Bieg i przepływ rzeki

Pod pojęciem biegu rzeki rozumiemy linię spływu wód rzeki w rzucie poziomym. Bieg rzeki zależy od różnych czynników, należą do nich: ogólne ukształtowanie terenu, spadek rzeki, przepływ rzeki, ilość niesionego przez rzekę materiału oraz rodzaj podłoża, po którym rzeka płynie. Wyróżniamy rzeki o biegu prostym, krętym, meandrowym i roztokowym (anastomozującym).
Ogół cieków wodnych na danym obszarze tworzy sieć rzeczną. Nieco szerszym pojęciem jest sieć wodna – w jej obręb wchodzą, prócz cieków, także inne wody powierzchniowe – jeziora, bagna, lodowce i in. Sieć rzeczna cechuje się zróżnicowaną gęstością. Pod tym pojęciem rozumiemy stosunek łącznej długości cieków w zlewni do jej powierzchni. Gęstość ta wynosić może od zera (na przykład na pustyni)do nawet 500 km/km2). Prócz gęstości sieć rzeczną charakteryzuje jej układ geometryczny. Zależy on głównie od morfologii terenu, silnie warunkuje go też struktura tektoniczna obszaru.
Przepływ rzeki to ilość niesionej przez nią wody. Określa go się w m³ lub w litrach na sekundę; przykładowo przepływ 100 m³/s oznacza, że w ciągu 1 s przez określony poprzeczny przekrój koryta rzeki przepłynęło 100 m³. Wielkość przepływu zależy zatem silnie od prędkości rzeki; rzeki o bystrym nurcie mają większe przepływy niż podobnej wielkości rzeki o nurcie powolnym. Maksymalne przepływy największych rzek liczone są w dziesiątkach tysięcy m³ na sekundę. Minimalne przepływy niektórych rzek wynoszą zero. Szereg rzek niesie wodę tylko przez część roku. Dlatego rzeki dzielimy na:
• stałe,
• sezonowe (okresowe),
• epizodyczne.
Wszystkie rzeki, nawet stałe, cechują się z reguły dużą zmiennością przepływów w ciągu roku. Wiąże się to głównie z rodzajem zasilania rzeki, a zatem pośrednio z warunkami klimatycznymi,a także z budową geologiczną i ukształtowaniem terenu. Ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji, uśredniony roczny przebieg zasilania rzeki, stanów jej wody, przepływów i zlodzenia nosi nazwę wodnego ustroju rzeki albo reżimu rzeki. Reżimy mniejszych rzek silnie zależą od lokalnych warunków klimatycznych, geologicznych i morfologicznych, reżimy większych rzek, płynących niekiedy przez różne strefy klimatyczne i przyjmujących duże dopływy o zróżnicowanym zasilaniu – są zwykle bardziej złożone.
W poszczególnych latach stany wód rzek i ich przepływy mogą silnie różnić się od średniej wieloletniej. W przypadku ekstremalnie wysokich stanów dochodzi niekiedy do powodzi – silnego wezbrania rzeki, w trakcie którego woda występuje z brzegów rzeki, zalewając dno doliny rzecznej. Najczęstszymi rodzajami powodzi są:
• opadowe,
• roztopowe,
• zatorowe.