Orzeczenie – to część zdania wyrażona czasownikiem w formie osobowej, która informuje nas o czynnościach wykonywanych przez podmiot, odpowiada na pytanie:
co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim stanie się znajduje?;
Ojciec pisze list.
Czekam.
Jutro będę malował swój pokój.
Stary dom został rozebrany.
Jesteś szczęśliwy?
Możemy wyróżnić dwa typy orzeczeń:
• czasownikowe – w tej roli występuje czasownik w formie osobowej lub mający końcówkę -no, -to;
Poszłybyśmy na spacer?
Chętnie pomagam rodzicom w pracach domowych.
Z galerii skradziono bezcenny obraz Rubensa.
Wczoraj na zawodach pobito rekord świata w skoku w dal.
Z niecierpliwością będę czekać na wiadomości od ciebie.
Z pewnością zwróciłeś uwagę, że jedno z orzeczeń (będę czekać ) składa się z dwóch członów. Jest to oczywiście orzeczenie czasownikowe, choć wyrażone w formie czasu przyszłego złożonego. Rozpoznawanie orzeczeń tego typu nie jest trudne, choć staraj się ustalić, czy zgadza się ono z podmiotem (jeśli nie jest to zdanie bezpodmiotowe);
• imienne – zawsze składa się z dwóch części:
– łącznika, czyli osobowej, odmiennej formy czasownika: być, stać się, zostać;
Jestem chora.
Pilot samolotu był doświadczony.
Nagle wszystko stało się jasne.
– orzecznika – w tej roli mogą wystąpić różne części mowy (w mianowniku czy dopełniaczu, jeśli są odmienne): czyli rzeczownik, zaimek rzeczowny, przymiotnik, liczebnik, imiesłów przymiotnikowy czynny, imiesłów przymiotnikowy bierny, przysłówek i wyrażenia przyimkowe:
łącznik + orzecznik
Mój ojciec jest policjantem. (rzeczownik)
Dla mnie byłeś kimś wyjątkowym. (zaimek rzeczowny)
Siostra Maćka jest wyjątkowo zdolna. (przymiotnik)
Jesteś trzeci na liście najlepszych uczniów szkoły. (liczebnik)
Dorobek tego artysty jest imponujący. (imiesłów przymiotnikowy czynny)
Uroczysty obiad został przygotowany przez moją mamę. (imiesłów przymiotnikowy bierny)
Na koncercie rockowym było głośno. (przysłówek)
Ta piękna filiżanka jest z porcelany. (wyrażenie przyimkowe)
Może się zdarzyć, że orzeczenie imienne zostanie rozdzielone przez inne części zdania. Nie podkreślaj więc wszystkich wyrazów, które wystąpią w jego sąsiedztwie. Pamiętaj, że szukasz tylko łącznika i orzecznika.
Mój ojciec jest dobrym policjantem.
Dla mnie byłeś zawsze kimś wyjątkowym.
Ta piękna filiżanka jest z chińskiej porcelany.