W istniejących kilka tysięcy lat temu starożytnych imperiach Mezopotamii i Egiptu powstanie zorganizowanej władzy państwowej łączyło się z potrzebą organizacji pracy przy utrzymaniu systemów nawadniających.
Były one niezbędne do uzyskiwania wysokich plonów pozwalających wyżywić całą społeczność. Powstające wówczas systemy państwowe, organizowane jako miasta-państwa lub jako potężne terytorialne imperia, rządzone były przez autokratycznych despotów. Aby unaocznić despotyczny charakter pierwszych państw,wystarczy przypomnieć postacie Hammurabiego, Sargona I Akkadyjskiego czy królów Egiptu, nazywanych faraonami.
Grecy w odniesieniu do państwa używali pojęcia polis, które oznaczało wspólnotę wolnych mężów zorganizowanych w ramach miasta-państwa. Ze względu na sposób sprawowania władzy w polis w świecie greckim rozróżniano trzy systemy rządzenia państwem:
- monarchię, czyli rządy najważniejszej jednostki,
- oligarchię, czyli rządy nielicznych,
- demokrację, czyli rządy ludu.
Rzymianie swoje państwo określali civitas, czyli „miasto”, lub używali terminures publica, czyli „rzecz ogółu”, zaś w czasach cesarstwa nazywali je po prostu„imperium”. W czasach średniowiecza na oznaczenie pojęcia „państwo” zaczęto używać terminu „korona”. Od XIV wieku w Polsce termin „korona” stosowano jako znak panowania króla i niezależności państwa. Jednocześnie pojęcia „korona” nie łączono tylko z monarchą, lecz stanowiło ono symbol państwa rozumianego jako niezależną od osoby panującego, niepodzielną całość. W czasach nowożytnych zaczęto używać terminu „rzeczpospolita”, wywodzącego się od słowa „republika”(po łacinie res publica – rzecz publiczna, czyli rzecz pospolita). Termin ten używany jest do chwili obecnej.
Teorie wyjaśniające genezę państwa różnią się między sobą w istotny sposób i najczęściej wiążą się z warunkami historycznymi, w jakich powstawały.
| Najważniejsze teorie genezy państwa | |
| teoria teistyczna | Państwo powstało w wyniku działania sił nadprzyrodzonych.Władza pochodzi od Boga, lecz państwo jest wynikiem działań ludzi inspirowanych mocą Boską. |
| teoria podboju i przemocy | Państwo jest wynikiem podboju plemion, które dominując i podbijając inne stworzyły system podziału na rządzonych i rządzących.Powstanie państwa ma także na celu utrwalenie władzy zdobywców. |
| teoria umowy społecznej | Państwo powstało w wyniku umowy zawartej pomiędzy poszczególnymi grupami tworzącymi społeczeństwo. W wyniku tej umowy społeczeństwo będące źródłem władzy przelało prawo do jej sprawowania na suwerena (jednostkę lub grupę ludzi), który w jego imieniu ją sprawuje. |
| teoria klasowa | Państwo powstało w wyniku konfliktu klas społecznych,które wykształciły się w czasie podziału społeczności rodowych. Ostatecznie ukształtowały się dwie klasy: posiadaczy środków produkcji (kapitalistów), z których wyłoniła się elita władzy czerpiąca swą siłę z aparatu przemocy, oraz proletariuszy,którzy nie posiadają żadnych środków produkcji i walczą o ich uzyskanie. |
| teoria patriarchalna | Państwo powstało w wyniku zmiany funkcji, jaką pełnił naczelnik,przywódca rodu, który stał się monarchą, tworząc organizm państwowy. |
| teoria psychologiczna | Państwo jest wynikiem realizacji wszystkich potrzeb jednostkowych i grupowych człowieka. |
Wszystkie zaprezentowane teorie obracają się wokół pojęcia państwa rozumianego jako rodzaj wspólnoty podporządkowanej suwerennemu ośrodkowi władzy. Przyjmując takie rozumienie państwa, można wyróżnić cztery najważniejsze cechy.
| Cechy państwa | |
| suwerenność | Oznacza, że władza państwowa jest niezależna w zakresie działania. Można wyróżnić suwerenność wewnętrzną i zewnętrzną.Suwerenność w aspekcie wewnętrznym oznacza, że władza państwowa jest najwyższą władzą na danym obszarze i sama decyduje o zakresie swojego działania, a wszystkie inne organizacje działają za jej zgodą i na warunkach określonych przez państwo. Suwerenność w aspekcie zewnętrznym dotyczy z kolei niezależności w podejmowaniu przez organy państwowe niezawisłych decyzji. |
| władza | Organy państwa, które bezpośrednio wpływają decydująco i sprawczo. W państwie wyróżniamy trzy niezależne władze:prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. |
| ludność | Obywatele danego państwa, ale także wszystkie inne osoby zamieszkujące w nim, np. cudzoziemcy nieposiadający obywatelstwa,emigranci. |
| terytorium | Obszar, nad którym państwo roztacza swoją władzę i której suwerenność powinno chronić. |
Współczesne wielomilionowe państwa realizują wobec swoich obywateli różne zadania i pełnią zróżnicowane funkcje.
| Najważniejsze funkcje państwa | |
| funkcja ochrony obywateli | Sprowadza się do chronienia życia, wolności i własności,a także do zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i ładu w państwie poprzez stworzenie norm prawnych określających uprawnienia obywateli i sposoby rozwiązywania konfliktów. |
| funkcja socjalna | Wynika z zasady solidarności społecznej, a sprowadza się do pomocy najbiedniejszym i najsłabszym obywatelom. |
| funkcja gospodarcza | Sprowadza się do interweniowania państwa w procesy gospodarcze,aby ograniczyć niekorzystne zjawiska zachodzące w gospodarce państwa. |
| funkcja wychowawcza | Kształtuje postawy patriotyzmu i szacunku dla własnego państwa i narodu, a także dla demokratycznych zasad i procedur. |
| funkcja kulturowa | Polega na ochronie dziedzictwa narodowego i wspieraniu instytucji zajmujących się rozwojem kultury. |
W związku ze sposobem realizacji zadań państwa ukształtowały się dwa skrajne modele jego funkcjonowania. Pierwszy z nich, nazwany państwem minimalistycznym, sprowadza się do wypełniania funkcji związanych z ochroną obywateli.Z kolei w sytuacjach, gdy państwo ingeruje w sferę gospodarczą i chroni socjalne zdobycze obywateli, nazywamy je państwem opiekuńczym.
Sealandia to państwo, którego nikt nie uznaje, ale też i nie zwalcza.Jest to była platforma przeciwlotnicza z czasów II wojny światowej o rozmiarach boiska, leżąca na Morzu Północnym 7 mil od wybrzeża brytyjskiego.