Chłopi – barwna panorama życia wsi

Powieść Reymonta Chłopi ukazuje nie tylko przekrój społeczny wsi (bogaci i ubodzy gospodarze, komornicy, dziedzic), lecz także prawa rządzące gromadą. W powieści dominuje konwencja naturalistyczna. Ludźmi rządzi biologia (postać Jagny i jej namiętności), gromadzie przewodzi najsilniejszy (najbogatszy Maciej), słabsi muszą zginąć. Odczytuje się także Chłopów jako utwór mitologizujący życie wsi. Za tym, by utwór interpretować jako mit, przemawia specyficzna koncepcja czasu w dziele Reymonta. Trudno ustalić dokładny czas akcji. Nie są w nim ważne lata, dni, daty, ale... pory roku (ich nazwy są tytułami poszczególnych tomów powieści). Akcentowana jest powtarzalność wydarzeń, zjawisk, zajęć, rytuałów, ściśle związanych ze zmieniającymi się porami roku. To od pogody i pory roku uzależnione jest funkcjonowanie gromady: praca, zajęcia polowe i domowe, odpoczynek... Rytm wyznaczają też święta i obrzędy religijne, związane nie tylko z tradycją katolicką, ale i z przyrodą (rys pogański). Koncepcja czasu kolistego, a nie linearnego (powracających, a nie biegnących linearnie zdarzeń), mitologizacja rzeczywistości wydaje się atrakcyjna także dla pisarzy współczesnych (np. proza realizmu magicznego, powieści Olgi Tokarczuk). Pisząc o uhonorowanej w 1924 roku Nagrodą Nobla powieści Reymonta, szwedzki krytyk Böök odnalazł w Chłopach echa eposu homeryckiego. Pisał: „Stary kmieć Boryna włada autokratycznie w swojej zagrodzie, a mieszkańcy wsi patrzą nań z szacunkiem: jest on niejako przywódcą ludu, jak ongiś achajscy książęta. Lipce mają swoje zebrania gminne, swoje sprawy o „następstwo tronu”, swoje wyprawy wojenne, swoich bohaterów, jak owe greckie państewka. Piękna Helena, zarzewie wojny i zniszczenia, źródło fatalnej katastrofy, zwie się w powieści Reymonta – Jagusią; jest ona równie nęcąca, wiarołomna, a przecież przez wszystkich pożądana, jak spartańska królowa”. Chłopów, podobnie jak Pana Tadeusza zwykło się nazywać epopeją, czyli dziełem pokazującym panoramiczny obraz społeczeństwa. Bohaterem zbiorowym jest tu cała chłopska gromada, ukazana w pełnym przekroju społecznym i pełnej gamie barw (od szarości przednówka i biedy po żywe kolory wesel, świąt, zabaw).