Rycerze średniowieczni – obrońcy wiary, króla i ojczyzny

Średniowiecze ukształtowało wzorzec osobowy rycerza idealnego.Jego doskonałą realizacją jest starofrancuska Pieśń o Rolandzie. Rycerz taki wiernie służy swemu władcy (w przypadku Rolanda to Karol Wielki, władca idealny – kolejny średniowieczny wzorzec), Bogu (oczywiście chrześcijańskiemu) i ojczyźnie (w tym przypadku „słodkiej Francji”). Taki rycerz jak Roland bardziej niż życie, zdrowie i bezpieczeństwo swoje i bliskich ceni honor. Jest odważny, dumny, nieustraszony. Dowodzi tylną strażą wojsk Karola Wielkiego. Mimo iż ma róg, którym może dać znak, gdy wpada w zasadzkę Saracenów, nie wzywa pomocy. Przez to gubi swoje wojska, w tym przyjaciela, Oliwiera, który doradzał mu wezwanie odsieczy, kiedy jeszcze był na to czas. Roland ginie, ale umiera jak prawdziwy rycerz, zabijając dziesiątki pogańskich Saracenów i modląc się do Boga – scena jego śmierci na wzgórzu stylizowana jest na śmierć Chrystusa. Zostaje pomszczony przez swego króla, a zdrajca, przez którego Roland wpadł w zasadzkę, Ganelon, zostaje ukarany. Postać Rolanda, podobnie jak Hektora, przywołał Zbigniew Herbert w wierszu Przesłanie Pana Cogito.
Inni średniowieczni rycerze przedstawieni w zabytkach literatury to król Artur i jego rycerze (m.in. Lancelot), utrwaleni w opowieściach o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu.
Polskie rycerstwo średniowieczne opisał Henryk Sienkiewicz w historycznej powieści Krzyżacy. Wśród bohaterów są wspaniali rycerze, m.in. Powała z Taczewa – sławny, dzielny, silny, mądry, bywalec na dworze królewskim, czy okrutny Jurand ze Spychowa, mszczący się za swe krzywdy na Krzyżakach, jak również główni bohaterowie – Zbyszko i Maćko z Bogdańca oraz postaci historyczne, np. Zawisza Czarny. Polskie rycerstwo w tej powieści jest idealizowane: wszyscy polscy rycerze są niezwykle silni, odważni i prawi, są patriotami gotowymi bić się za ojczyznę, przy tym bezwzględnie przestrzegają kodeksu rycerskiego. Jeśli mu, nawet nieświadomie uchybią, jak Zbyszko, atakując posła, są gotowi oddać się pod sąd. Podobnie jak Roland, bardziej od życia cenią honor.