Systematyka jest dyscypliną nauk biologicznych, której zadaniem jest wyróżnianie, opisywanie i klasyfikowanie organizmów żywych w oparciu o ich pokrewieństwo ewolucyjne.
Pokrewieństwo między organizmami ustalane jest na podstawie ich rozwoju rodowego, czyli filogenezy, oraz badań porównawczych organizmów żyjących współcześnie i wymarłych, prowadzonych w ramach wielu dziedzin nauk biologicznych (morfologii, anatomii, cytologii, fizjologii, embriologii, biochemii, genetyki, ekologii i innych). System odzwierciedlający rzeczywiste pokrewieństwo organizmów określany jest jako system naturalny, w odróżnieniu od systemu sztucznego, który porządkuje organizmy na podstawie dowolnie wybranych cech (np. koloru kwiatów, form życiowych roślin, sposobu poruszania się zwierząt). Określeniem zespołu zasad oraz praktycznym ich wykorzystaniem przy klasyfikowaniu organizmów zajmuje się dział systematyki nazywany taksonomią.
Klasyfikacja biologiczna ma strukturę hierarchiczną. Podstawową jednostką klasyfikacji jest gatunek. Pozostałe jednostki systematyczne mają charakter pomocniczy, pozwalający wyodrębniać kolejne grupy organizmów zgodnie z malejącym lub wzrastającym stopniem ich pokrewieństwa.
Gatunek to grupa naturalnych, krzyżujących się populacji, które charakteryzują się wspólną pulą genową, wspólnym pochodzeniem oraz określonym przestrzennym rozmieszczeniem i izolacją rozrodczą od innych grup.
| We współczesnych systemach klasyfikacji organizmów wyróżnia się następujące jednostki systematyczne. |
System botaniczny | System zoologiczny |
| Królestwo Gromada (Typ) Klasa Rząd Rodzina Rodzaj Gatunek Podgatunek |
Królestwo Typ Gromada Rząd Rodzina Rodzaj Gatunek Podgatunek |
Nazwy gatunków są binominalne (dwuczłonowe). Pierwszy człon, który określa rodzaj, stanowi nazwę rodzajową – pisany jest dużą literą, natomiast drugi człon, oznaczający gatunek, to nazwa gatunkowa (epitet gatunkowy) – pisany jest małą literą, np.:
Escherichia coli – pałeczka okrężnicy,
Acer plantanoides L. – klon zwyczajny,
Rana ridibunda Pall. – żaba śmieszka,
Homo sapiens – człowiek rozumny.
Umieszczona po nazwie gatunkowej litera (lub litery) wskazuje na nazwisko badacza, który pierwszy opisał dany gatunek, np. litera L. oznacza skrót od nazwiska Karola Linneusza, przyrodnika, który jest też twórcą podwójnego nazewnictwa gatunków. W celu międzynarodowego ujednolicenia nazewnictwa taksonów przyjmuje się język łaciński.
Systematyzowanie organizmów przez człowieka istniało od zarania dziejów i opierało się na różnych zasadach. Pierwsze próby oparte na metodzie naukowej podjął Arystoteles. Dopiero jednak system przedstawiony w XVIII w. przez Linneusza, choć sztuczny, wyróżniał się przejrzystością i logicznymi zasadami klasyfikacji. Metody badawcze stosowane w systematyce opierają się na określaniu podobieństwa między organizmami oraz odtwarzaniu ich filogenezy (drzewa rodowego).
Klasyczna systematyka biologiczna opiera się na analizie porównawczej cech anatomicznych, biochemicznych i genetycznych w połączeniu ze zgodnością następstwa skamielin.
Kladystyka (systematyka filogenetyczna) opiera się na pokrewieństwie organizmów, poszukiwaniu wspólnego przodka); stąd uznaje wyłącznie grupy monofiletyczne.
Współczesna systematyka w swoich badaniach wykorzystuje osiągnięcia wszystkich dziedzin biologii. Mimo to nie zawsze udaje się ustalić pokrewieństwa między gatunkami, stąd ciągle pojawiają się zmiany w przynależności różnych grup organizmów do określonych taksonów, zwłaszcza na poziomie wyższych jednostek systematycznych.
Obecnie, zgodnie z uznawanym przez większość uczonych systemem, wyróżnia się pięć królestw:
Monera (Procariota) – obejmuje organizmy prokariotyczne,
Protista – skupia organizmy eukariotyczne o budowie jednokomórkowej i prostej wielokomórkowej,
Fungi – skupia grzyby,
Plantae – obejmuje rośliny,
Animalia – obejmuje zwierzęta.
Systematyka jest dziedziną dynamiczną, stąd taki podział organizmów nie jest jedynym możliwym i ostatecznym systemem klasyfikacji organizmów.