1. Liczebnik porządkowy odpowiadający liczbie jeden; 2. ‘stojący na czele, na początku czegoś’; 3. ‘główny, najważniejszy, zasadniczy’; 4. ‘najlepszy, pierwszorzędny’.
Pochodzenie:
Od XV w.; stopień wyższy stpol. (od XIV w.) formy pierwy / pierzwy / pirwy /pirwi / pirzwi ‘pierwszy w kolejności’, ‘wczesny, stanowiący początkowe stadium’,‘poprzedni, pierwotny’, ‘najważniejszy, najlepszy’; por. też czes. prvý, ros. pérvyj; pochodzi od psłow. *péŕvъ ‘stojący na czele, na przedzie, przedni, pierwszy’ utworzonego od pie. *pr~-uo- ‘przedni, pierwszy’ pochodzącego od pie. *per- / *pr- ‘przeprowadzać, przeprawiać’.
Pierwotna postać
W stpol. stosowano też postać pirwszy, pirszy oraz pirzwszy.
Źródło
Tak panie pierwiasnki rozmiej: pierwsze żyto, pierwsze wino, olej, takież pierwsze bydlę w stadzie.
Wit Korczowski (XVI w.)
Pierwociny ziemi przyniesiesz Panu.
Jakub Wujek (1541-1597)
Primara, pierwiastka, która pierwsze dziecię rodzi.
Jan Mączyński, Słownik łacińsko-polski, 1564 r.
poleca
b/d
pierwej
‘wpierw, wcześniej, najpierw’; od XIV w.; przysłówek ten występował wcześniej też w formach pirwej / pirzwej
poleca
b/d
pierwiastek
1. ‘istotna część składowa jakiejś całości, czynnik, element, składnik’; 2. (XVI w.) pierwiastek, pirwiastek ‘pierwszy sprawca lub uczestnik czegoś’; wywodzi się od tej samej podstawy co pierwiastka
poleca
b/d
pierwiastka
1. ‘kobieta (samica) pierwszy raz rodząca’; 2. ‘pierwsza uczestniczka czegoś’; od XVI w.; wyraz pochodzi od niepoświadczonego samodzielnie psłow. przymiotnika [*pŕvestъ] (< psłow. *pŕvъ ‘pierwszy’); dawniej też postać pirwiastka i pierwastka
poleca
100%
2 głosy
pierwiosnek
1. ‘roślina Primula officinalis’; 2. dawniej (od XVI w.) pierwiosnka/ pirwiosnka ‘pierwiosnka lekarska, Primula officinalis’; podobnie też w słowac. dialektalnym prviesienka ‘ts.’ oraz ukr. pervésnicja ‘ts.’; pochodzi od niezachowanego psłow. przymiotnika [*pŕvesnъ] ( < psłow. [*pŕvestъ] ‘taki, który znajduje się na początku, pierwszy’); pierwotnie ‘roślina kwitnąca najpierw, na samym początku (wiosny)’
poleca
b/d
pierwocina
(zwykle w liczbie mnogiej pierwociny) – 1. ‘początki, zaczątki’; 2. dawniej ‘pierwszy zbiór plonów przeznaczony zwykle na ofiarę dla Boga’; od XVI w.; słowo utworzone od pol. XVI-XVII-wiecznego rzeczownika pierwoć ‘początek jakiegoś okresu’ (na pierwoci ‘na początku, dawniej’), który pochodzi od przymiotnika pierwy (pirwy); dawniej wyraz występował też w postaci pirwociny
poleca
78%
9 głosów
pierwotny
1. ‘dawny, odległy w czasie’; 2. ‘prehistoryczny’; 3. ‘początkowy, pierwszy’; 4. ‘należący do pierwszego zbioru plonów przeznaczonego na ofiarę dla Boga’ (XVI w.); od XVI w.; jest to przymiotnik odrzeczownikowy oddawnego pol. pierwoć.
Podobne teksty:
Materiał opracowany przez eksperta
Spis treści
- Pierwszy