Imiesłowowe równoważniki zdań podrzędnych możemy podzielić na kilka typów.
• imiesłów przysłówkowy (współczesny lub uprzedni):
pisząc uzupełniwszy
stojąc wysławszy
patrząc zrobiwszy
• wyrazy określające:
(pisząc) list do kolegi (uzupełniwszy) braki w zeszycie
(stojąc) obok szafy (wysławszy) w pośpiechu paczkę
(patrząc) obojętnie na wystawy (zrobiwszy) porządek w biurku sklepów
Zastępuje on zdanie podrzędne okolicznikowe różnego typu lub jedno ze zdań współrzędnych. W tych konstrukcjach zamiast formy osobowej czasownika występuje imiesłów:
• przysłówkowy współczesny
Czekając w umówionym miejscu, dziewczyna spoglądała nerwowo na zegarek.
forma osobowa
Kiedy dziewczyna czekała w umówionym miejscu, spoglądała nerwowo na zegarek.
(tu ze względów stylistycznych zdanie zostało nieco zmienione)
Dziewczyna czekała w umówionym miejscu i spoglądała nerwowo na zegarek.
• przysłówkowy uprzedni
Napisawszy do brata list, pobiegłem z nim na pocztę.
Kiedy napisałem do brata list, pobiegłem z nim na pocztę.
Można powiedzieć również tak, skoro treść zdania informuje, że czynności nastąpiły jedna po drugiej.
Napisałem do brata list i pobiegłem z nim na pocztę.
Istnieją jeszcze imiesłowowe równoważniki zdań okolicznikowych przyzwalających, warunkowych, itd. Jednak te omówione niżej są najczęściej spotykane i łatwe do rozpoznania.
Jeżeli w zdaniu pojawi się nieodmienny imiesłów bez określeń (zależnych od niego składniowo wyrazów) i pełni rolę określenia czasownika, eksponuje właściwość czynności lub stanu opisanych przez czasownik, zależy od niego i odpowiada napytanie jak?, to w takiej sytuacji możemy go uznać za okolicznik sposobu, a więc część zdania pojedynczego.
Szedł skradając się. Pił krztusząc się.
Mówiła chichocząc. Płynęli zanurzając się.
Spójrzmy jeszcze na przykład wypowiedzenia wielokrotnie złożonego, które zawiera również imiesłowowe równoważniki zdań:
Moi rodzice pojechali do miasta, wstąpili do kilku sklepów, chcąc zrobić małe zakupy, i zjedli obiad w restauracji, jaką polecił im znajomy, którego niedawno poznali, będąc na wczasach w Kołobrzegu.
4:2:1 – zdanie współrzędnie złożone łączne
3:2 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe celu
5:4 – zdanie podrzędnie złożone przydawkowe
6:5 – zdanie podrzędnie złożone przydawkowe
7:6 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu
3 – imiesłowowy równoważnik zdania okolicznikowego celu
7 – imiesłowowy równoważnik zdania okolicznikowego czasu
Jeśli chcesz wprowadzić różne podmioty, musisz posłużyć się formami czasownika, rezygnując z użycia imiesłowu przysłówkowego.
Gdy nowy dom był już gotowy, rodzina postanowiła się wprowadzić.
(w obu zdaniach podmiot jest różny)
Jeśli nie będę miała wieczorem czasu, Marek pójdzie do kina z moją siostrą.
(w obu zdaniach występują różne podmioty).