Stara panna, uboga krewna

Często w literaturze spotykamy także postać samotnej ubogiej krewnej, niejednokrotnie pozostającej na łasce dalszej rodziny. Budzi ona zwykle litość i pogardę, i bez ogródek nazywana jest starą panną. W czasach, gdy małżeństwo traktowano jako jedyną możliwą dla kobiety drogę awansu społecznego, kariery, osoby takie uważano za nieszczęśliwe, pechowe i jawnie gorsze od innych.
Szybko starzeją się i nie wychodzą za mąż kobiety z ubogiej linii znakomitej kupieckiej rodziny Buddenbrooków– bohaterki sagi Tomasza Manna (). Przychodzą najeść się na rodzinne wielkie uroczystości,zapraszane z litości i poczucia przyzwoitości (główna, osiągająca sukcesy finansowe linia Buddenbrooków nie afiszuje się ze znajomością z nimi). Zgorzkniałe kobiety pociechę odnajdują w modlitwie i częstych wizytach w kościele – są dewotkami. Pocieszają je też... nieszczęścia innych.
Zupełnie inny charakter ma starsza samotna kobieta, Marta Korczyńska – bohaterka Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.W młodości kochała z wzajemnością mężczyznę z zaścianka– Anzelma Bohatyrowicza, jednak ze względu na dzielącą ich różnicę społeczną nie zdecydowała się na małżeństwo. Krewna Benedykta Korczyńskiego chętnie pomaga mu w prowadzeniu domu i gospodarstwa.Skromna, pracowita i na ogół smutna, wyręcza chorowitą, leniwą i niepraktyczną, skłonną do histerii i nieprzejawiającą zainteresowania domem żonę Benedykta – Emilię.
Samotną starszą kobietą jest też ciotka Kulwiecówna z Potopu Henryka Sienkiewicza– krewna Oleńki Billewiczówny. Wstydliwa, skromna, nieśmiała,dotrzymuje towarzystwa pannie. Jest obecna przy pierwszej wizycie pana Andrzeja Kimicica u narzeczonej, asystuje też Oleńce u księcia Bogusława,odważnie broni swej podopiecznej, gdy Bogusław nastaje na cnotę dziewczyny, zostaje jednak unieszkodliwiona przez Sakowicza, który niemiłosiernie kpi ze starej. Doświadczywszy jednak upokorzenia ze strony Oleńki i dowiedziawszy się o przebiegu wydarzeń od Bogusława, któremu atak febry uniemożliwił zgwałcenie Billewiczówny, zaczyna podejrzewać Kulwiecównę o konszachty z diabłem i proponuje księciu utopienie ciotki, Bogusław jednak odradza takie postępowanie...