Skromny, ale dostatni dworek szlachecki, stojący na tle zielonych, urodzajnych pól, kwiecistych łąk i bujnych lasów 
– ten obraz znamy aż zanadto dobrze z polskiej literatury i filmu. Już widzimy ten obrazek: biały dworek z gankiem i białymi kolumienkami, z przodu podjazd dla powozów i grządki kwiatów, najlepiej malw. A to wszystko w sercu Polski lub jeszcze lepiej na Kresach, miejscu wręcz mitycznym, do którego powracają romantycy i współcześni pisarze. Do wyidealizowanego obrazu domu-dworu przyzwyczaiły nas takie arcydzieła narodowej literatury, jak utwory Jana Kochanowskiego opiewające Czarnolas, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza czy Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Trylogia i Rodzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza. Podział ról w takim domu łatwo sobie wyobrazić: kobiety trudnią się kobiecymi, mężczyźni męskimi zajęciami.
Doskonale znany obraz z powieści Orzeszkowej przedstawia Benedykta Korczyńskiego, zaabsorbowanego gospodarskimi czynnościami, Emilię leżącą w swoim pokoju i lękającą się „ciągów”, zajętą swymi dolegliwościami, Martę krzątającą się w kuchni. Z kolei w Panu Tadeuszu sędzia nadzoruje prace gospodarskie i przyjmuje gości, mężczyźni polują, Zosia wybiega do ogrodu i karmi ptactwo, Telimena zapewne stoi przed lustrem, służby nie widać, ale pewnie gdzieś się uwija niepostrzeżenie, prawie pominięta w narodowym poemacie.Domy szlacheckie Korczyńskich czy zwłaszcza Sopliców są ostoją polskości. W Soplicowie wisi portret Tadeusza Kościuszki, a stary zegar wygrywa Mazurka Dąbrowskiego:
I też same portrety na ścianach wisiały.
Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;
Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,
Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów,
Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie
Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedon i Żywot Katona.
Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,
Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny,
Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali,
Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.
Nawet stary stojący zegar kurantowy
W drewnianej szafie poznał, u wniścia alkowy,
I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
By stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek.
(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz)
Szlacheckie majątki spotkamy też w komediach Aleksandra Fredry: Zemście czy Ślubach panieńskich; opiekunowie liczą pieniądze i uderzają w konkury, sąsiedzi się kłócą, a matki i ciotki przyjmują konkurentów córek i podopiecznych. W Przedwiośniu Stefana Żeromskiego spotkamy się z obrazem Nawłoci, w której niejako czas się zatrzymał: mimo rewolucyjnych buntów, wojen – tam królują rytuały: wspólne posiłki, wspólne spacery, dyskusje.