Ręka

brać/wziąć sprawy w swoje ręce

coś ma ręce i nogi

dać/dawać/rozdawać coś komuś ciepłą ręką/rączką

maczać w czymś palce/ręce

mieć krew na rękach

mieć ręce i nogi

mieć ręce splamione krwią

można/móc policzyć kogoś/coś na palcach jednej ręki

obudzić się z ręką w nocniku

robota pali się komuś w rękach

z pocałowaniem ręki

brudzić sobie ręce

‘zajmować się nieczystymi, nieuczciwymi sprawami’; zwrot; Po co brudzić sobie ręce?

być czyjąś prawą ręką

‘być najbliższym doradcą, współpracownikiem; osobą, bez której ktoś nie może się obejść’; zwrot; Przewodniczący samorządu szkoły to – wiadomo – osoba najważniejsza, którą czasem wspiera albo zastępuje tzw. prawa ręka, czyli zastępca przewodniczącego. – „Victor G”; Teraz Wdowczyk będzie moją prawą ręką (…).

być w czyichś rękach/w czyimś ręku

‘całkowicie od kogoś zależeć’; zwrot; Losy kraju były w rękach jednego człowieka. – S. Bąba.

być/znajdować się w zasięgu ręki

‘być bardzo blisko, być łatwo dostępnym’; zwrot; Pieniądze na ten cel są w zasięgu ręki.

chodzić na rękach

‘dokonywać akrobatycznych wyczynów’; zwrot, zabawy; stajemy na głowach/chodzimy na rękach/kobieta ze złotym sercem/mężczyzna z oczami dziecka – T. Różewicz.

coś jest komuś na rękę

‘coś komuś odpowiada, jest dla kogoś korzystne,dogodne’; zwrot; (…) w Polsce ta technika odstrzału jest dla określonych kręgów bardzo na rękę. – W. Łysiak; Prawdę mówiąc, jest mi nawet na rękę, że poza lekcjami nie ma żadnych imprez dodatkowych. – „Victor G”.

coś/komuś wymyka się z rąk

‘ktoś nad czymś, kimś nie panuje, traci kontrolę’; zwrot; Te/które wymykają się/z rąk (…). – E. Lipska.

coś trafia do czyichś rąk

‘coś do kogoś dociera, dochodzi; ktoś coś otrzymuje’; zwrot; Jeśli na przykład trafia do moich rąk dobra książka lub ciekawe pismo, mogę i trzy dni leżeć na brzuchu pogrążona w czytaniu (…).

cudzymi rękoma/rękami

‘nie biorąc w czymś udziału, za czyimś pośrednictwem’;wyr. określ.; (…) wywiad niemiecki chciał się pozbyć cudzymi rękami bezużytecznej, ale jednak… agentki. – „Gazeta Prawna”.

dać/zostawić komuś wolną rękę

‘pozwolić komuś samodzielnie o czymś decydować, działać’; zwrot; (…) Wszystkie/które dają nam/wolną rękę/przy wyborze decyzji. – E. Lipska.

dostać kogoś/coś w swoje ręce

‘złapać kogoś, chwycić, przejąć coś’; zwrot.

gołymi rękami/rękoma

bez pomocy żadnych narzędzi’; wyr. określ.; (…) żeby pozbyć się degenerata, normalni, spokojni ludzie muszą zatłuc go gołymi rękoma? – „Angora”.

iść/pójść komuś na rękę

‘ułatwić komuś coś; udogodnić komuś coś, uwzględnić czyjeś interesy, życzenia’; zwrot; Uprzejmy do przesady,/Ale przysiąc mogę,/Że choć idzie na rękę,/Wciąż podstawia nogę – za Jęz.

jak/jakby ręką odjął

‘od razu, natychmiast, bez śladu’; wyr. określ. (najczęściej o chorobach, dolegliwościach itp. w połączeniu z czas.: ustąpić, zniknąć, przejść); Ból ustąpił jak ręką odjął.

jeść komuś z ręki

‘podporządkować się komuś, być pokornym, potulnym wobec kogoś, kto ma nad nami jakąś przewagę’; zwrot.

karząca ręka (sprawiedliwości)

‘boska opatrzność i sprawiedliwość, odkrycie przestępstw i ukaranie winnych’; wyr. rzecz.; Na radnego spadła wreszcie karząca ręka sprawiedliwości. – TVN.

machnąć na coś/na kogoś ręką

‘zrezygnować z czegoś, kogoś; uznać coś za stracone; przestać zwracać na coś, na kogoś uwagę, zlekceważyć coś, kogoś’; zwrot; Machnąłem na to ręką i chodziłem spać z kurami.; Uśmiecha się tylko drwiąco, bo wie, że dwóch srok od razu za ogon nie schwyta, więc najpierw chce zakatrupić jedną, to jest ciebie (…), a dopiero kiedy ci postawi pałę i machnie na ciebie ręką, wtedy dopiero idzie robić śledztwo do poświęcających się bohaterów .– K. Makuszyński, Szatan.

mieć brudne ręce

‘robić nieuczciwe interesy, dopuścić się przestępstwa,oszustwa, nieuczciwości’; zwrot (por. mieć czyste ręce); Nie pozwolą na brudne ręce w polityce.

mieć czyste ręce

‘być uczciwym, nie dopuścić się przestępstwa, oszustwa’; zwrot, bibl. (Ps 26, 6: „Umywam moje ręce na znak niewinności (…)”; Ps 18, 21: „Pan nagradza moją sprawiedliwość, odpłaca mi według czystości rąk moich.”); (…) chodziło o to, by ten pierwszy mógł, również cudzoziemcom zaprezentować tego drugiego jako swego ukochanego przyjaciela, człowieka o czystych rękach i szlachetnych intencjach (…). – W. Łysiak

mieć dwie lewe ręce

‘nie umieć, nie potrafić czegoś zrobić; być leniwym, niezdarnym’; zwrot; Ona ma dwie lewe ręce do wszystkiego. Nic nam nie wychodzi, kiedy ona przychodzi na kółko. – „Victor J”.

mieć lepkie ręce

‘mieć skłonność do popełniania kradzieży, być złodziejem, kraść’; zwrot, eufem.

mieć pełne ręce roboty

‘być bardzo zajętym zapracowanym’; zwrot; Strażacy i pracownicy słupskich „Wodociągów” mieli pełne ręce roboty.

mieć złote ręce

‘umieć wszystko świetnie zrobić, naprawić wszystko, radzić sobie z każdą robotą’; zwrot (por. złota rączka);

mieć związane ręce

nie móc swobodnie działać, być pozbawionym możliwości decydowania, działania’; zwrot; Nie mogę tego zrobić, mam związane ręce. – TVN Siedem.

na wyciągnięcie ręki

‘bardzo blisko’; wyr. określ.; (…) mieszkaliśmy blisko – byliśmy po prostu dla siebie na wyciągnięcie ręki. – „Cogito”.

oddać się w czyjeś ręce/w ręce sprawiedliwości

‘zgłosić się do organów sprawiedliwości, przyznając się do popełnienia przestępstwa’; zwrot; (…) ci przestępcy sami oddają się w ręce organów ścigania . – „Fakt”.

patrzeć komuś na ręce

‘być nieufnym wobec kogoś, kontrolować kogoś,podejrzewając, że może on postąpić nieuczciwie’; zwrot; PO chce rozliczyć ich z wykonywanych zadań i patrzeć im na ręce. – „Fakt”.

podnieść/podnosić na kogoś rękę

‘zamierzyć się na kogoś, uderzyć; wystąpić przeciw komuś’; zwrot; Na panaś rękę podniósł. – Pop.

podpisać się pod czymś obiema rękoma/rękami

chętnie, skwapliwe na coś się zgodzić, coś podpisać’; zwrot; Ja się podpisuję obiema rękami pod tą zasadą.

położyć ręce na czymś

‘wziąć coś w swoje posiadanie, zagarnąć coś’; zwrot.

położyć ręce na stół

‘pokazać swoje zamiary’; zwrot; Myśmy oczekiwali, że obaj kandydaci na prezydenta położą ręce na stół.

prosić/poprosić o czyjąś rękę

‘(o mężczyźnie) zwrócić się (do kobiety) z propozycją małżeństwa; chcieć się ożenić’; zwrot; Słał król węgierski książę swoich posłów, prosił wielmożę o rękę córki, ale wszystko daremnie

przyłożyć/przykładać do czegoś rękę

‘przyczynić się do czegoś, wpłynąć nabieg jakichś spraw’; zwrot; Donald Tusk nie nauczył się wprawdzie biegle mówić po kaszubsku, ale przyłożył rękę do nadania wyższej rangi temu językowi. – „Ozon”.

ręce komuś opadają

‘być bezsilnym wobec czegoś, nie móc nic zrobić’; zwrot, gest; No, dosłownie ręce opadają na drugą stronę skorupy ziemskiej.

ręka rękę myje

‘o sytuacji nie całkiem legalnej: jeden drugiego kryje, popiera, wspiera (np. łapówką)’; fraza, liter. starożyt.; z niezachowanej komedii Epichrama z Syrakuz, spopularyzowany – w wersji łac. manus manum lavat przez Senekę i Petroniusza; w Polsce jak o przysł.: „Ręka rękę myje, noga nogę wspiera”; Wszak nie jesteśmy w stanie chwalić sytuacji, gdy ręka rękę myje, jak to się dzieje w wypadku dającego i biorącego łapówkę (…).

robić coś/działać na własną rękę

‘robić coś samemu, bez pomocy, nadzoru innych’; zwrot; Postanowiłem zacząć się uczyć na własną rękę. – „Cogito”; (…)funkcjonariusze MSW nie działali na własną rękę. – „Ozon”.

rozłożyć/rozkładać ręce

‘okazać/okazywać bezradność; wyrazić/wyrażać gestem, że nic nie można zrobić, pomóc w danej sytuacji’; zwrot, gest; Obaj spoglądali pytającym wzrokiem na Vahratila, który tylko uśmiechnął się i rozłożył ręce. – za AG2; Dyrektor robił to, co oni chcieli – lekarz rozkłada ręce. – „Angora”.

siedzieć/czekać/przyglądać się z założonymi rękami/rękoma

‘nic nie robić,trwać w bezczynności, nie pracować’; zwrot, gest.

starać się o czyjąś rękę

‘zabiegać o względy kobiety w celach matrymonialnych’; zwrot; (…) Jaś przez długie lata starał się o jej rękę.

trzęsą się komuś ręce/portki

‘ktoś się bardzo boi, jest przestraszony’ albo ‘ktoś chciwie czegoś pragnie’; zwrot; Widać mafii nie tylko portki się trzęsą, ale i ręce. – Internet.

trzymać rękę na pulsie

uważnie śledzić rozwój wypadków, być w czymś zorientowanym na bieżąco, czuwać nad czymś’; zwrot, medyc.; Korohoda słał pieniądze, regularnie dzwonił, zapraszał dzieci na wakacje, słowem – trzymał rękę na pulsie. – „Nowy Dzień”.

umywać/umyć ręce

‘odżegnywać, się, odcinać od czegoś, wyprzeć się czegoś; zrzucić z siebie odpowiedzialność’; zwrot, stp. umywać ‘myć, obmywać’; bibl. (Mt27, 24: „Piłat, widząc, że nic nie osiąga, a wzburzenie raczej narasta, wziął wodę i umył ręce wobec tłumu, mówiąc: «Nie jestem winny krwi tego Sprawiedliwego. To wasza rzecz».”); Marek umył ręce od wszystkiego.

urabiać/urobić sobie ręce (po łokcie)

‘pracować bardzo ciężko, zapracowywać się’; zwrot; Mama ręce urabia/przy porządkach w mieszkaniu,/a Lech palcem nie kiwnie, /by jej pomóc w sprzątaniu. – T. Fangrat.

wpaść w czyjeś ręce

‘zostać złapanym, stać się czyimś łupem; trafić do kogoś’; zwrot, bibl. (Łk 10, 30: „Jezus, nawiązując do tego, rzekł: «Pewien człowiek schodził z Jeruzalem do Jerycha i wpadł w ręce zbójców. Ci nie tylko go obdarli, lecz jeszcze rany mu zadali i zostawiwszy na pół umarłego, odeszli» (…).”).

wszystko leci komuś z rąk

ktoś nie może dać sobie rady z robotą z powodu pośpiechu, zdenerwowania, rozkojarzenia itp.; nie może się pozbierać, uspokoić’;zwrot.

wyciągać kasztany z ognia czyimiś rękami

‘używać kogoś do wykonywania czynności, pracy, z której samemu ma się korzyść; wykorzystywać kogoś’; zwrot,liter. W bajce La Fontaine’a „Małpa i kot” małpa skłania kota do wyjmowania z ognia pieczonych kasztanów, które zaraz sama zjada.

wyciągnąć do kogoś rękę

‘ofiarować komuś swoją pomoc’; ‘chcieć się z kimś pogodzić’; zwrot, gest; Przyszedł czas, aby wyciągnąć do nich rękę

wyciągnąć/wyciągać po coś ręce

‘chcieć coś wziąć w posiadanie, chcieć coś komuś zabrać’; zwrot, gest; Wyciągają ręce po nasze pieniądze

wyjść/wychodzić z czegoś obronną ręką

‘mimo niebezpieczeństwa, trudności nie doznać szwanku, szczęśliwie uniknąć szkody, straty; pokonywać wszelkie przeciwności’; zwrot; Pod bramką Szwarca zaczęły się mnożyć groźne sytuacje, jednak wychodził on obronną ręką nawet z najgroźniejszych opresji. – S. Bąba.

wziąć/brać sprawy w swoje ręce

‘zająć się czymś osobiście, samemu czymś pokierować’; zwrot; [Ruda] wykorzystała moment, że chłopcy zostali na kółku informatycznym i, jak to się mówi, wzięła sprawy w swoje ręce. – „Victor J”; (…)utalentowani nie powinni siedzieć w domu i lamentować, tylko wziąć sprawy w swoje ręce. – „Cogito”.

zacierać ręce

‘okazywać zadowolenie, radość, cieszyć się z czegoś, trąc dłonie o siebie wewnętrznymi stronami’; zwrot, gest; Tym łatwiej – zaciera ręce Mila.

załamać/załamywać ręce

‘być zrezygnowanym, bezradnym, zniechęconym czymś, rozpaczać, ubolewać nad czymś’; zwrot, gest; Przestańmy więc się dziwić, w ślad za mediami załamywać ręce i narzekać, że rozmowy koalicyjne nie idą (…).; siedzą na kamieniu/załamują ręce/pod chmurnym/niskim/niebem/czaszki – Z. Herbert.

z drugiej ręki

‘nie z pierwszego źródła, przez czyjeś pośrednictwo, o towarze; używanym’; wyr. określ.; Nadal najtańsze są podręczniki z drugiej ręki.

złapać kogoś za rękę

‘przyłapać kogoś na gorącym uczynku, na dokonywaniu przestępstwa’; zwrot; Jeszcze nikt nikogo nie złapał za rękę, ale wszyscy chwytają się za głowę. – „Polityka”.

z pierwszej ręki

‘z pierwszego źródła, bez pośrednictwa’; wyr. określ.

z pustymi rękoma/rękami

bez niczego’; wyr. określ.; Potem ciągle obiecywali powrót z medalem, ale wracali z pustymi rękoma

z ręką na sercu

‘bez kłamstwa, szczerze, otwarcie’; wyr. określ. (najczęściej w połączeniu z czas.: przyznać, mówić, powiedzieć itp.); Kiedy pan, polityk niegrający głównych ról, dowiedział się, że ma zostać premierem? Z ręka na sercu, w zeszły wtorek. – „Newsweek”.

z ręki do ręki/z rak do rąk

‘bezpośrednio od jednego do drugiego, kolejno’; wyr.określ. (najczęściej w połączeniu z czas.: krążyć, podawać, przechodzić ); Pieniądze daje się bez pokwitowań, z ręki do ręki.

zrobić coś lekką ręką

‘zrobić coś bez namysłu, bez zastanowienia, bez wahania’; zwrot; W ten sposób nie tylko lekką ręką odciął się od łączenia kilkusetletniej tradycji filozofii wolności z wiarą w Boga, lecz także zreformował katechizm. – „Ozon”.

zrobić coś od ręki

‘wykonać coś od razu, natychmiast, na poczekaniu’; zwrot; I w dodatku zrobi to od ręki, bo tacy specjaliści przyjmują bez kolejek, zwłaszcza prywatnie. – „Fakt”.

żelazna ręka

‘silna, surowa władza’; wyr. rzecz.; W dodatku Paweł miał opinię zamordysty, który żelazną ręką prowadzi swój zespół. – „Fakt”; To bardzo trudna decyzja i dla emerytów, i dla nas, prospołecznych polityków, ale premier żelazną ręką trzyma budżet.

żyć z ołówkiem w ręku

‘żyć, gospodarować bardzo oszczędnie, liczyć każdy wydawany grosz, skrupulatnie planować wszystkie wydatki’; zwrot.