Pod koniec III wieku na skutek stałego zagrożenia imperium rzymskiego ze strony najeźdźców zewnętrznych doszło do podziału cesarstwa rzymskiego na dwie części: wschodnią i zachodnią.
Podział polityczny zapoczątkował cesarz Dioklecjan, który w latach 286-293 ustanowił formę rządów zwaną tetrarchią. Tetrarchia polegała na współrządach czterech cesarzy: dwóch Augustów oraz dwóch ich pomocników i następców – Cezarów. Prawnie każdy z tetrarchów miał władzę nad całym imperium, jednak każdemu przydzielono zadania na konkretnym obszarze. Wojny pomiędzy kolejnymi tetrarchami doprowadziły do zjednoczenia imperium pod rządami Konstantyna I Wielkiego (324-337). W 330 roku założył on nową stolicę państwa – Konstantynopol. Jego następcy, wobec wzrastającego zagrożenia ze strony plemion germańskich, stale dzielili władzę cesarską. Ostateczny podział cesarstwa na Wschód i Zachód nastąpił w 395 roku, kiedy to wraz ze śmiercią cesarza Teodozjusza Wielkiego władzę objęli jego dwaj synowie: na wschodzie Arkadiusz, na zachodzie zaś Honoriusz.
Podział polityczny został ugruntowany przez przemiany ekonomiczne, do jakich doszło w imperium rzymskim. Część zachodnia imperium została dotknięta kryzysem ekonomicznym, który spowodował jej osłabienie wewnętrzne, kiedy wschodnia część imperium zdołała się z owego kryzysu wydźwignąć.
Fresk przedstawiający chrzest cesarza Konstantyna
Warto pamiętać
Kryzys ekonomiczny zachodniej części imperium rzymskiego w IV wieku polegał główne na: wyludnieniu Italii, zaniku rolnictwa, odcięciu Italii i Rzymu od dostaw zboża z Afryki na skutek buntów w tej prowincji oraz opanowaniu jej w końcu przez Wandalów, ruinie wolnych chłopów oraz tworzeniu ogromnych latyfundiów ziemskich, upadku handlu i produkcji rzemieślniczej. Tymczasem we wschodniej części imperium następował rozwój handlu i rzemiosła. Nie doszło tam do powstania ogromnych latyfundiów z chłopami uzależnionymi od ich właścicieli, lecz utrzymał się system drobnych gospodarstw rolnych. To one w okresie zagrożenia imperium dostarczyły doskonałych żołnierzy do armii cesarskiej.
Pojęcia
tetrarchia – system rządów wprowadzony przez cesarza Dioklecjana w imperium rzymskim w końcu III wieku, który polegał na współrządach dwóch Augustów i dwóch ich zastępców oraz pomocników – Cezarów
Literatura
J. Burckhardt: Czasy Konstantyna Wielkiego. Warszawa 1992.
A. Krawczuk: Konstantyn Wielki. Warszawa 1987.
A. Krawczuk: Ród Konstantyna. Warszawa 1985.
Daty
koniec III wieku - wprowadzenie systemu tetrarchii
330 rok - założenie Konstantynopola przez Konstantyna I Wielkiego
395 rok - ostateczny podział polityczny imperium rzymskiego na część wschodnią i zachodnią
Oś czasu
216 p.n.e. - klęska Rzymian pod Kannami
15 p.n.e. - wojska rzymskie dochodzą do Dunaju
