W 1138 roku Bolesław Krzywousty wydał statut zwany popularnie testamentem, w którym regulował on sprawy następstwa tronu po swej śmierci.
Zgodnie z postanowieniami statutu państwo polskie miało zostać podzielone na dzielnice, w których panować mieli poszczególni synowie Bolesława Krzywoustego oraz ich potomkowie. Władzę nad całym państwem miał sprawować najstarszy przedstawiciel dynastii piastowskiej (zasada pryncypatu i zasada senioratu), do którego uprawnień należało: prowadzenie polityki zagranicznej w imieniu całego państwa, sprawowanie władzy zwierzchniej nad wszystkimi dzielnicami, utrzymywanie załóg w głównych grodach kraju. Podstawą rządów księcia-seniora miała być dzielnica senioralna.
Według statutu państwo polskie zostało podzielone na 5 dzielnic:
– dzielnica senioralna: ziemia krakowska, Pomorze Gdańskie, zachodnie Kujawy, część Wielkopolski z Gnieznem i Kaliszem, ziemia łęczycko-sieradzka,
– Władysław II Wygnaniec (pierwszy senior) – Śląsk i ziemia lubuska,
– Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze i część Kujaw,
– Mieszko Stary – Wielkopolska,
– Henryk Sandomierski – ziemia sandomierska.
Ostatni syn Bolesława III Krzywoustego, Kazimierz Sprawiedliwy nie uzyskał dzielnicy, co może wynikać z faktu, iż narodził się on już po śmierci swego ojca.
Podział państwa na dzielnice był w okresie średniowiecza zjawiskiem normalnym i często spotykanym (Ruś – początek rozbicia: 1054, Czechy – początek rozbicia: 1055, Francja). Podział państwa na dzielnice, w których rządzili synowie władcy, był możliwy dzięki temu, iż władcy traktowali państwo jako swoją własność (monarchia patrymonialna). Czynniki, które prowadziły do rozdrobnienia feudalnego, a następnie go utrwalały: istnienie odrębności dzielnicowych wywodzących się z czasów plemiennych, dążenia możnych do decentralizacji władzy, brak czynników jednoczących kraj (np. wspólny wróg).
Ziemie polskie zapanowania Bolesława Krzywoustego