Lodowce

Blisko 11% obszarów lądowych kuli ziemskiej pokryte jest trwałą pokrywą lodową, czyli zlodowaceniem. Zlodowacenie występuje we wszystkich częściach świata, ale największe przestrzenie zajmuje w okolicach biegunowych. W średnich i niskich szerokościach geograficznych zlodowacenie występuje tylko w wysokich górach.

Współczesne zlodowacenie kuli ziemskiej

Występowanie zlodowacenia uwarunkowane jest wysokością położenia tzw. granicy wiecznego śniegu. Jest to linia, powyżej której akumulacja śniegu przeważa nad ablacją (topnieniem): istnieją zatem warunki do tworzenia się lodowców. Poniżej niej nad akumulacją przeważa topnienie i lodowce – spływające z wyższych położeń– podlegają wytapianiu. Wysokość granicy wiecznego śniegu zależy od temperatury (a zatem od położenia w strefie klimatycznej) oraz od wielkości opadu. Najwyżej granica przebiega w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej skrajnie suchej, gdzie – obok stosunkowo wysokich temperatur – występują znikome ilości opadów.
Lodowiec to powstająca na powierzchni ziemi masa lodu, pozostająca w ciągłym, powolnym ruchu. Lodowce powstają w wyniku gromadzenia się (akumulacji) śniegu powyżej linii wiecznego śniegu w miejscach nazywanych polami firnowymi; w ich obrębie gromadzący się śnieg ulega kolejnym przeobrażeniom – wpierw w firn, następnie w lód firnowy, a ostatecznie w lód lodowcowy. Lodowce pod wpływem ciśnienia wciąż przybywających nowych warstw śniegu, spływają w dół; poniżej linii wiecznego śniegu stopniowo zanikają na skutek topnienia (ablacji). Lodowce najbardziej ogólnie dzielimy na: lodowce kontynentalne, czyli lądolody, oraz lodowce górskie.
Lądolody to rozległe pokrywy lodowe, zajmujące całe kontynenty bądź znaczące jego części. Ruch w obrębie lądolodu odbywa się od największego wzniesienia masy lodowej we wszystkich kierunkach. Współczesne lądolody występują w obszarach polarnych, na Antarktydzie i na Grenlandii; ich masy lodowe posiadają do 4 km grubości. Lodowce górskie są z reguły znacznie mniejszych rozmiarów; występują w różnych strefach klimatycznych, nawet w niskich szerokościach geograficznych. Głównymi ich częściami są:
• pole firnowe, oddzielone od otaczających stoków szczeliną brzeżną (położone powyżej granicy wiecznego śniegu);
• jęzor lodowcowy, stanowiący „rzekę” lodu, zakończoną czołem lodowca.
W zależności od sytuacji morfologicznej, wielkości dostawy śniegu i in. wyróżniamy szereg typów lodowców górskich:
• dolinny (pojedynczy, wypełniający część doliny),
• dendryczny (kilka łączących się ze sobą jęzorów, wypełniających rozgałęzioną dolinę),
• karowy (samo pole firnowe bez jęzora),
• wiszący (samo pole firnowe na stoku lub w dolinie zawieszonej),
• tukierestański (dolinny, zasilany głównie przez lawiny),
• fieldowy (zajmujący płaskowyż górski),
• czasza lodowa, lodowiec tarczowy (pokrywający obszar wyżynny),
• spitsbergeński (zajmujący większość obszaru gór, poza skalnymi nunatakami),
• piedmontowy (podgórski).

Lodowce poruszają się z różnymi prędkościami, od kilku cm pokilka m na dobę. Od prędkości ruchu lodowca należy odróżnić przesuwanie się czoła lodowca będące wypadkową dwóch procesów– szybkości napływającego lodu i tempa jego topnienia. Czoło lodowca okresowo przesuwa się do przodu (transgresja) lub cofa do tyłu (regresja). Zjawisko to nosi nazwę oscylacji lodowca. W ciągu ostatniego wieku lodowce europejskie generalnie cofają się, a zatem zmniejszają swoją długość i powierzchnię. Obok obszarów lądowych pokryta lodem jest również znaczna część powierzchni mórz i oceanów, zjawisko to nosi nazwę zlodzenia. Zlodzeniu (głównie sezonowemu) podlegają również niektóre rzeki i jeziora. Wielkie obszary lądów cechują się ponadto występowaniem wieloletniej (wiecznej) marzłoci, czyli na stałe zamarzniętego gruntu wraz z wodami podziemnymi w jego obrębie.