Ze względu na budowę układu nerwowego wyróżnia się ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy.
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego.
Rdzeń kręgowy zbudowany jest z istoty białej i szarej, która w przekroju poprzecznym przyjmuje kształt litery H i otoczona jest przez istotę białą. Znajdują się w nim drogi nerwowe przewodzące impulsy z mózgowia oraz do mózgowia /istota biała/. Stanowi ośrodek odruchów bezwarunkowych /istota szara/.
Mózgowie dzieli się na kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie obejmujące móżdżek oraz rdzeń przedłużony.
Rdzeń przedłużony zawiera ośrodki nerwowe regulujące czynności odruchowe: oddychanie, krążenie krwi, połykanie, ssanie, wymioty.
Móżdżek odpowiada za koordynację ruchową i napięcie mięśni, kontrolę postawy ciała i zachowanie równowagi. Zbudowany jest z dwóch połączonych ze sobą półkul o pofałdowanej powierzchni pokrytych korą móżdżku.
Śródmózgowie zawiera ośrodki niektórych reakcji wzrokowych /reakcje źrenic/ i słuchowych /zwracanie głowy w kierunku dźwięku/.
Międzymózgowie obejmuje wzgórze i podwzgórze. Jest połączone z przysadką mózgową i szyszynką. Znajdują się w nim ośrodki regulujące stałość środowiska wewnętrznego organizmu, a także ośrodki czynności płciowych, agresji i ucieczki.
Kresomózgowie tworzy półkule mózgowe. W obrębie każdej półkuli można wyodrębnić oddzielone bruzdami płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Powierzchnia półkul jest silnie pofałdowana. Półkule zbudowane są z istoty szarej i białej, przy czym istota szara leży na powierzchni półkul oraz w tzw. jądrach podkorowych otoczonych przez istotę białą. Zewnętrzną część istoty szarej stanowi kora mózgowa. Koordynuje ona wszystkie funkcje organizmu, odbiera informacje z narządów zmysłu, kojarzy je, a następnie wysyła polecenia do narządów wykonawczych /mięśni i gruczołów/. Ponadto gromadzi informacje. Jest podłożem myślenia abstrakcyjnego i świadomości.
Obwodowy układ nerwowy zbudowany jest z nerwów czaszkowych i rdzeniowych oraz zwojów nerwowych. Nerwy stanowią wiązki aksonów pochodzących z neuronów, których ciała znajdują się w mózgowiu, rdzeniu kręgowym lub w zwojach położonych poza obrębem centralnego układu nerwowego. W zależności od tego, jakie bodźce przewodzą aksony, nerw może być czuciowy, ruchowy lub czuciowo–ruchowy /mieszany/.
Ze względu na funkcje wyróżnia się somatyczny i autonomiczny układ nerwowy.
Somatyczny układ nerwowy odpowiada za kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Kieruje czynnościami mięśni szkieletowych oraz mięśni i gruczołów skórnych. Większość czynności, którymi kieruje jest zależna od woli.
Autonomiczny układ nerwowy kieruje funkcją narządów wewnętrznych, mięśni gładkich i gruczołów. Działa niezależnie od woli. Dzieli się go na część współczulną i przywspółczulną, które działają przeciwstawnie względem siebie.
Układ współczulny umożliwia podjęcie przez organizm wysiłku fizycznego oraz wyrównuje zaburzenia homeostazy. Pobudzenie przejawia się rozszerzeniem źrenic, zwężeniem tętnic, rozszerzeniem oskrzeli, zahamowaniem czynności trawiennych, wzrostem stężenia glukozy we krwi oraz nasileniem procesów katabolicznych. Zwiększa się też koncentracja.
Układ przywspółczulny uaktywnia się w stanie relaksacji organizmu. Wzmaga procesy trawienne, zwalnia akcję serca, rozszerza naczynia krwionośne, zwęża źrenice, nasila procesy anaboliczne.