Tragiczne pomyłki

Wśród zdrajców ojczyzny odnajdziemy też w literaturze polskiej piękne postaci, które popełniły tragiczną omyłkę, wprowadzone w błąd bądź zaślepione osobistą klęską. Wprowadzony w błąd, wręcz omotany i zmuszony do przysięgi przez księcia Janusza Radziwiłła zostaje jego wierny sługa, szlachcic z fantazją, dobry dowódca i dzielny żołnierz Andrzej Kmicic. Gdy dowiaduje się o sojuszu księcia z królem szwedzkim przeciwko Polsce, jest już za późno, nie może złamać danego słowa i odstąpić od Radziwiłła jak inni wielcy żołnierze, np. Wołodyjowski. Podejrzewa też księcia o szlachetne zamiary – odbudowanie potęgi Polski; myli się, prawdziwe oblicze księcia ujawnia mu dopiero jego kuzyn i również zdrajca – książę Bogusław Radziwiłł, kosmopolita, bawidamek i... niezły rycerz. Wówczas Kmicic dostrzega swoje błędy i pod przebraniem i fałszywym nazwiskiem Babinicza odkupuje własne winy w służbie ojczyzny, narażając życie i zdrowie podczas obrony Jasnej Góry i potem, broniąc własną piersią w pienińskim wąwozie króla Jana Kazimierza. Dopiero królewskiego świadectwa trzeba, by zmyć z nazwiska Kmicica piętno zdrajcy. List króla przywraca mu cześć i znów może żyć pod prawdziwym nazwiskiem, owiany sławą bohatera. Żołnierz odzyskuje też uczucie ukochanej Oleńki i możliwość małżeństwa z nią– nieobojętna mu dziewczyna, mimo uczuć, jakimi darzyła pana Andrzeja, wolała klasztor niż małżeństwo ze zdrajcą, jednak przywrócenie Kmicicowi rycerskiej czci zmieniło jej decyzję o wyborze drogi życiowej. Tak więc historia tragicznej pomyłki pana Andrzeja kończy się happy endem, zdrada zostaje przebaczona, wina naprawiona i zmazana.
Mniej szczęśliwy koniec mają losy innego „zdrajcy mimo woli” – bohatera Pana Tadeusza – Jacka Soplicy. Ten dzielny szlachcic, zaślepiony gniewem, zabija Stolnika Horeszkę, który odmówił mu ręki córki, kochanej z wzajemnością przez dumnego szlachcica. Gdy na zamek magnata napadają Moskale i... przegrywają, zrozpaczony Jacek, chcąc się zemścić na niedoszłym teściu, chwyta za broń Moskala i zabija Stolnika. Odtąd do Jacka przylgnie miano zdrajcy, który działał z Moskalami w zmowie (co było nieprawdą). Dumny Soplica odkupi swe winy – zmieni nazwisko i stanie się skromnym mnichem, księdzem Robakiem, wiernym sługą bożym, doradcą Sopliców i dobrym duchem miejscowej szlachty, namawiającym do powstania narodowego i uświadamiającym o zbliżaniu się wojsk Napoleona. Do swego prawdziwego nazwiska przyzna się na łożu śmierci, ranny, cierpiący...