Układ krążenia nazywany również sercowo-naczyniowym składa się z dwóch części tj. układu krwionośnego i układu limfatycznego. Układ krwionośny u człowieka jest zamknięty. Oznacza to, że krew nie wlewa się do jam ciała, ale krąży w systemie naczyń krwionośnych, zwanych żyłami i tętnicami. Tętnice wyprowadzają krew z serca, żyły zaś odprowadzają krew od serca. Naczynia włosowate są łącznikiem między tętnicami a żyłami, pośredniczą w wymianie gazów i składników odżywczych oraz produktów przemiany komórkowej między krwią a komórkami ciała.
Tętnice, dzięki obecności grubej warstwy mięśniowej i sprężystej tkanki łącznej, mają ściany napięte i wytrzymałe na duże ciśnienie krwi. Mogą aktywnie kurczyć się i rozszerzać zapewniając ciągły, jednolity przepływ krwi.
Żyły mają cienkie i wiotkie ściany, gdyż zawierają mniej tkanki mięśniowej i znacznie mniej sprężystej.
Nie są poddawane dużemu ciśnieniu krwi, jednak muszą być rozciągliwe, gdyż przejmują znaczne jej ilości. W żyłach są zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi.
Centralną częścią układu krwionośnego człowieka jest serce, leżące w jamie piersiowej między płucami.
Serce człowieka zbudowane jest z tkanki mięśniowej sercowej. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Między przedsionkami i komorami znajdują się przegrody dzielące serce na część prawą (żylną) i lewą (tętniczą). Z prawej komory krew wypływa tętnicą płucną, po czym powraca natleniona
(z płuc) do lewego przedsionka żyłą płucną. Z lewego przedsionka płynie do lewej komory,
skąd wypływa aortą i zostaje rozprowadzona po całym organizmie. Serce działa na zasadzie pompy
tłoczącej. Cykl jego pracy składa się z trzech faz: I-skurcz przedsionków (przy rozkurczonych komorach), II-skurcz komór (przy rozkurczonych przedsionkach), III-pauza (faza rozkurczu przedsionków i komór). Serce pracuje z określoną częstotliwością (układ bodźcowo-przewodzącym) - u człowieka 70-75 razy na minutę. Ilość krwi wypychanej podczas skurczu serca nosi nazwę pojemności wyrzutowej. Chociaż serce ma swój automatyzm, pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego.
Krew jest specyficznym rodzajem tkanki łącznej. Jest to płyn ustrojowy składający się
z elementów morfotycznych, tj. krwinek, i płynnego środowiska międzykomórkowego - osocza.
W skład krwi człowieka wchodzi 55% osocza i 45% krwinek, a wśród nich:
a) erytrocyty - krwinki czerwone przenoszące tlen i dwutlenek węgla, warunkujące grupę krwi
i utrzymujące pH krwi (wraz z osoczem).
b) leukocyty - krwinki białe uczestniczące w procesach odpornościowych organizmu.
c) trombocyty - płytki krwi odpowiedzialne za proces krzepnięcia krwi dzięki wytwarzanej
protrombinie.
Osocze jest substancją międzykomórkową krwi zawierającą około 90% wody i około 10%
związków organicznych i nieorganicznych. Rolą osocza jest:
- uczestniczenie w procesach odpornościowych organizmu
- udział w procesie krzepnięcia krwi
- utrzymywanie stałego pH krwi
- utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego
- uczestniczenie w transporcie dwutlenku węgla
Limfa (chłonka) powstaje z krwi w wyniku jej przesączania przez naczynia włosowate do otoczenia i stąd przepływa do naczyń włosowatych chłonnych oraz dalej do większych naczyń chłonnych (limfatycznych). Dzięki krążeniu chłonki składniki odżywcze docierają tam, gdzie nie dochodzą naczynia krwionośne. Małe naczynia limfatyczne łączą się w większe naczynia biegnące
W kierunku klatki piersiowej. Przechodzą one w węzły limfatyczne (chłonne), skąd do limfy przechodzą limfocyty. Naczynia chłonne łączą się w jeden przewód, którym limfa doprowadzana jest do układu żylnego w pobliżu serca. Chłonka pośredniczy więc w wymianie składników między krwią a tkankami, uczestniczy w mechanizmach obronnych organizmu oraz bierze udział w procesach wchłaniania substancji pokarmowych.
Układ krążenia u bezkręgowców po raz pierwszy pojawia się dopiero u wstężnic. Jest to układ zamknięty zbudowany z dwóch naczyń zlokalizowanych po bokach ciała, łączących się z przodu i z tyłu rozszerzeniami. Krew jest bezbarwna, tylko u nielicznych gatunków występuje barwnik oddechowy - zlokalizowany w krwinkach, które są owalne i jądrzaste. U większości wstężnic naczynia główne mogą się kurczyć. Przepływ kwi przebiega od tyłu ku przodowi ciała.
Lepiej wykształcony system krwionośny składający się z zamkniętych naczyń krwionośnych występuje u pierścienic. Pierścienice mają dwa główne naczynia, biegnące po stronie grzbietowej
i brzusznej oraz w każdym segmencie posiadają poprzeczne (okrężne) naczynia segmentalne.
W naczyniu grzbietowym krew płynie do przodu, w naczyniu brzusznym ku tyłowi ciała. Występuje u nich także sieć naczyń krwionośnych w pokryciu ciała (odbiór tlenu ze środowiska),
a także naczynia włosowate. Brak serca, jego funkcję pełnią pulsujące naczynia 7-11 elementu.
Ciałka krwi bezbarwne. Rozwój ciałek krwi, zachodzi w głównych naczyniach krwionośnych.
Stawonogi utraciły zamknięty krwiobieg. Ich system krążenia jest systemem otwartym. Krew wylewa się z serca (naczynia grzbietowego) do jamy ciała (hemocelu), a z niej do sieci naczyń.
Krew łączy się z limfą w jeden płyn ustroju - hemolimfę. Naczynia doprowadzające krew do serca nie łączą się z nim, lecz otwierają do worka okołosercowego. W momencie rozkurczu serce, przez otwory w swoich ścianach, nabiera krwi z worka, a w czasie skurczu wypychana jest do naczyń, skąd wlewa się do jamy ciała i stamtąd naczyniami znów kierowana jest do worka okołosercowego.
Serce jednokomorowe, położone na grzbiecie - raki ; wielokomorowe z zastawkami pomiędzy komorami - owady i pajęczaki. U owadów serce jest położone w odwłoku, a z przodu znajduje się aorta. U form dużych występują serca dodatkowe, zlokalizowane w odnóżach, a czasem także u podstawy skrzydeł. Ich serce składa się z szeregu komór mających zdolność rytmicznego
kurczenia się. Przepływ krwi następuje od tyłu ku przodowi. Krew z aort wypływa do jamy ciała
i zasysana jest z niej przez otwory znajdujące się w komorach serca podczas rozkurczu.
U stawonogów po raz pierwszy rozwijają się białe ciałka krwi - leukocyty.
Mięczaki tak jak stawonogi posiadają układ krwionośny otwarty. Krew wlewa się do pierwotnej jamy ciała (nie do hemocelu - jak u stawonogów).Wtórna jama ciała jest wyłączona z obiegu krwi.
Serce umieszczone jest po stronie grzbietowej worka trzewiowego, składz się z komory
i przedsionków (1-4 w zależności od grupy systematycznej), zawiera zastawki
przedsionkowo-komorowe.
Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty. Składa się z serca, żył, tętnic i sieci
Naczyń włosowatych. Etapy ewolucji układu krążenia u kręgowców najlepiej prześledzić na przykładzie serca, które podlegało istotnym przemianom.
U ryb i krągłoustych serce jest dwudziałowe, tzn. zbudowane z jednej komory (za nią jest stożek tętniczy i tętnice skrzelowe) i jednego przedsionka (poprzedzony zatoką żylną). Krew tętnicami skrzelowymi doprowadzana jest do skrzeli, gdzie się natlenia i odpływa tętnicami skrzelowymi odprowadzającymi do aorty i następnie do tętnic doprowadzających krew do poszczególnych narządów.
U płazów serce jest trójdziałowe, czyli zbudowane jest z jednej komory, w której miesza się krew natleniona i odtleniona, oraz dwóch przedsionków: prawego i lewego. Ponad to możemy wyróżnić uchodzącą do prawego przedsionka zatokę żylną znajdującą się przed przedsionkami i stożek tętniczy. Za komorą od stożka tętniczego odchodzi pień tętniczy rozdzielający się na trzy aorty. Jedna tworzy tętnice płucne, druga tętnice głowowe, trzecia doprowadza krew do poszczególnych narządów wewnętrznych.
U gadów serce również jest trójdziałowe z tą różnicą, że w komorze i stożku pojawia się przegroda, jednak w komorze jest ona częściowa. Dzięki temu krew w komorze nie miesza się całkowicie. Zachodzi również znaczna redukcja stożka tętniczego i zatoki żylnej. Wyjątkiem wśród gadów jest krokodyl, którego serce jest czterodziałowe.
U ptaków i ssaków serce jest czterodziałowe tzn. podzielone na cztery części: dwa przedsionki - lewy i prawy oraz dwie komory - prawą i lewą. W prawej komorze i przedsionku płynie krew odtleniona, natomiast w lewej komorze i przedsionku - natleniona.
Komplikowanie się budowy serca warunkuje istotny proces stałocieplności. W sercu
4-dziłowym ssaków i ptaków nie dochodzi do mieszania się krwi, a to uwarunkowało osiągnięcie stałej ciepłoty. Pozostałe kręgowce, jak ryby, płazy i gady to zwierzęta zmiennocieplne.
Mówiąc o teorii ewolucji układu krwionośnego nie można myśleć tylko o sercu. Ewolucyjnie cały układ krwionośny podlegał różnym zmianom Najsilniej zaznaczyła się ona między rybami a pozostałymi kręgowcami. Układ ryb zbudowany jest z jednego obiegu, natomiast począwszy od płazów przez gady i ptaki do ssaków istnieją dwa krwiobiegi, a raczej dwie części jednego: mały
(zwany płucnym) i duży.
Krwiobieg mały (serce - płuca - serce) = komora prawa - tętnica płucna - płuca (naczynia włosowate) - żyła płucna - przedsionek lewy.
Krwiobieg duży (serce - ciało - serce) =komora lewa - tętnica główna (aorta) - tętnice - ciało (naczynia włosowate) - żyły - żyła główna - przedsionek prawy.
Pojawienie się dwóch krwiobiegów miało związek z opanowaniem środowiska lądowego
składa się z dwóch części tj. układu krwionośnego i układu limfatycznego. Układ krwionośny u człowieka jest zamknięty. Oznacza to, że krew nie wlewa się do jam ciała, ale krąży w systemie naczyń krwionośnych, zwanych żyłami i tętnicami. Tętnice wyprowadzają krew z serca, żyły zaś odprowadzają krew od serca. Naczynia włosowate są łącznikiem między tętnicami a żyłami, pośredniczą w wymianie gazów i składników odżywczych oraz produktów przemiany komórkowej między krwią a komórkami ciała.
Tętnice, dzięki obecności grubej warstwy mięśniowej i sprężystej tkanki łącznej, mają ściany napięte i wytrzymałe na duże ciśnienie krwi. Mogą aktywnie kurczyć się i rozszerzać zapewniając ciągły, jednolity
przepływ krwi.
Żyły mają cienkie i wiotkie ściany, gdyż zawierają mniej tkanki mięśniowej i znacznie mniej sprężystej.
Nie są poddawane dużemu ciśnieniu krwi, jednak muszą być rozciągliwe, gdyż przejmują znaczne jej ilości. W żyłach są zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi.
Centralną częścią układu krwionośnego człowieka jest serce, leżące w jamie piersiowej między płucami.
Serce człowieka zbudowane jest z tkanki mięśniowej sercowej. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Między przedsionkami i komorami znajdują się przegrody dzielące serce na część prawą (żylną)
i lewą (tętniczą). Z prawej komory krew wypływa tętnicą płucną, po czym powraca natleniona
(z płuc) do lewego przedsionka żyłą płucną. Z lewego przedsionka płynie do lewej komory,
skąd wypływa aortą i zostaje rozprowadzona po całym organizmie. Serce działa na zasadzie pompy
tłoczącej. Cykl jego pracy składa się z trzech faz: I-skurcz przedsionków (przy rozkurczonych komorach), II-skurcz komór (przy rozkurczonych przedsionkach), III-pauza (faza rozkurczu przedsionków i komór). Serce pracuje z określoną częstotliwością (układ bodźcowo-przewodzącym) - u człowieka 70-75 razy na minutę. Ilość krwi wypychanej podczas skurczu serca nosi nazwę pojemności wyrzutowej. Chociaż serce ma swój automatyzm, pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego.
Krew jest specyficznym rodzajem tkanki łącznej. Jest to płyn ustrojowy składający się
z elementów morfotycznych, tj. krwinek, i płynnego środowiska międzykomórkowego - osocza.
W skład krwi człowieka wchodzi 55% osocza i 45% krwinek, a wśród nich:
a) erytrocyty - krwinki czerwone przenoszące tlen i dwutlenek węgla, warunkujące grupę krwi
i utrzymujące pH krwi (wraz z osoczem).
b) leukocyty - krwinki białe uczestniczące w procesach odpornościowych organizmu.
c) trombocyty - płytki krwi odpowiedzialne za proces krzepnięcia krwi dzięki wytwarzanej
protrombinie.
Osocze jest substancją międzykomórkową krwi zawierającą około 90% wody i około 10%
związków organicznych i nieorganicznych. Rolą osocza jest:
- uczestniczenie w procesach odpornościowych organizmu
- udział w procesie krzepnięcia krwi
- utrzymywanie stałego pH krwi
- utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego
- uczestniczenie w transporcie dwutlenku węgla
Limfa (chłonka) powstaje z krwi w wyniku jej przesączania przez naczynia włosowate do otoczenia i stąd przepływa do naczyń włosowatych chłonnych oraz dalej do większych naczyń chłonnych (limfatycznych). Dzięki krążeniu chłonki składniki odżywcze docierają tam, gdzie nie dochodzą naczynia krwionośne. Małe naczynia limfatyczne łączą się w większe naczynia biegnące
W kierunku klatki piersiowej. Przechodzą one w węzły limfatyczne (chłonne), skąd do limfy przechodzą limfocyty. Naczynia chłonne łączą się w jeden przewód, którym limfa doprowadzana jest do układu żylnego w pobliżu serca. Chłonka pośredniczy więc w wymianie składników między krwią a tkankami, uczestniczy w mechanizmach obronnych organizmu oraz bierze udział w procesach wchłaniania substancji pokarmowych.
Układ krążenia u bezkręgowców po raz pierwszy pojawia się dopiero u wstężnic. Jest to układ zamknięty zbudowany z dwóch naczyń zlokalizowanych po bokach ciała, łączących się z przodu i z tyłu rozszerzeniami. Krew jest bezbarwna, tylko u nielicznych gatunków występuje barwnik oddechowy - zlokalizowany w krwinkach, które są owalne i jądrzaste. U większości wstężnic naczynia główne mogą się kurczyć. Przepływ kwi przebiega od tyłu ku przodowi ciała.
Lepiej wykształcony system krwionośny składający się z zamkniętych naczyń krwionośnych występuje u pierścienic. Pierścienice mają dwa główne naczynia, biegnące po stronie grzbietowej
i brzusznej oraz w każdym segmencie posiadają poprzeczne (okrężne) naczynia segmentalne.
W naczyniu grzbietowym krew płynie do przodu, w naczyniu brzusznym ku tyłowi ciała. Występuje u nich także sieć naczyń krwionośnych w pokryciu ciała (odbiór tlenu ze środowiska),
a także naczynia włosowate. Brak serca, jego funkcję pełnią pulsujące naczynia 7-11 elementu.
Ciałka krwi bezbarwne. Rozwój ciałek krwi, zachodzi w głównych naczyniach krwionośnych.
Stawonogi utraciły zamknięty krwiobieg. Ich system krążenia jest systemem otwartym. Krew wylewa się z serca (naczynia grzbietowego) do jamy ciała (hemocelu), a z niej do sieci naczyń.
Krew łączy się z limfą w jeden płyn ustroju - hemolimfę. Naczynia doprowadzające krew do serca nie łączą się z nim, lecz otwierają do worka okołosercowego. W momencie rozkurczu serce, przez otwory w swoich ścianach, nabiera krwi z worka, a w czasie skurczu wypychana jest do naczyń, skąd wlewa się do jamy ciała i stamtąd naczyniami znów kierowana jest do worka okołosercowego.
Serce jednokomorowe, położone na grzbiecie - raki ; wielokomorowe z zastawkami pomiędzy komorami - owady i pajęczaki. U owadów serce jest położone w odwłoku, a z przodu znajduje się aorta. U form dużych występują serca dodatkowe, zlokalizowane w odnóżach, a czasem także u podstawy skrzydeł. Ich serce składa się z szeregu komór mających zdolność rytmicznego
kurczenia się. Przepływ krwi następuje od tyłu ku przodowi. Krew z aort wypływa do jamy ciała
i zasysana jest z niej przez otwory znajdujące się w komorach serca podczas rozkurczu.
U stawonogów po raz pierwszy rozwijają się białe ciałka krwi - leukocyty.
Mięczaki tak jak stawonogi posiadają układ krwionośny otwarty. Krew wlewa się do pierwotnej jamy ciała (nie do hemocelu - jak u stawonogów).Wtórna jama ciała jest wyłączona z obiegu krwi.
Serce umieszczone jest po stronie grzbietowej worka trzewiowego, składz się z komory
i przedsionków (1-4 w zależności od grupy systematycznej), zawiera zastawki
przedsionkowo-komorowe.
Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty. Składa się z serca, żył, tętnic i sieci
Naczyń włosowatych. Etapy ewolucji układu krążenia u kręgowców najlepiej prześledzić na przykładzie serca, które podlegało istotnym przemianom.
U ryb i krągłoustych serce jest dwudziałowe, tzn. zbudowane z jednej komory (za nią jest stożek tętniczy i tętnice skrzelowe) i jednego przedsionka (poprzedzony zatoką żylną). Krew tętnicami skrzelowymi doprowadzana jest do skrzeli, gdzie się natlenia i odpływa tętnicami skrzelowymi odprowadzającymi do aorty i następnie do tętnic doprowadzających krew do poszczególnych narządów.
U płazów serce jest trójdziałowe, czyli zbudowane jest z jednej komory, w której miesza się krew natleniona i odtleniona, oraz dwóch przedsionków: prawego i lewego. Ponad to możemy wyróżnić uchodzącą do prawego przedsionka zatokę żylną znajdującą się przed przedsionkami i stożek tętniczy. Za komorą od stożka tętniczego odchodzi pień tętniczy rozdzielający się na trzy aorty. Jedna tworzy tętnice płucne, druga tętnice głowowe, trzecia doprowadza krew do poszczególnych narządów wewnętrznych.
U gadów serce również jest trójdziałowe z tą różnicą, że w komorze i stożku pojawia się przegroda, jednak w komorze jest ona częściowa. Dzięki temu krew w komorze nie miesza się całkowicie. Zachodzi również znaczna redukcja stożka tętniczego i zatoki żylnej. Wyjątkiem wśród gadów jest krokodyl, którego serce jest czterodziałowe.
U ptaków i ssaków serce jest czterodziałowe tzn. podzielone na cztery części: dwa przedsionki - lewy i prawy oraz dwie komory - prawą i lewą. W prawej komorze i przedsionku płynie krew odtleniona, natomiast w lewej komorze i przedsionku - natleniona.
Komplikowanie się budowy serca warunkuje istotny proces stałocieplności. W sercu
4-dziłowym ssaków i ptaków nie dochodzi do mieszania się krwi, a to uwarunkowało osiągnięcie stałej ciepłoty. Pozostałe kręgowce, jak ryby, płazy i gady to zwierzęta zmiennocieplne.
Mówiąc o teorii ewolucji układu krwionośnego nie można myśleć tylko o sercu. Ewolucyjnie cały układ krwionośny podlegał różnym zmianom Najsilniej zaznaczyła się ona między rybami a pozostałymi kręgowcami. Układ ryb zbudowany jest z jednego obiegu, natomiast począwszy od płazów przez gady i ptaki do ssaków istnieją dwa krwiobiegi, a raczej dwie części jednego: mały
(zwany płucnym) i duży.
Krwiobieg mały (serce - płuca - serce) = komora prawa - tętnica płucna - płuca (naczynia włosowate) - żyła płucna - przedsionek lewy.
Krwiobieg duży (serce - ciało - serce) =komora lewa - tętnica główna (aorta) - tętnice - ciało (naczynia włosowate) - żyły - żyła główna - przedsionek prawy.
Pojawienie się dwóch krwiobiegów miało związek z opanowaniem środowiska lądowego
Układ krążenia nazywany również sercowo-naczyniowym składa się z dwóch części tj. układu krwionośnego i układu limfatycznego. Układ krwionośny u człowieka jest zamknięty. Oznacza to, że krew nie wlewa się do jam ciała, ale krąży w systemie naczyń krwionośnych, zwanych żyłami i tętnicami. Tętnice wyprowadzają krew z serca, żyły zaś odprowadzają krew od serca. Naczynia włosowate są łącznikiem między tętnicami a żyłami, pośredniczą w wymianie gazów i składników odżywczych oraz produktów przemiany komórkowej między krwią a komórkami ciała.
Tętnice, dzięki obecności grubej warstwy mięśniowej i sprężystej tkanki łącznej, mają ściany napięte i wytrzymałe na duże ciśnienie krwi. Mogą aktywnie kurczyć się i rozszerzać zapewniając ciągły, jednolity
przepływ krwi.
Żyły mają cienkie i wiotkie ściany, gdyż zawierają mniej tkanki mięśniowej i znacznie mniej sprężystej.
Nie są poddawane dużemu ciśnieniu krwi, jednak muszą być rozciągliwe, gdyż przejmują znaczne jej ilości. W żyłach są zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi.
Centralną częścią układu krwionośnego człowieka jest serce, leżące w jamie piersiowej między płucami.
Serce człowieka zbudowane jest z tkanki mięśniowej sercowej. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Między przedsionkami i komorami znajdują się przegrody dzielące serce na część prawą (żylną)
i lewą (tętniczą). Z prawej komory krew wypływa tętnicą płucną, po czym powraca natleniona
(z płuc) do lewego przedsionka żyłą płucną. Z lewego przedsionka płynie do lewej komory,
skąd wypływa aortą i zostaje rozprowadzona po całym organizmie. Serce działa na zasadzie pompy
tłoczącej. Cykl jego pracy składa się z trzech faz: I-skurcz przedsionków (przy rozkurczonych komorach), II-skurcz komór (przy rozkurczonych przedsionkach), III-pauza (faza rozkurczu przedsionków i komór). Serce pracuje z określoną częstotliwością (układ bodźcowo-przewodzącym) - u człowieka 70-75 razy na minutę. Ilość krwi wypychanej podczas skurczu serca nosi nazwę pojemności wyrzutowej. Chociaż serce ma swój automatyzm, pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego.
Krew jest specyficznym rodzajem tkanki łącznej. Jest to płyn ustrojowy składający się
z elementów morfotycznych, tj. krwinek, i płynnego środowiska międzykomórkowego - osocza.
W skład krwi człowieka wchodzi 55% osocza i 45% krwinek, a wśród nich:
a) erytrocyty - krwinki czerwone przenoszące tlen i dwutlenek węgla, warunkujące grupę krwi
i utrzymujące pH krwi (wraz z osoczem).
b) leukocyty - krwinki białe uczestniczące w procesach odpornościowych organizmu.
c) trombocyty - płytki krwi odpowiedzialne za proces krzepnięcia krwi dzięki wytwarzanej
protrombinie.
Osocze jest substancją międzykomórkową krwi zawierającą około 90% wody i około 10%
związków organicznych i nieorganicznych. Rolą osocza jest:
- uczestniczenie w procesach odpornościowych organizmu
- udział w procesie krzepnięcia krwi
- utrzymywanie stałego pH krwi
- utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego
- uczestniczenie w transporcie dwutlenku węgla
Limfa (chłonka) powstaje z krwi w wyniku jej przesączania przez naczynia włosowate do otoczenia i stąd przepływa do naczyń włosowatych chłonnych oraz dalej do większych naczyń chłonnych (limfatycznych). Dzięki krążeniu chłonki składniki odżywcze docierają tam, gdzie nie dochodzą naczynia krwionośne. Małe naczynia limfatyczne łączą się w większe naczynia biegnące
W kierunku klatki piersiowej. Przechodzą one w węzły limfatyczne (chłonne), skąd do limfy przechodzą limfocyty. Naczynia chłonne łączą się w jeden przewód, którym limfa doprowadzana jest do układu żylnego w pobliżu serca. Chłonka pośredniczy więc w wymianie składników między krwią a tkankami, uczestniczy w mechanizmach obronnych organizmu oraz bierze udział w procesach wchłaniania substancji pokarmowych.
Układ krążenia u bezkręgowców po raz pierwszy pojawia się dopiero u wstężnic. Jest to układ zamknięty zbudowany z dwóch naczyń zlokalizowanych po bokach ciała, łączących się z przodu i z tyłu rozszerzeniami. Krew jest bezbarwna, tylko u nielicznych gatunków występuje barwnik oddechowy - zlokalizowany w krwinkach, które są owalne i jądrzaste. U większości wstężnic naczynia główne mogą się kurczyć. Przepływ kwi przebiega od tyłu ku przodowi ciała.
Lepiej wykształcony system krwionośny składający się z zamkniętych naczyń krwionośnych występuje u pierścienic. Pierścienice mają dwa główne naczynia, biegnące po stronie grzbietowej
i brzusznej oraz w każdym segmencie posiadają poprzeczne (okrężne) naczynia segmentalne.
W naczyniu grzbietowym krew płynie do przodu, w naczyniu brzusznym ku tyłowi ciała. Występuje u nich także sieć naczyń krwionośnych w pokryciu ciała (odbiór tlenu ze środowiska),
a także naczynia włosowate. Brak serca, jego funkcję pełnią pulsujące naczynia 7-11 elementu.
Ciałka krwi bezbarwne. Rozwój ciałek krwi, zachodzi w głównych naczyniach krwionośnych.
Stawonogi utraciły zamknięty krwiobieg. Ich system krążenia jest systemem otwartym. Krew wylewa się z serca (naczynia grzbietowego) do jamy ciała (hemocelu), a z niej do sieci naczyń.
Krew łączy się z limfą w jeden płyn ustroju - hemolimfę. Naczynia doprowadzające krew do serca nie łączą się z nim, lecz otwierają do worka okołosercowego. W momencie rozkurczu serce, przez otwory w swoich ścianach, nabiera krwi z worka, a w czasie skurczu wypychana jest do naczyń, skąd wlewa się do jamy ciała i stamtąd naczyniami znów kierowana jest do worka okołosercowego.
Serce jednokomorowe, położone na grzbiecie - raki ; wielokomorowe z zastawkami pomiędzy komorami - owady i pajęczaki. U owadów serce jest położone w odwłoku, a z przodu znajduje się aorta. U form dużych występują serca dodatkowe, zlokalizowane w odnóżach, a czasem także u podstawy skrzydeł. Ich serce składa się z szeregu komór mających zdolność rytmicznego
kurczenia się. Przepływ krwi następuje od tyłu ku przodowi. Krew z aort wypływa do jamy ciała
i zasysana jest z niej przez otwory znajdujące się w komorach serca podczas rozkurczu.
U stawonogów po raz pierwszy rozwijają się białe ciałka krwi - leukocyty.
Mięczaki tak jak stawonogi posiadają układ krwionośny otwarty. Krew wlewa się do pierwotnej jamy ciała (nie do hemocelu - jak u stawonogów).Wtórna jama ciała jest wyłączona z obiegu krwi.
Serce umieszczone jest po stronie grzbietowej worka trzewiowego, składz się z komory
i przedsionków (1-4 w zależności od grupy systematycznej), zawiera zastawki
przedsionkowo-komorowe.
Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty. Składa się z serca, żył, tętnic i sieci
Naczyń włosowatych. Etapy ewolucji układu krążenia u kręgowców najlepiej prześledzić na przykładzie serca, które podlegało istotnym przemianom.
U ryb i krągłoustych serce jest dwudziałowe, tzn. zbudowane z jednej komory (za nią jest stożek tętniczy i tętnice skrzelowe) i jednego przedsionka (poprzedzony zatoką żylną). Krew tętnicami skrzelowymi doprowadzana jest do skrzeli, gdzie się natlenia i odpływa tętnicami skrzelowymi odprowadzającymi do aorty i następnie do tętnic doprowadzających krew do poszczególnych narządów.
U płazów serce jest trójdziałowe, czyli zbudowane jest z jednej komory, w której miesza się krew natleniona i odtleniona, oraz dwóch przedsionków: prawego i lewego. Ponad to możemy wyróżnić uchodzącą do prawego przedsionka zatokę żylną znajdującą się przed przedsionkami i stożek tętniczy. Za komorą od stożka tętniczego odchodzi pień tętniczy rozdzielający się na trzy aorty. Jedna tworzy tętnice płucne, druga tętnice głowowe, trzecia doprowadza krew do poszczególnych narządów wewnętrznych.
U gadów serce również jest trójdziałowe z tą różnicą, że w komorze i stożku pojawia się przegroda, jednak w komorze jest ona częściowa. Dzięki temu krew w komorze nie miesza się całkowicie. Zachodzi również znaczna redukcja stożka tętniczego i zatoki żylnej. Wyjątkiem wśród gadów jest krokodyl, którego serce jest czterodziałowe.
U ptaków i ssaków serce jest czterodziałowe tzn. podzielone na cztery części: dwa przedsionki - lewy i prawy oraz dwie komory - prawą i lewą. W prawej komorze i przedsionku płynie krew odtleniona, natomiast w lewej komorze i przedsionku - natleniona.
Komplikowanie się budowy serca warunkuje istotny proces stałocieplności. W sercu
4-dziłowym ssaków i ptaków nie dochodzi do mieszania się krwi, a to uwarunkowało osiągnięcie stałej ciepłoty. Pozostałe kręgowce, jak ryby, płazy i gady to zwierzęta zmiennocieplne.
Mówiąc o teorii ewolucji układu krwionośnego nie można myśleć tylko o sercu. Ewolucyjnie cały układ krwionośny podlegał różnym zmianom Najsilniej zaznaczyła się ona między rybami a pozostałymi kręgowcami. Układ ryb zbudowany jest z jednego obiegu, natomiast począwszy od płazów przez gady i ptaki do ssaków istnieją dwa krwiobiegi, a raczej dwie części jednego: mały
(zwany płucnym) i duży.
Krwiobieg mały (serce - płuca - serce) = komora prawa - tętnica płucna - płuca (naczynia włosowate) - żyła płucna - przedsionek lewy.
Krwiobieg duży (serce - ciało - serce) =komora lewa - tętnica główna (aorta) - tętnice - ciało (naczynia włosowate) - żyły - żyła główna - przedsionek prawy.
Pojawienie się dwóch krwiobiegów miało związek z opanowaniem środowiska lądowego
JAK POWSTAJE CHŁONKA ?
90 % objętości powstającego przesączu z naczyń włosowatych powraca do krążenia za pomocą naczyń żylnych, pozostałe 10 % naczyniami chłonnymi. Początkowe naczynia limfatyczne zbudowane są z jednej warstwy komórek oplecionych filamentami łączącymi się z włóknami elastycznymi. Gromadzenie się płynu w przestrzeni międzykomórkowej doprowadza do rozciągania włókien zakotwiczonych w komórkach śródbłonka początkowych naczyń chłonnych, powoduje to otwarcie okienek międzykomórkowych i płyn wnika do naczyń. Ciśnienie chłonki wewnątrz naczyń wzrasta powyżej wartości ciśnienia płynu śródmiąższowego co powoduje skurcz i zamknięcie zastawek. Woda z chłonki powraca do przestrzeni śródmiąższowej zgodnie z wektorem różnicy ciśnień. Stąd w początkowym odcinku naczyń limfatycznych chłonka staje się trzykrotnie bardziej zagęszczona niż płyn międzykomórkowy. W odcinkach proksymalnych układu limfatycznego chłonka zostaje ponownie zagęszczona na poziomie węzłów limfatycznych
OBRZĘK LIMFATYCZNY
Jak dotąd nie podano jednoznacznej definicji obrzęku limfatycznego uzgodnionej według konsensusu międzynarodowego. Najprościej określić go można jako nadmierne gromadzenie się w przestrzeni międzykomórkowej płynu śródmiąższowego bogatobiałkowego.
Utrudnienie odpływu chłonki doprowadza do:
? powstania przewlekłego procesu zapalnego charakteryzującego się proliferacją włókien łącznotkankowych i komórek
? lokalnego upośledzenie odporności spowodowanego upośledzeniem transportu komórek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej : limfocytów T oraz komórek Langerhansa.
SKÓRA
Skóra jest barierą mechaniczną i chemiczną chroniącą organizm przed wpływem szkodliwych czynników. Kwaśne pH chroni przed infekcjami grzybiczymi, a integralność skóry jest barierą dla infekcji bakteryjnych. Kończyna objęta obrzękiem jest bardziej narażona na czynniki szkodliwe ze względu na spowodowane zastojem chłonki lokalne upośledzenie odporności. Dlatego nawet niewielkie uszkodzenie ciągłości skóry może stać się przyczyna infekcji, która spowodować może dalsze pogorszenie odpływu chłonki. Wszelkiego rodzaju zadrapania, ukąszenia przez insekty lub zwierzęta domowe, otarcia czy odparzenia powinny być odkażane i obserwowane czy nie szerzy się wokół nich proces zapalny.
Profilaktyka powinna obejmować:
? noszenie rękawic ochronnych do zajęć domowych takich jak zmywanie naczyń, sprzątanie czy praca w ogródku
? uważne wycinanie skórek w trakcie manicure czy pedicure ( a najlepiej zaniechanie tych czynności)
? codzienne nawilżanie skóry balsamami hypoalergicznymi
? noszenie wygodnego obuwia nie powodującego otarć
? depilację za pomocą kremów lub wosku, unikać należy maszynek do golenia i depilatorów mechanicznych
? w okresie letnim stosowanie repelentów
? ochronę skóry przed grzybicą ( zwłaszcza stóp w przestrzeniach międzypalcowych i głębokich fałdach skórnych )
W każdym przypadku zaczerwienienia, nadmiernego ucieplenia lub pojawienia się wysypki konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem w poradni. Najprawdopodobniej są to objawy ostrego epizodu zapalnego (szczegółowe omówienie w dalszej części skryptu).
Uklad rozrodczy meski
Uklad rozrodczy meski sklada sie z narzadow rozrodczych wewnetrznych, do ktorych zalicza sie :
-jadra
-najadrza
-nasieniowody
-pecherzykinasienne
-przewodywytryskowe
-gruczolkrokowy
-gruczolyopuszkowo
-cewkoweoraz narządów zewnetrznych:
-pracia
-moszny
Jadra w liczbie dwoch sa okreslane mianem gruczolow plciowych meskich. Kazde otoczeone jest lacznotkankowa blona bialawa, ktora przy tylnym brzegu tworzy zgrubienie - srodjadrze. Od srodjadrza biegna promienisto lacznotkankowe przegrodki jadra dzielace miazsz gruczolu na placiki, w ktorych wystepuja kanaliki nasienne i tkanka laczna srodmiazszowa.
Komorki tej tkanki wydzielaja meskie hormony plciowe. Sciane kanalika nasieniowego tworzy kilka warstw komorek, wsrod ktorych znajduja sie komorki plciowe bedace w roznym stopniu dojrzalosci (od permatogoniow do plemnikow).
Pomiedzy komorkami plciowymi wystepuja komorki Sertoliego, ktore odzywiaja komorki bedace prekursorami plemnikow. Kanaliki nasienne w srodjadrzu tworza siec jadra, z ktorej odchodzi okolo 15 przewodzikow odprowadzajacych. W najadrzu przewodziki odprowadzajace uchodza poczatkowo do przewodu najadrza, a ten przechodzi w nasieniowod.
Jadra powstaja w jamie brzusznej. Dopiero miedzy 7 a 9 miesiacem ciazy zstepuja do moszny, ktora stanowi worek skorny bedacy uwypukleniem przedniej czesci jamy brzusznej.
Nasieniowody sa przewodami dlugosci okolo 50 cm. Pojedynczy nasieniowod biegnie od najadrza do polaczenie z przewodem wydalajacym pecherzyka nasiennego. Od tego miejsca bierze poczatek przewod wytryskowy, ktory przechodzi przez gruczol krokowy i uchodzi do cewki moczowej.
Pecherzyki nasienne stanowia gruczoly wydzielajace gesty plyn, ktorego skladniki pobudzaja ruchy plemnikow.
Gruczol krokowy - inaczej stercz, ma ksztalt i wielkosc zblizona do kasztana. Stercz jest pojedynczym gruczolem, ktorego metna bialawa wydzielina zawiera miedzy innymi bialko spermine nadajace charakterystyczny zapach nasieniu. W czasie wytrysku nasienia wydzielina gruczolu krokowego zostaje wycisnieta do cewki moczowej.
Gruczoly opuszkowo-cewkowe maja wielkosc ziaren grochu. Ich wydzielina ma charakter zasadowy, przez co zabezpiecza plemniki przed szkodliwym dzialaniem kwasnego odczynu charakterystycznego dla cewki moczo ej i pochwy. Dolacza ona podczas ejakulacji do wydzieliny pecherzykow nasiennych i gruczolu krokowego, tworzac wspolne tzw. osocze nasienia.
Pracie jest narzadem kopulacyjnym sluzacym jednoczesnie do wyprowadzania moczu z pecherza moczowego. Zbudowane jest z dwoch cial jamistych i jednego ciala gabczastego, w ktorym przebiega cewka moczowa. Gdy dochodzi do wzwodu pracia, ciala jamiste wypelniaja sie krwia tetnicza. W tym czasie odplyw krwi jest utrudniony, co powoduje zwiekszenie i usztywnienie pracia, a w konsekwencji umozliwia kopulacje.
Układ dokrewny
Układ dokrewny, drugi poza układem nerwowym układ regulujący i koordynujący czynności rozmaitych części ciała u zwierząt wyższych, ogół narządów i tkanek wytwarzających do krwi lub chłonki swoiste substancje chemiczne zwane hormonami, oddziaływujące specyficznie na pewne określone komórki. W obrębie układu dokrewnego można wyszczególnić wielokomórkowe gruczoły dokrewne, czyli takie które nie posiadają przewodów odprowadzających, a wytwarzane przez nie substancje (hormony) przenikają bezpośrednio do krwi lub limfy (chłonki): szyszynkę, podwzgórze, przysadkę mózgową, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, grasicę, gruczoły mleczne, trzustkę, nadnercza, gruczoły płciowe - gonady, oraz układy rozproszonych komórek gruczołowych tj. zespół komórek nerwowych wytwarzających neurohormony, komórki błony śluzowej żołądka oraz jelita cienkiego wytwarzające hormony tkankowe. Układ dokrewny i układ nerwowy ściśle współdziałają ze sobą i uzupełniają swoje czynności regulacyjne, przy czym reakcje układu nerwowego są szybkie, natomiast reakcje układu dokrewnego o wiele wolniejsze, dotyczące przeważnie procesów długotrwałych. Układ dokrewny reguluje przede wszystkim zmiany przystosowawcze związane z metabolizmem, wzrostem i rozmnażaniem, jego wydzieliny spełniają zasadniczą rolę w utrzymywaniu stałego stężenia glukozy, sodu, potasu, wapnia i wody we krwi i płynach poza komórkowych.
Pojęcie "hormony" jest ogólne i kryje różne typy hormonów:
?klasyczne, tzn. takie wydzielane do krwiobiegu i oddziaływujące na komórki ze specyficznymi dla nich receptorami;
?tkankowe, tzn. takie, które wydzielane są do przestrzeni pozakomórkowej i działają na komórki sąsiednie bądź na komórkę "matczyną" (tę samą, która wydzieliła hormony);
?neurohormony: do nich zalicza się hormony syntetyzowane przez podwzgórze; neuroprzekaźniki i neuropeptydy: wytwarzane w ośrodkach ponadpodwzgórzowych, tworzą układ wewnątrzwydzielniczy mózgu i wpływają na podwzgórze i przysadkę.
Obecność gruczołów wydzielania wewnętrznego i hormonów to nie wszystko. Po to by mogły one wywierać wpływ na inne komórki, narządy, organy konieczne jest istnienie receptorów (białek z którymi hormon się wiąże). Dlatego pewne zaburzenia endokrynologiczne związane są z nieprawidłową funkcją samego gruczołu dokrewnego (wydzielania wewnętrznego), inne wynikają z nieprawidłowej budowy samego hormonu bądź błędu na poziomie receptorowym.
Regulacja hormonalna procesów życiowych człowieka na wybranych przykładach.
Organizmy wielokomórkowe dysponują systemami regulacji i koordynacji procesów komórkowych, co umożliwia ścisłą współpracę wielkich zespołów komórek i funkcjonowanie organizmu jako całości. Aby regulacja mogła zachodzić, konieczne jest komunikowanie się komórek między sobą. Komórki wymieniają więc między sobą sygnały różnej natury, głównie chemiczne i elektryczne.
Wiele procesów indukowanych hormonalnie zależy od warunków środowiska zewnętrznego (temperatury, pory roku, dnia), wydzielanie hormonów musi być więc regulowane w ten sposób, by warunkowało adaptację organizmu do otoczenia. Musi być ono także modyfikowane w zależności od środowiska wewnętrznego, bo hormony wpływają np. na utrzymanie fizjologicznego poziomu glukozy, jonów, wody w płynach ustrojowych - co zapewnia stałość środowiska wewnętrznego organizmu, a więc jego homeostazę.
Wyróżniamy trzy podstawowe mechanizmy decydujące o poziomie sekrecji hormonów w organizmie człowieka:
Mechanizm sprzężenia zwrotnego.
Układ dokrewny ma hierarchiczną strukturę. W funkcjonowaniu układu dokrewnego szczególną pozycję zajmuje przedni płat przysadki mózgowej, który produkuje i wydziela hormony działające bezpośrednio na tkanki, jak hormon wzrostu (GH=STH), prolaktyna (PRL), hormon lipotropowy (LPH) oraz hormony tropowe oddziałujące na komórki docelowe za pośrednictwem innych gruczołów dokrewnych, zwanych podległymi = /obwodowymi/. Ze względu na wydzielanie hormonów tropowych przysadkę nazywa się gruczołem nadrzędnym w stosunku do takich gruczołów obwodowych jak tarczyca, kora nadnerczy, gonady. Do hormonów tropowych zalicza się: tyreotropinę (TSH), adrenokortykotropinę (ACTH), folitropinę (FSH) i lutropinę (LH).
Właściwy hormon tropowy pobudza funkcję wydzielniczą odpowiedniego gruczołu podległego. Wzrost stężenia we krwi hormonu wydzielanego z gruczołu podległego z jednej strony wywołuje reakcję komórek docelowych wyposażonych w charakterystyczny dla niego receptor, a z drugiej - hamuje wydzielanie przez przedni płat przysadki mózgowej hormonu tropowego, który wcześniej pobudził działalność wydzielniczą gruczołu podległego. Wzajemna zależność gruczołu nadrzędnego, wydzielającego hormony tropowe, i gruczołów podległych, wydzielających hormony docelowe, nazywa się sprzężeniem zwrotnym, przy czym związek przysadki z gruczołem podległym określa się mianem mechanizmu sprzężenia dodatniego, ponieważ przysadka wydziela hormon tropowy, który pobudza do wydzielania gruczoł podległy, a związek gruczołu podległego z przysadką- mechanizmu sprzężenia ujemnego, ponieważ gruczoł podległy wydziela hormon wpływający hamująco na wydzielanie przez przysadkę określonego hormonu tropowego. Mechanizm działania hormonów oparty na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego oznacza, że efekt reakcji oddziałuje ograniczająco na wywołującą go przyczynę.
Przykładem gruczołu dokrewnego, którego funkcje endokrynne pozostają pod bezpośrednią kontrolą układu podwzgórzowo- przysadkowego, jest np. tarczyca. Komórki nabłonka pęcherzyków tarczycy wychwytują z krwi jod nieorganiczny i aminokwas tyrozynę. Dochodzi do jodowania tyrozyny, powstają hormony : trójjodotyronina ( T3) i czterojodotyronina (T4), czyli tyroksyna. Hormony te:
*są niezbędne do prawidłowego wzrostu, dojrzewania i różnicowania komórek ośrodkowego układu nerwowego *ich działanie wzmaga podstawową przemianę materii, w tym przyspiesza utlenianie biologiczne
*pobudzają one również syntezę białek komórkowych, w tym enzymatycznych, ale w stanach nadczynności tarczycy powodują rozpad białek i prowadzą do ujemnego bilansu azotu w organizmie
*przyczyniają się do zmniejszenia poziomu cholesterolu we krwi dzięki wychwytywaniu go z krwi i przyspieszaniu rozpadu w wątrobie
*przyspieszają wydalanie z organizmu wody i soli mineralnych.
Hormony
Funkcjami organizmu niezależnymi od naszej woli sterują dwa ściśle współpracujące ze sobą układy: nerwowy i hormonalny.
Układ nerwowy (szczególnie wegetatywny układ nerwowy) wysyła krótkie impulsy elektryczne, trwające tysięczną część sekundy, które wywołują błyskawiczną reakcję. Sygnały te przekazywane są przez komórki nerwowe z prędkością 200 m/s. Układ hormonalny wysyła większość sygnałów powoli, za pomocą hormonów. Wywołują one długotrwałe efekty. Słowo hormon pochodzi od greckiego hormao, tzn. uruchamiam, napędzam. Hormony wywołują określone reakcje, pobudzają narządy do określonych czynności. Dlatego nazywa je się także posłańcami. Istnieje przypuszczenie, że nazwa grecka wywodzi się od posłańca bogów, Hermesa. Hormony regulują szybkość reakcji enzymatycznych oraz koordynują funkcjonowanie organizmu. Układ hormonalny jest zespołem gruczołów dokrewnych, które wydzielają hormony bezpośrednio do krwi. Do gruczołów tych zaliczamy przysadkę mózgową, tarczycę, grasicę, nadnercza, trzustkę, jajniki lub jądra i wiele innych. Ich zadaniem jest kontrola wewnętrznego środowiska - nie tylko pojedynczych komórek czy narządów, ale również całego organizmu. Ich ośrodkiem zawiadowczym jest podwzgórze, które działa za pośrednictwem umieszczonego pod nim gruczołu wielkości ziarnka grochu - przysadki mózgowej. Na podstawie poleceń otrzymanych z podwzgórza, przysadka mózgowa zarządza działaniem innych gruczołów. Stężenie biologicznie czynne hormonu jest zwykle bardzo niewielkie, rzędu 10-8 mola/l.Hormony wywierają swój efekt dopiero po połączeniu z białkiem zwanym receptorem. Receptor jest swoisty dla danego hormonu co oznacza, że określony hormon oddziałuje tylko na komórki zawierające odpowiedni receptor. Budowa chemiczna receptorów jest bardzo różnorodna, ale zawsze są to substancje białkowe. Rozróżniamy 3 rodzaje receptorów: błonowe, cytozolowe, jądrowe. Niektóre komórki posiadają receptory jednego lub kilku hormonów. Receptory działają jak zamki w drzwiach. Dostać się do ich wnętrza mogą tylko te hormony, które mają do nich właściwe klucze. Łącząc się z daną komórką, hormon powoduje zmiany takich jej funkcji, jak produkcja białka, przechowywanie i wydzielanie glukozy czy produkcja innych hormonów. Hormony rozpuszczalne w tłuszczach (lipofilne) takie jak steroidy nadnerczowe, steroidy płciowe, hormony tarczycy (trójjodotyronina), aktywna postać witamin D (kalcitrol, oraz witamina A1 (kwas retinowy) łatwo przechodzą do wnętrza komórki i tam łączą się ze swoistym receptorem. Wszystkie te hormony wpływają na transkrypcje genu, a więc powodują syntezę nowego białka. Hormony płciowe i trójjodotyronina łączą się z receptorem w jądrze komórkowym, pozostałe w cytozolu (płynna część cytoplazmy), a następnie są transportowane do wnętrza jądra. Receptory steroidowe, hormonów tarczycy i witaminy D należą do rodziny receptorów wiążących się z jądrowym DNA. Z chemicznego punktu widzenia hormony należą do dwóch głównych grup, peptydów i steroidów. Ich synteza w gruczołach dokrewnych polega zazwyczaj na utworzeniu cząsteczek nieaktywnego fizjologicznie pro-hormonu, który w razie potrzeby jest przekształcany w aktywny hormon. Prawie cały zapas hormonu jest przechowywany w syntezujących go komórkach, w otoczonych błoną pęcherzykach wytworzonych przez liczne aparaty Golgiego. Ich wydzielanie jest na ogół powodowane przez działanie innego hormonu lub impuls nerwowy. Stężenie wielu hormonów we krwi zmienia się cyklicznie w cyklach dziennych, miesięcznych i innych, odznaczających się znaczną regularnością. We krwi niemal wszystkie hormony są przenoszone w formie kompleksów z białkami osocza, których funkcją jest ochrona cząsteczek hormonu przed rozłożeniem, nim dotrą one do celu. Ze względu na równowagę między wolnym hormonem a jego postacią związaną, kompleks z białkiem jest również formą rezerwy tej substancji. Gdy zmniejsza się udział wolnego hormonu, zwiększa się jego dysocjacja z nośników białkowych i pomaga w utrzymaniu stałego stężenia.
Czasami można mieć pewnego rodzaju świadomość, że adrenalina, najszybciej działający hormon, przygotowuje ciało do walki lub ucieczki. Serce zaczyna szybciej bić, oddech pogłębia się, zwiększa się wydzielanie potu, by ochłodzić organizm, źrenice rozszerzają się, by wyostrzyć wzrok, a twarz blednie w wyniku skurczenia się naczyń krwionośnych. Układ hormonalny jest ściśle powiązany z układem nerwowym i odpornościowym. Odgraniczenie poszczególnych systemów lub zaszeregowanie niektórych substancji czynnych do jednego z tych układów jest trudne ze względu na powiązania anatomiczne i czynnościowe. Ta sama substancja czynna może spełniać rolę hormonu, neuroprzekaźnika lub może wykazywać odmienną aktywność zależnie od miejsca swego działania. Wyodrębniono już ponad 500 substancji czynnych, które zapewniają regulowanie procesów metabolicznych, a prawie każda z tych substancji spełnia różne role w zależności od jej lokalizacji, rozprzestrzenienia i receptorów. Prawidłowy rozwój istot żywych nie jest uzależniony od tego czy innego hormonu, lecz od pracy i obecności ich wszystkich, i to w odpowiednich stosunkach. Życie wymaga zharmonizowanego działania wszystkich składających się na nie elementów.
Funkcja układu hormonalnego i hormonów
Układ hormonalny kontroluje ogólny metabolizm w ciągu całego życia: - koordynuje nieustannie przebiegi procesów biochemicznych
- utrzymuje określone środowisko wewnętrzne (główne hormony
przysadki, rdzenia i kory nadnerczy, tarczycy i trzustki)
- reguluje gospodarkę wodną i ciśnienie osmotyczne ( hormony kory
nadnerczy, tylnego płata przysadki)
- reguluje procesy trawienia ( hormony tkankowe przewodu
pokarmowego.
Układowi hormonalnemu podlegają poszczególne etapy rozwoju organizmu:
- reguluje procesy wzrostu (somatotropina, h. tarczycy, nadnerczy i tarczycy pobudzają wzrost, h. gruczołów płodowych hamują go)
- różnicowania się narządów ( tyroksyna powoduje metamorfozę płazów, h. wylinki - linienie owadów i skorupiaków)
- kontroluje procesy związane z fukcjami rozrodczymi organizmu
(h. gonadotropowe - rozwój i funkcjonowanie gruczołów płciowych, h. płciowe - rozwój drugorzędnych i trzeciorzędnych cech płciowych, zachowanie się seksualne, np. toki ptaków, h. laktogenne - wytwarzanie mleka, wydzieliny wola u gołębi, instynkt macierzyński).
Hormony odgrywają również rolę w przewodzeniu bodźców nerwowych (neurohormony).
Gruczoły dokrewne człowieka
ŻOŁĄDEK I DWUNASTNICA
Śluzówka żołądka i dwunastnica zawiera komórki, które wytwarzają hormony. Hormony te stymulują szereg procesów trawiennych.
Gastryna, wydzielana do krwiobiegu przez komórki żołądka, pobudza żołądkowe gruczoły egzokrynowe do produkcji kwasu solnego.
Sekretyna i pankreozymina wytwarzane w komórkach śluzówki dwunastnicy, z chwilą dotarcia do trzustki z prądem krwi pobudzają ją do sekrecji różnych składników soku trawiennego. Ponadto sekretyna pobudza wątrobę do wytwarzania żółci.
Jeszcze jednym hormonem dwunastnicy jest cholecystokinina (CCK), która stymuluje ściany pęcherza moczowego do skurczu, co powoduje przepływ zgromadzonej żółci do dwunastnicy.
NADNERCZA
Gruczoły nadnercze położone są w sąsiedztwie nerek. U człowieka małe, żółtawe ciało na górnym biegunie każdej nerki składa się z 2 części, różnych pod względem budowy, pochodzenia i funkcji:
- zewnętrzna, kora nadnerczy
- wewnętrzna, rdzeń nadnerczy
U płazów, gadów, ptaków komórki tworzące obie części nadnercza są wymieszane ze sobą (istnieją także u ryb i krągłoustych, ale całkowicie rozdzielone, nie tworzą wspólnie wyodrębnionego narządu).
Kora nadnerczy
Kora nadnerczy produkuje kortykosteroidy, czyli steroidowe hormony wytwarzane pod kontrolą adrenokortykotropiny. Rozróżnia się 2 rodzaje kortykosteroidów:
- tzw. mineralokortykoidy (11-deoksykortykosteron, aldosteron), kontrolujące równowagę elektrolitów i wody w ustroju
- tzw. glikokortykoidy (kortyzol, kortykosteron, kortyzon) kontrolujące przemiany sacharydów, białek i tłuszczów;
Brak kortykosteroidów w organizmie objawia się zaburzeniami przemiany materii, oddychania i krążenia, osłabieniem mięśni. Preparaty kortykosteroidów stosuje się w leczeniu zaburzeń przemiany materii, oparzeń, stanów zapalnych, chorób uczuleniowych.
TRZUSTKA
Trzustka to narząd gruczołowy położony w nadbrzuszu, poprzecznie, za żołądkiem. Składa się z głowy, trzonu i ogona, ma strukturę płatowo-zrazikową. Waży od 60 do 125 gramów, jednak przeważająca część jej masy nie jest gruczołem dokrewnym; nie produkuje hormonów, lecz soki trawienne, które są odprowadzane do przewodu pokarmowego, ściślej mówiąc - do dwunastnicy. Dziennie narząd ten wytwarza 1200-1500 ml soku trzustkowego, zawierającego enzymy trawiące cukry, białka i tłuszcz. Ta czynność trzustki to jej funkcja egzokrynna, czyli wydzielanie zewnętrzne.
Funkcję endokrynną, czyli produkcję i wydzielanie do krwi hormonów, pełnią komórki zgrupowane w niewielkich skupiskach zwanych wyspami Langerhansa. Wyspy te są rozrzucone w całym narządzie, jest ich około miliona, a ich łączna masa stanowi zaledwie 2% masy całego gruczołu. W obrębie wysp Langerhansa wyróżniono 3 rodzaje komórek: A, B, i D. W komórkach A wytwarzany jest glukagon, w komórkach B insulina, w D-somatostatyna.
Wszystkie hormony produkowane przez trzustkę są ważne dla organizmu, bowiem współpracują w utrzymaniu równowagi biochemicznej. I tak np. przeciwstawne oddziaływanie insuliny i glukagonu na gospodarkę węglowodanową pomaga w utrzymaniu stałego poziomu glukozy we krwi.
Glukagon ingeruje w przemianę tłuszczów, cukrów i białek. Powoduje rozpad glikogenu i uwolnienie glukozy z zapasów w wątrobie, rozpad tłuszczów (czyli lipolizę) w tkance tłuszczowej i wątrobie, oraz ma wpływ kataboliczny na białka. Szybko i efektywnie podnosi poziom glukozy we krwi, a bodźcem do jego wydzielania jest spadek glikemii. Jego rola w organizmie to współpraca z insuliną w utrzymaniu równowagi przemiany materii i zachowaniu homeostazy (stałości środowiska wewnętrznego) węglowodanowej. Funkcja somatostatyny zaś polega na hamowaniu uwalniania innych hormonów.
Jednak z klinicznego punktu widzenia zdecydowanie najważniejsza jest insulina. O chorobach spowodowanych nadmiarem lub niedoborem innych hormonów trzustkowych prawie się nie słyszy, należą bowiem one do rzadkich patologii. Dlatego też dalej skupimy się na omówieniu działania insuliny.
Insulina jest hormonem o budowie białkowej, a dokładnie - polipeptydowej. Produkujące ją komórki B zajmują najwięcej miejsca w wyspach Langerhansa, stanowią bowiem 80% ogółu komórek wysp. Insulina jest bardzo ważnym hormonem regulującym zużytkowanie i magazynowanie składników pokarmowych. Reguluje przemianę cukrów, białek i tłuszczów. Osoby chore na cukrzycę, której istotą jest niedobór insuliny, muszą codziennie lub kilka razy dziennie przyjmować insulinę w postaci zastrzyków. Insulina nasila transport glukozy do wnętrza komórek (np. komórek wątrobowych czy mięśniowych). Zwiększa wewnątrzkomórkowe zużytkowanie glukozy, czyli jej spalanie. W wątrobie i mięśniach zwiększa wytwarzanie glikogenu - wielocukru, który jest magazynowany w komórkach i wykorzystywany w razie potrzeby (jeżeli wystąpi niedobór glukozy w płynach ustrojowych czy tkankach, glikogen rozpada się i uwalnia potrzebną glukozę). Wypadkową tych wszystkich procesów metabolicznych jest obniżenie poziomu glukozy we krwi. Bodźcem do wydzielania insuliny przez komórki B wysp Langerhansa jest wzrost poziomu cukru we krwi, np. po posiłku. Wydzielona przez trzustkę insulina normalizuje ten poziom, czyli tzw. glikemię. Jeśli glikemia obniży się, wydzielanie insuliny ustaje. Dzięki tej samoregulacji (ujemnemu sprzężeniu zwrotnemu między poziomem cukru a wydzielaniem insuliny) nie dochodzi do nadmiernego obniżenia poziomu cukru we krwi. Podanie insuliny w iniekcji powoduje obniżenie stężenia glukozy we krwi. Jeśli poda się za dużą dawkę tego hormonu, następuje znaczy spadek glikemii, tzw. hypoglikemia (niedocukrzenie), co jest groźne dla życia, powoduje bowiem zaburzenia funkcji, a następnie uszkodzenie komórek mózgowych, które są bardzo wrażliwe na niedocukrzenie.
Insulina nasila syntezę kwasów tłuszczowych. Nasila wytwarzanie trójglicerydów, czyli estryfikację kwasów tłuszczowych do trójglicerydów. Hamuje też lipolizę, czyli rozpad tłuszczów. Efektem jej działania jest magazynowanie tłuszczów w tkankach.
Insulina jest też ważnym hormonem anabolicznym, nasilającym wytwarzanie białka i zarazem hamującym jego rozpad. Zwiększa ona transport aminokwasów (podstawowa jednostka, z której zbudowane są białka) do wnętrza komórek. Intensyfikuje wewnątrzkomórkowe wytwarzanie białka i przez wpływ na przemianę aminokwasów hamuje jego rozpad.
Insulina, oddziałując na procesy metaboliczne, wpływa przede wszystkim na:
?mięśnie, w których umożliwia ona wykorzystanie glukozy jako źródła energii i biosyntezę białka,
?tkankę tłuszczową, gdzie jej głównym zadaniem jest szybkie przekształcanie glukozy w tłuszcz i utrzymanie tego zapasu,
?wątrobę, w której jej wpływ przejawia się w zwiększeniu wytwarzania glikogenu (magazynowanie cukru), trójglicerydów i białek.
Skutki niedoboru insuliny
Niedobór insuliny powoduje CUKRZYCĘ, czyli zaburzenie przemiany węglowodanowej powstające wskutek względnego lub bezwzględnego upośledzenia czynności wydzielniczej tzw. wysp trzustkowych (Langerhansa) - grupy komórek wytwarzających insulinę. Główne objawy: wysoki poziom cukru we krwi, cukromocz, nieustanne pragnienie, wielomocz (do 10 l na dobę) i osłabienie. Wskutek nadmiernego, w stosunku do węglowodanów, spalania tłuszczów i białek dochodzi do kwasicy i śpiączki. Odporność ustroju jest obniżona (stąd często gruźlica, czyraczność). Mogą wystąpić powikłania, zwykle w wyniku uszkodzeń naczyń krwionośnych (angiopatia cukrzycowa), co może spowodować chorob nerek, uszkodzenia siatkówki. Obecnie leczenie polega na diecie z dodatnim bilansem cukrów, podawaniu odpowiedniej ilości insuliny. Przed odkryciem 1922 insuliny cukrzyca była często śmiertelna, obecnie - przy właściwym postępowaniu lekarskim - nie zagraża życiu.
JAJNIKI
Jajniki są gruczołami rozrodczymi żeńskimi, z reguły parzystymi, wytwarzającymi żeńskie komórki rozrodcze - jaja, u kręgowców także hormony. Jajniki kobiety mają kształt owalny, dł. 2?5 cm, grub. ok. 1 cm, są położone wewnątrzotrzewnowo, po bokach jamy miedniczej. Podobnie jak u wszystkich kręgowców nie są połączone bezpośrednio z jajowodem. W warstwie obwodowej jajników wszystkich ssaków występują pęcherzyki jajnikowe, zawierające komórkę jajową (jajo).
Wytwarzają one następujące hormony:
1.Estrogeny, czyli steroidowe hormony płciowe żeńskie wytwarzane przez jajniki, a także w niewielkich ilościach przez jądra i korę nadnerczy. Do estrogenów są zaliczane: estradiol, estriol, estron, a także ekwilina i ekwilenina wyodrębnione z moczu ciężarnych klaczy. Estrogeny są rozpowszechnione zarówno w świecie zwierzęcym, jak i roślinnym. Związki tego typu znaleziono również w węglu kamiennym, borowinach, ropie naftowej. Syntetyczne estrogeny znalazły zastosowanie w lecznictwie, do takich estrogenów należy np. stilbestrol.
2.Progesteron, czyli steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko (w czasie ciąży). Umożliwia implantację zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży, wstrzymuje dojrzewanie pęcherzyków Graafa. W lecznictwie stosowany zapobiegawczo w poronieniach, zatruciu ciążowym, zaburzeniach miesiączkowania.
JĄDRA
Jądra, czyli męskie gruczoły rozrodcze (płciowe) wytwarzające plemniki. Z reguły parzyste. U kręgowców jądra produkują również hormony, są więc jednocześnie gruczołami dokrewnymi. Jądra ssaków w rozwoju zarodkowym powstają w jamie brzusznej, ale tylko u nielicznych gat. (np. słoń) pozostają w niej stale, u większości ulegają przemieszczeniu do moszny (zstępowanie jąder). Miąższ jąder jest podzielony przegródkami łącznotkankowymi na wiele części - tzw. zrazików, zawierających nasieniotwórcze kanaliki kręte. W ich nabłonku występują komórki nasienne, z których powstają plemniki, oraz komórki podporowe (komórki Sertolego), mające znaczenie odżywcze i podporowe dla komórek nasiennych. W tkance łącznej, między kanalikami krętymi, leżą komórki śródmiąższowe jądra (komórki Leydiga), tworzące gruczoł o działaniu dokrewnym. Plemniki są wyprowadzane z jąder systemem kanalików, uchodzących ostatecznie do najądrza.
Jądra produkują testosteron główny steroidowy hormon męski, wytwarzany przez gruczoł śródmiąższowy jąder (komórki Leydiga). Wykazuje działanie androgenne (androgeny) i anaboliczne (np. przyspiesza syntezę białek). W lecznictwie stosowany (obecnie syntet.) w przypadkach niedoczynności lub zaniku czynności narządow płciowych męskich, u kobiet - w pewnych zaburzeniach miesiączkowania, raku sutka i innych. Testosteron wyodrębnił 1935 E. Laqueur, zsyntetyzowali go (1935) A. Butenandt i L. Ruika.
NADCIŚNIENIE TĘTNICZE (hipertensja) jest to wzrost ciśnienia tętniczego krwi ponad wartości uznane za graniczne (wg WHO 150/90 mm Hg). Stały lub napadowy objaw chorobowy w pierwotnych schorzeniach nerek, tętnic, nadnerczy, przysadki i in. narządów lub schorzenie samoistne, tzw. choroba nadciśnieniowa, stanowiąca ponad 90% przypadków nadciśnienia tętniczego. W jej rozwoju duże znaczenie mają bodźce psychiczne, związane zwłaszcza z nerwowym, konfliktowym życiem we współczesnym świecie, powodujące wyzwalanie przez ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy substancji podwyższających ciśnienie krwi (gł. adrenalina i noradrenalina). Choroba nasila się stopniowo. Bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, szum w uszach to są objawy tej choroby. Napadowe nadciśnienie tętnicze jest wywoływane przez chromochłonny gruczolak nadnercza, wyzwalający falowo duże ilości noradrenaliny. Nadciśnienie tętnicze utrwalone (niezależnie od przyczyn) wywołuje zmiany miażdżycowe w tętnicach, prowadzi do przerostu serca i do niewydolności mięśnia sercowego. Groźnym powikłaniem jest udar mózgowy i zawał serca. Leczenie przyczynowe lub objawowe.
Choroby jajników
ZAPALENIE JAJNIKÓW jest odosobnione, występuje rzadko, częściej łącznie z zapaleniem jajowodów (przydatki)
GUZY JAJNIKÓW: złośliwe lub niezłośliwe, mogą wykazywać czynność hormonalną. Początkowo przebiegają bezobjawowo, później bóle w jamie brzusznej, wzdęcie, nieprawidłowe krwawienie. Uszypułowane mogą ulegać skrętowi, co powoduje ostry ból i objawy wstrząsu. Leczenie operacyjne.
Układ krążenia człowieka
Funkcje:
Transportuje azy oddechowe.
Rozprowadza produkty trawienia, witaminy, sole mineralne, wody.
Transportuje zbędne produkty przemiany materii (np. mocz do nerek).
Transportuje hormony.
Spełnia funkcję obronną.
Utrzymuje stałą temperaturę ciała.
Budowa układu krążenia:
-Serce
-Naczynia krwionośne
?Tętnice - to naczynia wyprowadzające krew z serca.
?Żyły - to naczynia przyprowadzające krew do serca.
?Naczynia włosowate - łączą tętniczki z żyłkami.
?Serce tętnice tętniczki naczynia włosowate żyłki żyły serce
Budowa serca:
- Jest czterodziałowe: składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór.
-Pełni rolę pompy tłoczącej.
-Umieszczone jest w worku osierdziowym.
- Pomiędzy osierdziem a nasierdziem jest wąska szczelina wypełniona płynem, który chroni serce przed uszkodzeniem.
- Pomiędzy przedsionkiem prawym (PP) a i komorą prawą (KP) występuje zastawka przedsionkowo komorowa trójdzielna, a pomiędzy przedsionkiem lewym (PL)
i komora lewą (KL) występuje zastawka przedsionkowo komorowa dwudzielna.
-Ściana serca:
?Wsierdzie - łącznokształtowa błona wyścielająca wnętrze serca.
?Śródsierdzie - błona utworzona przez mięsień poprzecznie prążkowany serca.
?Nasierdzie - łącznotkankowa błona pokrywająca ścianę z zewnątrz.
- Zastawki zbudowane są z błoniastych fałdów, których brzegi strunami ścięgnistymi przyczepione są do mięsni brodawkowych komory. Uniemożliwiają one powrót krwi do przedsionku w czasie skurczu komór.
- Przedsionki: do przedsionka prawego wlewa się krew odtlenowana żyłą czczą górną, żyłą czczą dolną i z zatoki wieńcowej. Do przedsionka lewego wlewa się krew natlenowana czterema żyłami płucnymi.
- Komory: z komory prawej wychodzi pień płucny, który rozgałęzia się na dwie tętnice płucne prowadzą one krew odtlenowaną do płuc.
Z komory lewej natlenowana krew toczona jest do aorty (tętnicy głównej) ok. której odchodzi szereg tętnic prowadzących krew do wszystkich narządów.
- Przy wejściu do pnia płucnego i aorty znajdują się zastawki półksiężycowate złożone z trzech półksiężycowatych płatów. Uniemożliwiają cofanie się krwi z tętnic do komór w czasie rozkurczu komór.
Układ krążenia u człowieka
Układ krwionośny składa się z serca oraz sieci naczyń krwionośnych: żył, tętnic i naczyń włosowatych.
Ściany żył i tętnic składają się z 3 warstw:
-zewnętrznej - łączno - tkankowej
-środkowej - zbudowanej z mięśni gładkich
-wewnętrznej - utworzonej z tkanki łącznej i śródbłonka.
Różnica między obu typami naczyń polega na grubości poszczególnych warstw, elastyczności i wytrzymałości na zmiany ciśnienia. Żyły, w przeciwieństwie do tętnic, mają kieszonkowe zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi.
Naczynia włosowate to cienkościenne przewody rozmieszczone w tkankach i łączące tętnice z żyłami. Ich ściana zbudowana jest z jednej warstwy komórek, tzw. Śródbłonka, poprzez który zachodzi wymiana substancji między krwią a tkankami. Silne ukrwienie niektórych narządów (np. nerek, przysadki mózgowej) umożliwia specjalny układ naczyń zwany siecią dziwną, za którego pośrednictwem odbywa się sprawna wymiana substancji między organem a płynami ciała.
Serce umieszczone jest w worku osierdziowym wypełnionym niewielką ilością płynu. Ściana serca pokryta jest cienką błoną, na której leżą naczynia wieńcowe, tworzące sercowy układ krążenia, tzw. układ wieńcowy, odpowiedzialny za doprowadzanie i odprowadzanie różnych substancji. Mięsień sercowy zbudowany jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej, której włókna charakteryzują się silnym rozgałęzieniem.
Przedsionki i komory wyścielone są wewnątrz błoną zbudowaną z tkanki łącznej pokrytej warstwą nabłonka płaskiego.
Serce działa na zasadzie pompy, stąd wyposażone jest w zastawki uniemożliwiające zmianę kierunku przepływu krwi. Między przedsionkiem a komorą prawej części serca znajduje się zastawka trójdzielna, a lewa część serca jest wyposażona w zastawkę dwudzielną. U podstawy dwóch dużych tętnic odchodzących od komór - aorty i tętnicy płucnej - znajdują się zastawki półksiężycowate. Prawy przedsionek otrzymuje krew nieutlenowaną, którą następnie prawa komora tłoczy do płuc, a do lewego przedsionka wpływa z płuc krew utlenowana.
Mały obieg krwi (tzw. płucny) zaczyna się w prawej komorze i kończy w lewym przedsionku, zaś duży obieg, zaopatrujący tkanki w krew bogatą w tlen i składniki odżywcze, rozpoczyna się w lewej komorze i kończy w prawym przedsionku serca.
Krew z żołądka, śledziony, jelit i trzustki jest odprowadzana układem wrotnym do wątroby. Liczne substancje toksyczne i nadwyżki składników pokarmowych są zatrzymywane przez wątrobę, a reszta przedostaje się do żyły podstawowej dolnej. Krew z górnych części ciała zabierana jest żyłami podstawowymi górnymi.
W utrzymywaniu krążenia krwi pomagają sercu ruchy mięśni szkieletowych i ruchy oddechowe. Mechanizm ten jest szczególnie ważny w przepychaniu krwi w żylnej części układu, zwłaszcza położonej niżej serca, skąd krew płynie w kierunku przeciwnym do działania siły ciążenia.
Barwniki białkowe we krwi to związki mające zdolność nietrwałego łączenia się z tlenem. Barwniki dzielimy na:
metaloproteidy:
-chemocjanina (Fe2 ) - u mięczaków: ślimaków, małży, głowonogów
-chemerydryna (Fe3 ) - u niektórcych pierścienic
chromoproteidy:
- hemoglobina (białko zbudowane z 4 łańcuchów polipeptydowych) - tlen z zawartością Fe. Każdy atom Fe przyłącza 2 atomy tlenu, czyli całą cząsteczka hemoglobiny przyłącza 8 atomów.
Hemoglobina płodu - HbF
Hemoglobina dorosłych - HbA
HbF ?większe powinowactwo do tlenu - płód musi go mieć więcej
Hemoglobina sierpowata - HbS - chorzy na anemię sierpowatą
Chloropruoryna - barwnik z Fe, jasnozielony - występuje u wieloszczetów
Hemoglobina po połączeniu z tlenem to oksyhemoglobina
Układ krążenia-ogólna charakterystyka
Układ krążenia służy do przenoszenia substancji wewnątrz organizmu. Są to substancje pokarmowe, tlen, dwutlenek węgla, zbędne produkty przemiany materii oraz szczególne substancje-hormony. W układzie krążenia wyróżniamy układ krwionośny i limfatyczny.
Układ krwionośny. Składa się on z serca, naczyń krwionośnych i krążącej w nich krwi. Centralnym narządem układu krwionośnego jest serce, mieszczące się w klatce piersiowej pod mostkiem, zwrócone nieco w lewą stronę. Serce jest workiem wypełnionym krwią, które stale pompuje dzięki rytmicznym skurczom silnie umięśnionej ściany. Serce ssaków podzielone jest na cztery części- 2 przedsionki i 2 komory. Przedsionki przepompowują krew do komór, a komory pompują ją do całego ciała. Aby zapobiec wstecznemu ruchowi krwi, między przedsionkami i komorami znajdują się fałdy, zwane zastawkami. Wśród naczyń krwionośnych odróżnia się tętnice, żyły i naczynia włosowate.
Tętnice prowadzą krew z serca do narządów, a żyły odprowadzają ją z powrotem z narządów do serca. Naczynia włosowate są to najdrobniejsze naczynia krwionośne, które łączą system tętnic i żył. Wszelka wymiana substancji, o których wspomniano na wstępie, odbywa się przez naczynia włosowate.
Obieg krwi w ciele. Największa tętnica, zwana aortą, wyprowadza krew z lewej komory serca do całego ciała. Z całego ciała krew zbierana jest żyłami i ostatecznie dwiema żyłami, które noszą nazwę czczych, wprowadzana jest do prawego przedsionka. Z przedsionka prawego krew zostaje przepompowana do prawej komory, skąd tętnicą płucną odprowadzana jest do płuc. Z płuc żyłą płucną wraca krew do lewego przedsionka, a z niego do lewej komory. W całkowitym obiegu krwi wyróżnia się obieg duży - z lewej komory do wszystkich części ciała i powrót do serca przez prawy przedsionek, oraz obieg mały - z prawej komory do płuc i powrót do serca przez lewy przedsionek.
Krew w dużym obiegu rozprowadza tlen do wszystkich tlen do wszystkich części organizmu, a wracając zabiera dwutlenek węgla. W małym obiegu krew odprowadza dwutlenek węgla do płuc (z których wydalony zostaje przy wydechu), a zabiera tlen. W lewej komorze i przedsionki znajduje się krew utleniona, a w prawej komorze i przedsionku odtleniona. Ponieważ nie ma połączeń między prawą i lewą częścią serca, krew utleniona i odtleniona nie mieszają się.
Krew. Płyn wypełniający serce i krążący w naczyniach składa się z osocza, czerwonych i białych ciałek krwi oraz tzw.płytek krwi. Osocze jest to żółtawa ciecz, zawierająca ok.90% wody, różne białka oraz inne substancje, które krew aktualnie rozprowadza. Jednym z ważnych rodzajów białek osocza jest fibrynogen, powodujący krzepnięcie krwi w razie skaleczenia. Czerwone ciałka (erytrocyty) są to komórki o kształcie krążków, średnicy kilku mikronów, wklęsłych z obydwu stron. Charakterystyczną cechą tych komórek jest brak jądra komórkowego. Czerwone ciałka krwi tworzą się w szpiku kostnym, skąd przedostają się do krwiobiegu. Ich barwa uwarunkowana jest obecnością barwnika - hemoglobiny. Podstawowym jej składnikiem jest związek zwany hemem. Istnieje pewne podobieństwo w strukturze między cząsteczką hemu i cząsteczką roślinnego barwnika zielonego - chlorofilu.. W skład cząsteczki hemu wchodzą: C, H, O, N i Fe.
Hemoglobina ma zdolność nietrwałego przyłączenia tlenu i dwutlenku węgla; właściwość ta umożliwia krwi rozprowadzanie po organizmie tlenu i odprowadzanie dwutlenku węgla. Białe ciałka krwi (leukocyty) występują we krwi w kilku odmianach. Mają one zdolność ruchu samoistnego. Główną ich funkcją jest obrona organizmu przed bakteriami, które wtargnęły do organizmu. Białe ciałka otaczają obce ciało wypustkami plazmatycznymi i pochłaniają je. Płytki krwi (trombocyty) biorą udział w procesie krzepnięcia krwi, ponieważ zawierają niezbędny do tego enzym.
skóra funkcje
FUNKCJE:
Naskórek
- chroni przed urazami
- zawiera ciemny barwnik- malaninę, pochłaniający promienie nadfioletowe
- ochrania przed czynnikami chorobotwórczymi
skóra właściwa
- wyrastają z niej włosy (z torebek włosowych)
produkuje łój który:
a. nadaje skórze elastyczność
b. zabezpiecza skórę przed utratą wody
c. ma działanie bekteribójcze
- wytwarza pot który :
a. parując odbiera organizmowi ciepło
b. chroni organizm przed przegrzaniem
- jest narządem wydalniczym
- kontroluje utratę ciepła
- odbywa się w skórze około 1% wymiany gazowej
- jest czułym narządem zmysłów
tkanka podskórna
- amortyzuje urazy mięsni, kości i narządów wewnętrznych
- jest izolatorem
- jest wykorzystywana jako źródło energii
Układ krążenia
Skład krwi:
OSOCZE, elementy morfologiczne:
KRWINKI CZERWONE (erytrocyty) powstają w szpiku kostnym z erytrotrastu, w organiźmie człowieka 3,8 do 5,4 mln/mm 3. krwinki czerwone ssaków nie posiadają jądra kom. Krwinki żyją ok. 120 dni i rozkładane są przez śledzionę. Krwinki te posiadają czerwony barwnik hemoglobinę która zawiera żelazo i uczestniczy w transporcie tlenu. Nie trwale łączy się z tlenem tworząc aksyhemoglobinę.
KRWINKI BIAŁE (leukocyty) 6-7 tyś/mm3. wytwarzane w grasicy śledzionie i węzłach chłonnych, niektóre w szpiku kostnym. Zaliczamy: limfocyty: mają zdolność do przekształcania się w inne typy kom. Odgrywają duże znaczenie w procesach zabliźniania się ran. Monocyty: największe kom krwi. Mają zdolność do pożerania innych ciał- fagocytoza. Wytwarzają białko-interferon który zapobiega namnażaniu się wirusów i niszczy je.
PŁYTKI KRWI (trombocyty) 150-300 tyś/mm3. wytwarzane z kom szpiku kostnego z tzw megakariocytów. Biorą udział w procesie krzepnięcia krwi: uszkodzenie naczynia krwionośnego płytki krwi tworzą czop w miejscu zranienia uwalniana jest trombokinoza płytkowa Ca2 protrombina???trombina(aktywny enzym) Ca2 fibrynogen (białko rozpuszcz. w osoczu)???fibryna(włóknik-skrzep)(białko nierozp. w osoczu)
biorca Dawca
A B AB 0
A - x x ?
B X - X ?
AB - - - ?
0 x x x ?
x-zlepienie sie krwinek- aglutynacje, konflikt serologiczny- matka ma RH-, dziecko po ojcu RH .
Naczynia krwionośne:
ŻYŁY: doprowadzają krew do serca, krew płynie pod małym ciś znajdują się tam zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi.
TĘTNICE: odprowadzają krew z serca krew płynie pod dużym ciś ściany są grube i elastyczne.
NACZYNIA WŁOSOWATE bardzo cienkie naczynia zbudowane z śródbłonka charakteryzują się dużą przepuszczalnością wielu subst.
DUŻY OBIEG: lewa komoraaorta naczynia włosowateżyła główna dolna i górnaprawy przedsionek. MAŁY OBIEG: prawa komoratętnica płucnapłucażyły płucne(4)lewy przedsionek.
DROGA KRWI NATLENOWANEJ: płucażyły płucnelewy przedsioneklewa komoraaortanaczynia włosowate.
DROGA KRWI ODTLENOWANEJ: naczynia włosowateżyła głównaprawy przedsionekprawa komoratętnica płucnapłuca.
BUDOWA SERCA: serce znajduje się w śródpiersiu, w worku osierdziowym ma wielkość pięści. W jamie osierdziowej jest plyn chroniący serce podczas jego pracy. Serce odżywiane jest przez naczynia wieńcowe. Pomiędzy przedsionkiem prawym a komorą prawą jest zastawka trójdzielna. Pomiędzy przedsionkiem lewym a komorą jest zastawka dwudzielna.
ANEMIA(niedokrwistość) związana z małą ilością erytrocytów. Przyczyną jest brak żelaza wchodzącego w skład hemoglobiny. Objawy: szybkie męczenie się przez małą ilość tlenu we krwi, bladość skóry i spojówek.
HEMOFILIA(genetyczna) brak krzepliwości krwi.
UKŁAD LIMFATYCZNY: naczynia limfatyczne(chłonne grasica i śledziona), węzły limfatyczne. Układ otwarty drobne naczynia tego układu otwierają się do przestrzeni międzykom. Rola w organizmie: odpornościową (powstają niektóre białe ciałka krwi) neutralizującą (zobojętnianie ciał obcych) odprowadzanie limfy do krwi. W naczyniach limfat krąży limfa (chłonka)- lekko żółtawo zabarwiony płyn. Główne źródła limfy: przesącz z osocza krwi i wydzieliny komórek oraz przewodu pokarmowego. Skład limfy jest podobny do osocza. Zawiera wodę, sole mineralne, białka, tłuszcze, białe ciałka krwi 12-20g/l. Układ naczyń limf. bierze początek w przestrzeniach międzykom. Ściany są cienkie i wiotkie, przypominają żyły. Zastawki są gęściej rozmieszczone dzięki nim limfa płynie w jednym kierunku- od przestrzeni międzykom przez naczynia limfatyczne, węzły chłonne, pnie limfatyczne do odpowiednich żył (wraca po oczyszczeniu w węzłach chłonnych do krwioobiegu) sieć naczyń chłonnych jest bardzo rozgałęziona tworzą ją duże pnie limfatyczne( przewód piersiowy, limfatyczny prawy) drobne naczynia limfatyczne oraz naczynia włosowate. Pnie limfatyczne zbierają limfę z mniejszych naczyń i doprowadzają ją do żył. Przewód piersiowy: zbiera limfę z kończyn dolnych jamy brzusznej lewej kończyny górnej części klatki piersiowej szyi i głowy. Osocze które dostanie się przez ścianę naczyń włosowatych do przestrzeni międzykomórkowych tworzy płyn tkankowy który omywa kierunki dost.
ODPORNOŚĆ NABYTA: martwe lub osłabione wirusy których celem jest wytwarzanie przeciwciał które ściśle będą dopasowane do ich kształtu powodując ich unieczynnienie. Choroba przebiega bezobjawowo krwinki białe zapamiętują kształt wirusa (pamięć immunologiczna). Szczepionkę stosuje się profilaktycznie. SUROWICA: osocze pozbawione fibrynogenu zawierające przeciwciała stosujemy kiedy organizm jest już zarażony.
ODPORNOŚĆ WRODZONA: -bariery mechaniczne (skóra naskórek) ?pot ?łzy ?śluz ?różnego rodzaju wydzieliny zawierające subst. bakteriobójcze
Uklad limfatyczny
Uklad limfatyczny jest otwarty. Bierze on poczatek w przestrzeniach miedzykomorkowych. Stad bowiem cienkoscienne naczynia limfatyczne zbieraja plyn tkankowy, ktory sie w nich gromadzi. Drobne naczynia limfatyczne lacza sie w wieksze, a te po przejsciu przez wezly chlonne odprowadzaja limfe:chlonke do pni chlonnych, ktore wpadaja do glownych naczyn chlonnych:przewodu piersiowego i przewodu chlonnego prawego.
Przewod piersiowy zbiera chlonke z gornej czesci ciala i calej strony dolnej, a przewod chlonny prawy - z prawej gornej strony ciala. Oba glowne naczynia chlonne wpadaja do duzych zyl w poblizu serca. Podobnie jak w zylach w naczyniach chlonnych wystepuja zastawki, aczkolwiek mniej liczne.
Oprocz naczyn do ukladu limfatycznego zalicza sie: wezly chlonne, grudki, migdalki oraz grasice.
Wezly chlonne zbudowane sa z tkanki siateczkowej. W jej okach znajduja sie limfocyty zabierane przez limfe. Struktury te wychwytuja z limfy bakterie i substancje toksyczne, ktore zostaja sfagocytowane przez obecne tu komorki o wlasciwosciach zernych, stad uwazane sa za baterie ochronna ustroju.
Grudki chlonne - sa skupieniami tkanki siateczkowej wystepujacej wsrod innej tkanki.
Grasica - znajduje sie w srodpiersiu przednim. U noworodkow i w dziecinstwie jest duza. OD okolo 12 roku zycia zaczyna stopniowo zanikac. Wykazuje bowiem budowe zrazikowa. Spelnia ona dwojaka funkcje. Produkuje i wysyla na obwod limfocyty T i w tym sensie nalezy do ukladu chlonnego, a takze produkuje hormony, i dlatego wchodzi rowniez w sklad ukladu dokrewnego.
Chłonka
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.
(Przekierowano z Limfa)
Chłonka inaczej limfa to płyn tkankowy, który spływa do naczyń chłonnych, rozprowadza on po organizmie limfocyty zabierane z węzłów chłonnych. Bierze także udział transporcie tłuszczów pokarmowych stąd lekko żółtawe zabarwienie. Pełni istotną rolę w mechanizmach obronnych organizmu przed zakażeniami.
Uklad ośrodkowy, rdzeń, mózg
Osrodkowy uklad nerwowy jest zbudowany z istoty szarej i bialej.Istote szara tworza perikariony neuronow, a istote biala - peczki wypustek komorek nerwowych. W mozgu istota szara stanowi czesc obwodowa, a pod nia lezy istota biala, w rdzeniu kregowym jest odwrotnie
Mozgowie dzieli sie na : kresomozgowie, miedzymozgowie, srodmozgowie, mozdzek i rdzen przedluzony.
Kresomozgowie skupia ponad polowe wszystkich neuronow ukladu nerwowego. Jest ono zbudowane z dwoch polkul mozgowych, oddzielonych od siebie szczelina podluza mozgu. Powieszchnia mozgu tworzy silne faldy, zwane zakretami, porozdzielane bruzdami. Bruzdy dziela powierzchnie polkuli na cztery platy: czolowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny.
Istota szara mozgu, noszaca nazwe kory, stanowi u czlowieka okolo 80% masy calego mozgu. Lezaca zewnatrzenie warstwa kory mozgowej penetruje w obszar istoty bialej i tworzy w niej skupiska neuronow, tzw. jadra czyli osrodki podkorowe.
W korze mozgowej znajduja sie okolice majace wplyw na poszczegiolne czynnosci ruchowe, czuciowe i wegetatywne zwane osrodkami korowymi.
Funkcja znacznych obszarow kory mozgowej sprowadza sie do wyzszej analizy i syntezy, do kojarzenia, uczenia sie, pamieci, myslenia, czyli tego, co nazywa sie wyzsza czynnoscia nerwowa. Obszary te nazywa sie kojarzeniowymi lub asocjacyjnymi.
Miedzymozgowie obejmuje wzgorze, stanowiace glowny osrodek podkorowy czucia i podwzgorze. W obszarze miedzymozgowia znajduje sie szczelina, zwana komora trzecia. W okolicy podwzgorzowej wystepuja osrodki regulujace temperature ciala, metabolizm bialek, cukrow, tluszczow oraz wody i soli mineralnych. Tu mieszcza sie osrodki glodu i sytosci.
Podwzgorze sprawuje kontrole nad dzialalnoscia wewnatrzwydzielnicza przedniego plata przysadki mozgowej poprzez synteze i uwalnianie liberyn i statyn.
Srodmozgowie laczy miedzymozgowie z mostem i mozdzkiem. Przez wnetrze srodmozgowia biegnei kanal zwany wodociagiem mozgu, ktory laczy komore trzecia z komora czwarta.
W srodmozgowiu mieszcza sie podkorowe osrodki wzroku i sluchu. Warunkuja one ruchowe i wegetatywne odruchy na bodzce swietlne i akustyczne, np. zwezanie zrenicy pod wplywem silnego swiatla.
Mozdzek - lezy nad komora czwarta. Sklada sie on z dwoch polkul i robaka. Pokrywa go istota szara, zwana kora mozdzka o pofaldowanej powierzchni. Mozdzek sprawuje kontrole nad miesniami szkieletowymi, odpowiadajacymi tym samym za koordynacje ruchow.
W sklad mozdzka wchodzi takze most Varola. Jest on zbudowany z wlokien nerwowych i skupien istoty szarej. Most laczy srodmozgowie i kore mozgowa z mozdzkiem i rdzeniem przedluzonym.
Rdzen przedluzony, o ksztalcie scietego stozka, zajmuje najbardziej z tylu polozona czesc mozgu. Jego gorna granice tworzy brzeg mostu, a u dolu przechodzi bez wyraznej granicy w rdzen kregowy. Przez srodek rdzenia przedluzonego biegnie kanal, ktory u gory przechodzi w swiatlo komory czwartej, a u dolu w kanal srodkowy rdzenia kregowego. W rdzeniu przedluzonym skupionych jest wiele osrodkow nerwowych odpowiedzialnych za wiele istotnych funkcji odruchowych.
RDZEN KREGOWY
Znajduje sie w kanale kregowym i ciagnie od rdzenia przedluzonego do wysokosci II kregu ledzwiowego. Istota szara lezaca wewnetrznie w stosunku do istoty bialej w przekroju poprzecznym ma ksztalt litery H. Przez srodek rdzenia kregowego biegnie kanal srodkowy. Wlokna czuciowe wchodza do rdzenia korzeniami tylnymi, inaczej grzbietowymi, a wlokna ruchowe wychodza z rdzenia korzeniami przednimi inaczej brzusznymi.
Z rdzeniem kregowym laczy sie 31 par nerwow rdzeniowych ( 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 ledzwiowcyh, 5 krzyzowych i 1 guziczny). Sa to nerwy mieszane zawierajace somatyczne wlokna czuciowe i ruchowe oraz wlokan wegetatywne.
Mozgowie i rdzen kregowy okryte sa trzema blonami lacznotkankowymi, zwanymi oponami. Opona twarda lezy najbardziej zewnetrznie, stanowiac okostna jamy czaszki i rdzenia kregowego.
Opona pajeczynowka znajduje sie pod opona twarda i jest od niej oddzielona jama podtwardowkowa.
Opona miekka zwana rowniez blona naczyniowa, zawiera liczne naczynia krwionosne. Pokrywa ona bezposrednio powierzchnie mozgowia i rdzenia kregowego, wnikajac we wszystkie szczeliny.
Plyn mozgowo-rdzeniowy krazy w jamie podpajeczynowkowej mozgowia i rdzenia kregowego, komorach mozgu oraz kanale srodkowym rdzenia kregowego, komorach mozgu oraz kanale srodkowym rdzenia kregowego. Zawiera wode, glukoze, bialko i sole mineralne. Jego zadaniem jest ochrona mozgowia i rdzenia kregowego przez urazami mechanicznymi.
Uklad rozrodczy zenski
Uklad rozrodczy zenski obejmuje narzady rozrodcze wewnetrzne, do ktrorych naleza:
-jajniki
-jajowody
-macica
-pochwa
oraz narzady rozrodcze zewnetrzne o wspolnej nazwie sromu :
-wargi sromowe wieksze i mniejsze
-lechtaczka
-gruczoly przedsionkowe
Jajniki, w liczbie dwuch sa zawieszone na wiezadlach w dolnej czesci jamy brzusznej. Spelniaja funkcje zenskich gruczolow rozrodczych. Jajnik pokryty jest nablonkiem jednowarstwowym. Przekroj przez ten gruczol uwidacznia strukture zlozona z dwoch warstw- zewnetrznie rozmieszczonej kory zawierajacej pecherzyki jajnikowe i wewnetrzni- polozonego rdzenia z licznymi naczyniami krwionosnymi. W cyklu okolo 28 - dniowym, na przemian w lewym lub prawym jajniku, dojrzewa i peka jeden pecherzyk jajnikowy, zwany pecherzykiem Graafa, a uwolniony oocyt II rzedu w stadium II metafazy mejozy, poprzez jame brzuszna, trafia do brzusznego ujscia jajowodu. W miejscu peknietego pecherzyka jajnikowego tworzy sie cialko zolte bedace gruczolem dokrewnym.
Jajowody - sa przewodami o dlugosci okolo 12 cm. Kazdy rozpoczyna sie ujsciem brzusznym jajowodu w ksztalcie lejka, wokol ktorego wystepuja strzepiste faldy. Obejmuje on czesc jednego z jajnikow. Taka budowa sprzyja wychwytaniu wypadlego z jajnika oocytu, szcegolnie ze ruch rzesek nablonka wyscielajacego jajowod wytwarza prad kierujacy oocyt do zaplodnienia w jamie brzusznej. W takim przypadku pelny rozwoj zarodka jest niemozliwy i konieczny jest zabieg hirurgiczny.
Macica jest nieparzystym narzadem, w ktorym rozwija sie zarodek i plod. Jama macicy ma ksztalt trojkata o wierzcholku skierowanym ku dolowi, zwanym ciesnia macicy, ktora przechodzi w kanal szyjki macicy.
Pochwa jest miesniowo bloniastym przewodem uchadzacym na zewnatrz ciala. Gorny odcinek pochwy obejmuje szyjke macicy, ktora czesciowo wnika do pochwy. DO tego narzadu dostaje sie sperma podczas aktu kopulacji polaczonego z ejakulacja. Pochwa spelnia takze funkcje kanalu rodnego przez ktory plud wydostaje sie na zewnatrz.
Lechtaczka - rozwojowo stanowi odpowienik pracia. Zawiera dwa ciala jamiste mogace wypelniac sie krwia pod wplywem podniecenia plciowego.
Układ hormonalny
Układ hormonalny tworzą gruczoły wydzielania zewnętrznego, zwane gruczołami dokrewnymi. Są to takie gruczoły, których wydzieliny nie mają ujścia na zewnątrz ciała. Do najważniejszych gruczołów dokrewnych zalicza się: przysadkę mózgową, tarczycę, gruczoły przytarczyczne, gruczoły nadnerczowe, trzustkę, gruczoły płciowe żeńskie (jajniki) i męskie (jądra).
Hormony są to substancje chemiczne, najczęściej białka, które regulują i koordynują czynności narządów. Czynność hormonalna organizmu jest kierowana przez ośrodkowy układ nerwowy, a podstawową rolę odgrywa tam podwzgórze. Podwzgórze pełni funkcję łącznika między układami nerwowym i hormonalnym, wywierając bezpośredni wpływ na przysadkę mózkową.
PRZYSADKA MÓZGOWA
Przysadka mózgowa jest ro nieparzysty gruczoł położony u podstawy mózgu. Do hormonów przysadki należą: hormon wzrostu i hormony wpływające na działalność innych gruczołów dokrewnych. Pod wpływem tych hormonów inne gruczoły dokrewne wydzielają swe hormony.
TARCZYCA
Tarczyca jest to nieparzysty gruczoł, w którym produkowana jest m.in. tyroksyna, która reguluje przemianę materii w organizmie.
GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE
Gruczoły przytarczyczne są to cztery gruczoły produkujące parathormon, który kieruje gospodarką wapniowo-fosforową ustroju.
TRZUSTKA
Trzustka jest to gruczoł produkujący hormony insulinę i glukagon, regulujące gospodaeką węglowodanową organizmu.
NADNERCZA
Nadnercza są to parzyste gruczoły dokrewne. Można w nich wyróżnić warstwę zewnętrzną - korę i wewnętrzną - rdzeń. Kora wydziela wiele hormonów zwanych kortykosterydami, które wpływają na przemianę materii i regulują gospodarką wodną oraz mineralną ustroju. Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę, która przyspiesza czynność serca, powoduje wzrost ciśnienia we krwi a także podnosi poziom cukru we krwi.
JAJNIKI I JĄDRA
Jajniki produkują hormony estrogen i progesteron natomiast jądra hormon testosteron.
Układ krążenia bezkręgowców
#Tkankowce (Eumetazoa);
W ciele większości tkankowców można wyróżnić wolne komórki unoszące się w płynach ciała lub pełzające w przestrzeniach międzykomórkowych. Przy zamkniętym układzie krążenia komórki te są elementami upostaciowanymi krwi i chłonki (limfy); przy otwartym układzie naczyniowym unoszą się ciałka krwi w hemolimfie. Osocze krwi i limfy porównuje się do substancji międzykomórkowej tkanki, a ze względu na genezę niektórzy badacze zaliczają krew do tkanek łącznych.
#Płazińce (Platyheliminthes);
gromada: przywry (Trematoda)
U ogromnej większości przywr chłonka krąży poprzez szczeliny w parenchymie, a także oczywiście na drodze osmozy. Jednakże u nielicznych, grubych, mięsistych przywr (Paramphuistomidae), wzdłuż boków ciała biegną podłużne naczynia, najczęściej w liczbie trzech par, dające boczne odgałęzienia. Kurczliwość ich ścianek sprzyja krążeniu chłonki.
#Wstężnice (Nemertini);
gromada: Anopla
U najbardziej pierwotnych wstężnic, tj. u większości Palaeonemertini, układ krwionośny reprezentowany jest przez dwa naczynia biegnące po bokach ciała, złączone w okolicy głowowej i odbytowej naczyniem poprzecznym względnie zatoką. Natomiast u Heteronemertini dołącza się do tego naczynie grzbietowe, od którego odchodzą poprzeczne odgałęzienia, łącząc je z naczyniami bocznymi.
Krew jest na ogół bezbarwna, rzadziej żółta, czerwona lub zielona. U wielu gatunków spotykamy w jej osoczu różnego kształtu komórki, których znaczenie nie jest jeszcze dostatecznie wyświetlone. Wszystkie te komórki zwierają jądra.
gromada: Enopla
Według opinii większości autorów, krew krąży u Hoplonemertini w naczyniu grzbietowym od tyłu ku przodowi, w bocznych zaś naczyniach odwrotnie. Według innych autorów, kierunek krążenia krwi miałby być uzależniony od skurczów muskulatury ciała.
Tylko u nielicznych wstężnic zabarwienie krwi jest zależne od barwnika związanego z krwinkami. Niektórzy autorzy porównują w tych przypadkach czerwony barwnik z hemoglobiną. Natomiast u większości wstężnic nie jest znany barwnik wiążący tlen.
#Pierścienice (Annelida)
Układ krążenia u pierścienic jest zamknięty i składa się w zasadzie z naczynia grzbietowego, biegnącego wzdłuż jelita, naczynia brzusznego, biegnącego pomiędzy jelitem i łańcuchem nerwowym, oraz sieci naczyniowej, otaczającej jelito środkowe. Obydwa główne naczynia krwionośne połączone są okrężnymi naczyniami pierścieniowymi rozmieszczonymi metamerycznie, tj. w każdym segmencie. Rolę serca pełni zazwyczaj kurczliwe naczynie grzbietowe, u niektórych jednak pierścienic rolę pędną mogą obejmować przednie naczynia pierścieniowe. Krew, zawierająca nieliczne elementy komórkowe, krąży w naczyniu grzbietowym od tyłu ku odcinkowi głowowemu, w naczyniu zaś brzusznym - odwrotnie.
U Aphroditidae, Phyllodocidae i Syllidae krew jest bezbarwna, a układ krwionośny słabo rozwinięty.
Płyn celomatyczny (limfa). Jamę ciała pierścienic wypełnia przezroczysty płyn celomatyczny, czyli limfa, w którym znajdują się w minimalnych ilościach rozpuszczone elektrolity oraz rozpuszczalne białko. U niektórych jest on lekko zabarwiony na zielono przez kruorynę. U Arenicola białko nie wytępuje, a tylko jony: Na, K, Ca, Mg, Cl, So4. W płynie celomatycznym występują różnorodne komórki chloragogenowe. Dwa ostatnie rodzaje komórek są związane z funkcjami wydaliniczymi. Eleocyty wydają się być komórkami odżywczymi dla produktów płciowych, zawierają inkluzje tłuszczowe i występują okresowo. Nieznana jest funkcja bardzo swoistych dla wieloszczetów komórek, zwanych linocytami. Są to duże gwiaździste komórki z chitynowym pręcikiem wewnątrz. Niektórzy autorzy zaliczają je do grupy komórek chloragogenowych. Wyjątkowo występują krwinki u pierścienic o zamkniętym układzie krążenia krwi, natomiast jet regułą ich występowanie u gatunków o zredukowanym układzie krwionośnym, gdzie limfa zawiera liczne hemocyty z hemoglobiną
Limfa podlega pewnym przemieszczeniom na skutek skurczu muskulatury ciała, jak i ruchu rzęsek urzęsionego nabłonka celomy.
gromada: wieloszczety (Polychatea)
Tylko nieliczne wieloszczety (Capitellidae, Glyceridae, Polycirrus) nie mają układu naczyniowego, u wszystkich innym natomiast układ krążenia przedstawia się według schematu opisanego w części ogólnej, niekiedy z dużymi, ale nieistotnymi zmianami.
Występują więc dwa główne naczynia: grzbietowe (vas dorsale),biegnące od tylnego końca ciała, ponad jelitem, pomiędzy obydwoma listkami krezki grzbietowej ku przodowi i brzuszne (vas ventrale), biegnące od przedniego końca ciała, pomiędzy listkami krezki brzusznej, ku tyłowi. Obydwa te naczynia połączone są końcami rozwidlonymi w przedniej i tylnej okolicy ciała, przy czym widełki przednie obejmują gardziel. Oprócz tego obydwa naczynia połączone są rozmieszczonymi metamerycznie okrężnymu naczyniami pierścieniowymi (vasa commissuralia), przebiegającymi zwykle na powierzchni lub w samych przegrodach poprzecznych.
Kurczliwe naczynie grzbietowe tłoczy krew od tyłu ku przodowi ciała, natomiast w odwrotnym kierunku - naczynie brzuszne. Ponadto w przedniej połowie ciała płynie krew naczyniami pierścieniowymi od naczynia grzbietowego do brzusznego, w tylnej zaś połowie ciała w kierunku odwrotnym.
U wieloszczetów układ krążenia komplikuje się przez występowanie specjalnych naczyń doprowadzających krew do parapodiów oraz narządów oddechowych, wydalniczych itp. U niektórych form całe jelito otoczone jest siecią naczyń krwionośnych. Układ krwionośny pierścienic jest zamknięty, naczynia doprowadzające krew rozgałęziają się na coraz to drobniejsze odgałęzienia, czyli naczynia włosowate, przechodząc w podobne naczynia odprowadzające. Można by więc tu rozróżniać ?żyły- i ?tętnice?.
Krew, niekiedy bezbarwna, zawiera często rozpuszczoną substancję pokrewna hemoglobinie lub - częściej - tzw. chlorokruozynę. U niektórych gatunków krew jest bezbarwna, u innych natomiast hemoglobina zabarwia krew na czerwono (Nereis, Eunice itp.). Chlorokruozyna nadaje krwi zabarwienie zielonkawe (przede wszystkim u przedstawicieli rodziny Chlorchaemidae).
gromada: skąposzczety (Oligochatea)
Układ ten jest zbudowany u pierwotniejszych skąposzczetów według planu opisa-
nego u wieloszczetów. Wzdłuż strony grzbietowej jelita biegnie częściowo pulsujące
naczynie krwionośne, które rozwidlając się na przednim końcu, przechodzi w naczynie
podjelitowe brzuszne. Naczynie grzbietowe pozostaje w łączności z okołojelitową zatoką za pośrednictwem nielicznych otworów. Krew przedostając się z zatoki okołojelitowej do pulsującego naczynia grzbietowego, zostaje wtłoczona do naczynia
brzusznego, skąd z powrotem dochodzi do zatoki okołojelitowej.
U wielu jednak skąposzczetów grzbietowe naczynie krwionośne przebiega tylko
nad przednią częścią przewodu pokarmowego, przechodząc w tylnej części w tzw.
rynienkę grzbietową, oddzieloną od zatoki okołojelitowej.
U wyższych skąposzczetów połączenie pomiędzy naczyniem grzbietowym
i brzusznym utworzone jest przez naczynia pierścieniowe, które np. u Tubificidae
i Lumbriculidae występują prawie w każdym segmencie, przy czym niektóre z nich
są pulsujące, a wtedy zowiemy je bocznymi sercami. Dżdżownica np. ma pięć tego
rodzaju pulsujących naczyń pierścieniowych.
Dalsze komplikacje polegają na pojawieniu się nowych naczyń podłużnych :
Nadjelitowego, odchodzącego najczęściej w połowie długości ciała od zatoki okołojelitowej i biegnącego bezpośrednio nad jelitem oraz naczynia ciągnącego się
wzdłuż ciała pod pniem nerwowym. Tego rodzaju i inne komplikacje układu krążenia
występują przede wszystkim u skąposzczetów lądowych.
Krew skąposzczetów jest bezbarwna, żółtawa lub czerwona, co pozostaje
w związku z rozpuszczonym w niej barwnikiem. W osoczu są zawieszone bliżej
nieokreślone, pełzakowate komórki.
gromada: pijawki (Hirudinea)
U większości pierścienic układ krążenia jest dobrze rozwinięty. U pijawek jest on
natomiast zredukowany (w niektórych przypadkach nawet zastąpiony przez system
kanałów i zatok) w związku z redukcją wtórnej jamy ciała. Zamknięty układ krwionośny zachował się jedynie u Acanthobdellida oraz u Rhynchobdellida. U szczeciopijawek składa się on z podłużnych naczyń (grzbietowego i podłużnego), leżących w dość obszernej jeszcze jamie ciała, zaś u pijawek ryjkowych, u których jama ciała ulega dalsze redukcji, delikatnie podłużne naczynia krwionośne pozostają tylko w zatokach celomatycznych. Brak jest segmentalnych naczyń bocznych, zaś pulsujące naczynia na końcach ciała rozgałęziają się w naczynia włosowate, poprzez które łączą się wzajemnie ze sobą. Od naczynia grzbietowego odchodzą, w przedniej części ciała, naczynia włosowate m.in. ryjka, natomiast w tylnej części ciała naczynie grzbietowe tworzy kilka parzystych ślepych worków, które przylegają do jelita, a następnie przechodzi ono w grube, nieparzyste naczynie odbytu.
Krew u tych pijawek jest płynem bezbarwnym i pozbawionym jakichkolwiek barwników oddechowych. Naczynie grzbietowe jest głównym motorem napędzającym krew w kierunku dogłowowym. Naczynie to łączy się, za pośrednictwem włośniczek, z naczyniem brzusznym, w którym krew płynie ku tyłowi ciała.
System zatok celomatycznych, jaki występuje w środkowej części ciała pijawek ryjkowych. Zatoki główne - grzbietowe i brzuszne oraz boczne łączą się ze sobą przy obu końcach ciała, lecz tylko środkowe przekształcają się w dużą jednolitą przestrzeń otaczającą długi ryjek. W środkowej części główne zatoki połączone są ze sobą za pomocą licznych międzykanałów, z których łukowate przylegają ściśle do skóry jako zatoki hypodermalne i służą do pobierania tlenu z wody. Zatoki pośredniczące w obrębie przewodów wydalniczych, pęcherzyków jądrowych i ślepych wyrostków wola rozszerzają się nieco, usprawniając w ten sposób krążenie płynu celomatycznego. Dociera on do wszystkich części ciała, usprawnia wymianę gazową i rozprowadza tlen, transportuje materiały odżywcze oraz produkty wydalnicze. Spotyka się w nim także komórki pełzakowate (amebocyty). U Piscicolidae rolę zatok pulsujących spełniają kanały boczne, natomiast zatoki pośredniczące ulegają znacznej redukcji (uwstecznieniu). Pijawki bezryjkowe nie posiadają naczyń krwionośnych i nie pojawiają się one nawet w okresie rozwoju embrionalnego. Ich układ krążenia składa się wyłącznie z celomatycznych zatok. Wzdłuż ciała biegną zatoki główne - grzbietowa i brzuszna, o cienkich ściankach oraz boczne o ściankach umięśnionych, dzięki czemu mogą się one kurczyć. Od bocznych zatok, w każdym segmencie, odchodzą trzy pary odgałęzień. Przechodzą one - w tkance botrioidalnej oraz w ścianach ciała - w zatoki kapilarne, które wracając z powrotem tworzą zatoki prowadzące do kanałów grzbietowego i brzusznego. Zatoka grzbietowa oddaje do powłok ciała boczne odgałęzienia, których najcieńsze zakończenia wnikają pomiędzy podstawy komórek nabłonka. Silnie rozwinięta sieć kanałów, pomiędzy jelitem i ściankami ciała, powstaje z licznych odgałęzień zatok boczno-brzusznych, boczno-grzbietowych oraz boczno-bocznych. W ścianach zatok znajdują się komórki botrioidalne, które w szczególnie dużej liczbie skupione są w okolicy jelita. Zatoki boczne kurczą się rytmicznie powodując krążenie płynu celomatycznego, w którym występuje hemoglobina, amebocyty oraz komórki botrioidalne.
U Erpobdellidae kanały główne - boczne o grubszych ścianach i brzuszny oraz poprzeczne, połączone są ze sobą i tworzą drabiniastą sieć Odchodzą od nich liczne kapilary, które wnikają pomiędzy narządy i pod skórę, tworząc rozgałęzioną sieć usianą komórkami botrioidalnymi. W dwóch trzecich tylnej okolicy ciała, w przebieg układu celomatycznego, włączonych jest po parze kulistych bezmięśniowych pęcherzyków.
#Pratchawce (Protracheata)
U pratchawców jest on bardzo słabo rozwinięty, ponieważ system tchawkowy dostarcza powietrze bezpośrednio do większości narządów wewnętrznych. W osierdziu oddzielonym poprzeczną przegrodą od środkowej części jamy ciała (mixocoel) leży serce. Ma ono typową budowę serca stawonogów, jest więc długim, kurczliwym naczyniem grzbietowym, z segmentalnie rozmieszczonymi parami ostiów. Ciągnie się ono od pierwszego, opatrzonego odnóżami krocznymi segmentu, aż do segmentu przedostatniego. Ścianka serca składa się z mięśni okrężnych, graniczących od wewnątrz i od zewnątrz z tkanką łączną. Od strony grzbietowej serce łączy się delikatnymi wiązkami tkanki łącznej z worem powłokowo-mięśniowym. Układu naczyniowego brak, lecz, jak się zdaje, z przedniego i z tylnego końca serca krew przechodzi do jamy ciała. Krew pratchawców zawiera 1mm od 1500 do 3000 różnorodnych hematocytów, których liczba jest na ogół większa u samic aniżeli samców.
#Stawonogi (Arthopoda)
Układ krwionośny stawonogów jest otwarty. Wyodrębniona część grzbietowa hemocelu przez poziomą błonę prowadzi u nich do utworzenia tzw. jamy osierdziowej (haemopericardium), w której leży serce, w zasadzie sprowadzające się do kurczliwego naczynia grzbietowego. Serce ma zawsze charakter tętniczy i ma otwory (ostia), przez które wpływa hemolimfa z jamy osierdziowej do wnętrza naczynia sercowego. U form pierwotniejszych serce ciągnie się wzdłuż całego grzbietu, a nawet odwłoka, natomiast u form bardziej wyspecjalizowanych przybiera charakter workowaty, ale nie jest to regułą.
U tchawkodysznych (Tracheata) system krwionośny jest wyraźnie zredukowany na korzyść układu oddechowego. Końcowe naczynia włosowate tchawek oplatają nawet pojedyncze komórki, dostarczając im tlen bezpośrednio, bez pośrednictwa krwi czy hemoglobiny.
gromada: skorupiaki (Crustacea)
Układ krążenia jest w dużym stopniu uzależniony funkcjonalnie od rozwoju układu oddechowego. Tam, gdzie go brak, a oddychanie odbywa się przez powierzchnię ciała, brak również naczyń krwionośnych i serca. U Clacodera i Calonoida układ krwionośny ogranicza się wyłącznie do obecności kurczlliwego serca przepompowującego hemolimfę w jamie ciała. U Copepoda to ustawiczne ruchy jelita.
U Branchipoda i większości skorupiaków występuje kurczliwe naczynie grzbietowe, które ciągnie się przez całe ciało aż do odwłoka, względnie na krótszym odcinku. Wreszcie, może się skracać zupełnie i przyjmuje workowatą postać serca. U tych ostatnich od serca odchodzi kilka naczyń - aort, a u większości pojedyncze naczynie, którym krew z serca zostaje odprowadzona do ciała. U prymitywnych podraczków serce przepompowuje krew wprost do jamy ciała. W zasadzie układ naczyń rozprowadzających krew nie jest obfity, a krew spływa dalej zatokami i szczelinami po całym ciele. Zwykle na stronie brzusznej znajduje się dość obszerna zatoka brzuszna, do której spływa hemolimfa, stąd dostaje się z powrotem do serca.
Serce jest zawsze otoczone przestrzenią worka osierdziowego, w której zbiera się hemolimfa z ciała, a następnie wskutek skurczów zasysających płynie do serca przez otwory wyposażone w zastawki.
Układ krwionośny skorupiaków jest więc otwarty i krew miesza się z limfą jamy ciała, stąd mówimy o hemolimfie. Hemolimfa ma w swym hemie, zamiast żelaza, miedź i stąd niebieszczejący (czasem fioletowy) po utlenieniu barwnik krwi nazywa się hemocyjaniną. Należy zaznaczyć, że u nielicznych skorupiaków występuje żelazo, a więc hemoglobina. Zarówno jeden składnik, jak i drugi, nie występują w komórkach krwi, a jedynie rozpuszczone są w jej osoczu (plazmie). Krwinki istnieją w postaci komórek ameboidalnych, zróżnicowanych na kilka typów budowy, a także i funkcji.
Jeśli idzie o ostia, to u najbardziej prymitywnych grup, o ciele wydłużonym, spotykamy po parze otworków na segment. U większości jednak zaciera się ta regularność i tak: u Anaspides są 3 pary, u Nebalia - 7 par, Triops - 11 par, Squilla - 13 par.
Szybkość skurczu serca skorupiaków jest znaczna, przy czym u form mniejszych jest większa. Na przykład u Daphnia jest 350-450 skurczów na 1 minutę, a u Gammarus - 260-340.
rząd: ustonogie (Stomatopoda)
Serce długie, ciągnące się przez cały tułów i odwłok, ma liczne ostia (13 par, z których 6 par w części tułowiowej i 7 par w odwłokowej). Oprócz tętnic głowowej i ogonowej istnieją jeszcze liczne (15 par) tętnice boczne i grzbietowo-brzuszne. Rozwój układu krwionośnego stoi w ścisłym związku z wielkością ciała.
Rząd: dziesięcionogi (Decapoda)
Układ krwionośny jest u Decapoda dobrze rozwinięty, choć otwarty. Ma on szereg naczyń rozprowadzających krew z serca po całym ciele. Od krótkiego, workowatego serca, położonego nqa stronie grzbietowej, odchodzi ku przodowi nieparzysta tętnica głowowa oraz parzyste tętnice boczne, jedne do narządów gębowych i odnóży oraz pokryw ciała, drugie do narządów wewnętrznych. Na stronie dolnej odchodzi nieparzysta tętnica na stronę brzuszną rozdzielającą się na tętnice podnerwowe, przednia i tylna. Krew, po przejściu szczelin międzytkankowych, zbiera się w brzusznej zatoce żylnej, skąd przepływa do skrzeli, gdzie oddaje dwutlenek węgla i pobiera tlen, a następnie dostaje się do zatoki osierdziowej, stąd przez ostia przenika do serca. U form pelagicznych serce ma pięć ostiów, u pozostałych - trzy pary.
gromada: pajęczaki (Arachnida)
Rozwój układu krążenia pozostaje w ścisłym związku z rozwojem narządów oddechowych. W tych grupach, które mają zlokalizowane narządy oddechowe, istnieje układ bogato rozgałęzionych naczyń, ponieważ w przypadkach takich krwi przypada również zadanie rozprowadzania tlenu w organizmie. Jeżeli narządy oddechowe doprowadzają tlen bezpośrednio do wszystkich części ciała (tchawki), układ krążenia redukuje się odpowiednio i zawiera tylko, prócz serca, przednią i tylną lub jedynie przednią tętnicę. Serce jest najczęściej położone w odwłoku, a długość jego oraz liczba ostiów zależy od długości ciała i jego segmentacji. U wielu drobnych roztoczy nie ma w ogóle systemu krążenia.
Rząd: skorpiony (Skorpiones)
Układ krwionośny skorpionów ma budowę najbardziej skomplikowaną wśród pajęczaków. Serce, otoczone workiem osierdziowym, leży tuż pod tergitami przedodwłoka. Na górnej ścianie ma ono 7 par ostiów; z serca wychodzą tętnice: przednia, tylna oraz 9 par arterii bocznych. Tętnica przednia oddaje dwa naczynia otaczające przełyk i łączące się poniżej na zwoju podprzełykowym; z połączenia tego odchodzą odgałęzienia do odnóży, a poza tym wychodzi ku tyłowi nieparzysta arteria supraneuralis, która biegnie na powierzchni pnia brzusznego, dzieląc się na małe naczynia prowadzące do poszczególnych zwojów. Krew wylewa się z końcowych bardzo cienkich rozgałęzień arterii do zatok i gromadzi się w dwu dużych, podłużnych przestrzeniach po stronę brzusznej ciała; z przestrzeni tych krew powraca żyłami do worka osierdziowego po przepłynięciu pomiędzy kieszonkami płuc. Zawiera ono rozpuszczony w osoczu barwnik oddechowy, hemocyjaninę oraz bezbarwne krwinki.
Układ krążenia i jego choroby
Kręgosłup to klucz do zdrowia. Dzięki niemu chodzimy i trzymamy się w pionie. Chroni rdzeń kręgowy, któ-rym biegną wszystkie drogi nerwowe zasilające narządy. Jego przerwanie grozi paraliżem, a nawet śmiercią
Kręgosłup nazywany jest narządem osiowym człowieka. Zbudowany jest z 7 kręgów szyjnych, 12
piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych oraz 4-5 kręgów ogonowych (inaczej guzicznych). Stanowi on ruchomy słup kostny tworzący podporę dla górnej części ciała. Kręgi poszczególnych odcinków mają nieco odmienną budowę . Inna też jest ich rola, zakres ruchomości, czy wytrzymałość. Wielkość i wytrzymałość
kręgów zwiększa się ku dołowi.
Człowiek rodzi się z niedojrzałym, niedorozwiniętym kręgosłupem. Pełen rozwój kręgosłupa następuje w wieku 12 lat. Dojrzałość kręgów, tak jak całego układu kostnego występuje średnio w 18 roku życia (u
dziewcząt wcześniej, a u chłopców później). W trakcie dojrzewania układu kostnego niebagatelną rolę spełniają siły zewnętrzne działające na cały układ kostny w tym także na kręgosłup. Nadmierne naciski, nieprawidłowa postawa powodują zniekształcenia kręgów, a co za tym idzie niewłaściwą postawę,
niewłaściwe wygięcia osi kręgosłupa. To wszystko z kolei prowadzi do znacznych dolegliwości bólowych i może być następstwem dalszych chorób. Oddziaływanie na dojrzały kręgosłup różnymi formami leczenia celem powrócenia właściwej jego budowy anatomicznej w wieku dorosłym ma już bardzo ograniczone możliwości. Dlatego niezwykle ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków młodym wieku osobniczym.
Środkowa i dolna część odcinka szyjnego kręgosłupa odpowiedzialna jest za ruchy zgięcia do przodu i ku
tyłowi, a także za ruchy zgięcia głowy do boków (w prawo i w lewo). Praktycznie małą ruchomością cechuje się odcinek piersiowy kręgosłupa. W odcinku tym głównie odbywają się boczne ruchy tułowia. Nieco większą ruchomość ma odcinek lędźwiowy kręgosłupa. To właśnie w tym odcinku odbywają się głównie ruchy zgięcia i przeprostu tułowia. W odcinku lędźwiowym występują największe siły obciążające
kręgosłup. Największe naciski występują w segmentach: między czwartym, a piątym kręgiem lędźwiowym oraz między piątym lędźwiowym, a pierwszym krzyżowym. Kręgosłup ma swoje charakterystyczne krzywizny.
Odcinek szyjny i lędźwiowy wypukla się ku przodowi i to nazywa się lordozą, zaś odcinek piersiowy wypukla się ku tyłowi (nazywa się to kyfozą tego odcinka). Jednym z głównych zadań kręgosłupa obok funkcji
podpórczych i ruchowych jest ochrona układu nerwowego. W kanale kręgowym mieści się rdzeń kręgowy wraz z korzeniami nerwowymi. Stąd uszkodzenia lub choroby kręgosłupa mogą być powikłane rozmaitymi
zaburzeniami neurologicznymi.
Skolioza Boczne, patologiczne wygięcie kręgosłupa, występujące zawsze z torsją (skręceniem) wzdłuż jego osi długiej.
Dewiacje te pociągają za sobą zniekształcenie klatki piersiowej, z upośledzeniem funkcji oddychania i krążenia,
a często również zniekształcenie miednicy. Rozróżnia się: skoliozę czynnościową, skoliozę idiopatyczną, porażenną,
statyczną, strukturalną, torakogenną, wrodzoną.
Skolioza idiopatyczna To najliczniejsza grupa skolioz, o nie znanej etiologii. Skolioza idiopatyczna zlokalizowana jest
najczęściej w odcinku piersiowym, wypukłością zwrócona w stronę prawą. Powiększa się wraz z rośnięciem kręgosłupa.
Wygięcie boczne i torsja (skręcenie) piersiowego odcinka kręgosłupa pociągają za sobą deformacje klatki piersiowej.
Żebra przemieszczają się do tyłu po stronie wypukłości, tylne kąty żeber ulegają zaostrzeniu dając znaczne wypuklenie zwane garbem żebrowym. Skolioza idiopatyczna powoduje oszpecenie, ogranicza pojemność życiową
płuc, zmniejsza wydolność organizmu. Leczenie długotrwałe, w początkowym okresie zachowawcze, kończy się
operacyjną korekcją deformacji.
Garb żebrowy Zniekształcenie klatki piersiowej spowodowane bocznym skrzywieniem kręgosłupa (skolioza, garb) w postaci
wystawania żeber zagiętych pod kątem ostrym na wypukłym łuku skoliozy. Spowodowany jest torują kręgów.
Zniekształcenie jest najbardziej widoczne przy przodopochyleniu tułowia. Ogranicza pojemność oddechową płuc,
pogarszając w znacznym stopniu sprawność organizmu i wydoność układu krwionośnego a szczególnie pracę serca.
Lordoza Przodowygięcie kręgosłupa w linii strzałkowej. Występuje fizjologicznie w kręgosłupie szyjnym i lędźwiowym.
Lordoza patologiczna powoduje silne dolegliwości bólowe i najczęściej występuje w porażeniach mięśni, niekształceniach kręgów, zwichnięciach stawów biodrowych.
Dyskopatia wypadnięcie jądra miażdżystego krążka międzykręgowego, stan patologiczny powstały w wyniku zwyrodnienia
krążka (dysku) międzykręgowego, na skutek zmian wrodzonych, nadmiernego obciążenia, stanów zapalnych lub urazów.
Choroba rozpoczyna się często od powtarzających się objawów lumbago. Dochodzi do przemieszczenia się jądra miażdżystego
w obrębie krążka, następnie jądro uwypukla się i naciąga torebkę włóknistą krążka, która w końcu pęka, a z nią
równocześnie ulegają rozerwaniu więzadła podłużne tylne. Z uszkodzonej torebki włóknistej wypada jądro miażdżyste,
uciskając na korzenie rdzenia kręgowego i powodując silny ból korzonkowy (zwany rwą kulszową, jeżeli dotyczy odcinka
lędźwiowego), a w stanach bardziej zaawansowanych - zaburzenia czucia, niedowłady i zaniki mięśni.
Układ krążenia. Budowa serca. Budowa ścian serca. Praca serca. Automatyzm pracy serca. Mały i duży obieg krwi. Budowa i rola naczyń krwionośnych. Miażdżyca (objawy, leczenie). Nadciśnienie tętnicze (objawy, leczenie).
Układ krążenia dzielimy na:
a)Układ krwionośny
(transport gazów, transport związków odżywczych, transport zbędnych produktów przemiany materii)
b)Układ limfatyczny
(rola obronna organizmy oraz transport tłuszczu w organizmie)
Budowa serca:
Serce człowieka dzieli się na część lewą i prawą. W każdej z tych części wyróżniamy przedsionek oraz komorę. Pomiędzy prawym przedsionkiem, a prawą komorą znajduje się zastawka trójdzielna. Pomiędzy lewym przedsionkiem, a lewą komorą znajduje się zastawka dwudzielna. Zastawki półksiężycowate zlokalizowane są pomiędzy komorami a tętnicami.
Budowa ścian serca:
Wyróżniamy trzy warstwy.
a)Wsierdzie - stanowi ją tkanka nabłonkowa
b)Śródsierdzie - zbudowana z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca
c)Zewnętrzna - nasierdzie- zbudowana z tkanki łącznej.
Praca serca:
Jeden cykl pracy serca składa się z trzech etapów.
a) Pauza - rozkurcz przedsionków i komór, krew napływa do przedsionków
b) Skurcz przedsionków - kurczą się przedsionki, krew wlewa się do komór
c) Skurcz komór - ściany komór się kurczą, wewnątrz powstaje wysokie ciśnienie i krew zostaje wyrzucona do tętnicy głównej i płucnej
Prawidłowe ciśnienie krwi wynosi:
120/80 mm Hg
120-ciśnienieskurczowe
80-ciśnienierozkurczowe
70-80?Tętno (puls) cykli na minutę.
Automatyzm pracy serca:
W sercu zlokalizowany jest układ węzła zatokowo-przedsionkowego oraz przedsionkowo-komorowego. W węźle zatokowo-przedsionkowym wytwarzane są impulsy, które są rozprowadzane po całym sercu.
Węzeł ten stanowi naturalny rozrusznik serca.
Mały i duży obieg krwi:
a) Tętnice - mają grube elastyczne ścianki, dzięki grubej warstwie tkanki mięśniowej. W tętnicach płynie krew UTLENIONA (wyjątek to tętnice płucne- krew ODTLENIONA), t tętnicach płynie krew z serca do narządów pod dużym ciśnieniem.
b) Żyły - Ściany są cieńsze, mniej elastyczne krew w żyłach płynie do serca i jest ODTLENIONA ( wyjątek to żyły płucne, gdzie płynie krew UTLENIONA).
Obecność zastawek w żyłach zapobiega cofaniu się krwi, ponadto skurcze mięśni szkieletowych umożliwiają ruch krwi do góry.
Budowa i rola naczyń krwionośnych:
a) Naczynia włosowate - zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego.
Ich ściany są cienkie, co umożliwia swobodną wymianę gazową, przepływ substancji odżywczych oraz zbędnych produktów przemiany materii.
Wyróżniamy trzy rodzaje sieci naczyń włosowatych:
1)Tętniczki - żyłki
2)Żyłka ?żyłka ( występowanie: Układ wrotny wątroby)
3)Tętniczka - tętniczka (nerki)
Choroby układu krążenia (miażdżyca):
a) Miażdżyca - to zblokowanie światła naczyń tętniczych przez cholesterol.
W wyniku zablokowania może dojść do zahamowania przepływu krwi i do niedotlenienia narządów.
b) Mózg - dochodzi do udaru mózgu, czego następstwem może być:
-zanik czucia
-ślepota
-paraliż
-zaburzenia mowy
-w konsekwencji śmierć
c) Serce - w wyniku miażdżycy naczyń tętniczych doprowadzających krew do serca
(tzw. Naczyń wieńcowych) dochodzi do zawału serca lub do śmierci.
Przyczyny miażdżycy:
-dieta bogata w holesterol
-stres
-brak aktywności fizycznej
-alkohol
-używki np. papierosy
Leczenie miażdżycy:
-uboga dieta w cholesterol
-uprawianie sportu
-ograniczenie używek i alkoholu
-operacyjne ( baj-passy, angioplastyka)
Choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze):
140/90 jest niepokojące utrzymujące się przez dłuższy czas, trzeba leczyć. Przyczyną nadciśnienia tętniczego jest zwężenie światła naczyń tętniczych, spowodowane to jest np. nieprawidłową dietą (zbyt duża ilość soli), zaburzeniami pracy nerek, niektórych narządów dokrewnych np. nadnercze, cukrzyca oraz miażdżyca.
Objawy nadciśnienia:
Zadyszka, krwawienie z nosa, zawroty głowy, duszności, omdlenia, obrzęki łydek, wylew krwi do mózgu.
Leczenie nadciśnienia:
Sport, odpowiednia dieta (uboga w sól), ograniczenie używek.
Fizjologia układu krążenai
FIZJOLOGIA UKŁADU KRĄŻENIA
UKŁADEM KRĄŻENIA nazywamy układ narządów składający się z układu krwionośnego
i limfatycznego oraz wypełniających je płynów ustrojowych, takich jak krew i limfa.
UKŁAD KRWIONOŚNY składa się z serca oraz sieci naczyń krwionośnych, do tórych zaliczamy tętnice, żyły i naczynia włosowate. Tętnice odprowadzają krew bogatą w tlen z serca do tkanek, żyłami płynie krew odtleniona z tkanek do serca.
Głównym jego zadaniem jest:
utrzymanie stałego przepływu krwi w ilości odpowiadającej zapotrzebowaniu tkanek,
utrzymanie niezmienności wewnętrznego środowiska człowieka,
niedopuszczenie do znacznego niedoboru tlenu w tkankach,
utrzymanie transportu tlenu na poziomie odpowiadającym natężeniu przemian energetycznych
uwolnienie tkanek od kwasu węglowego i innych produktów przemian biochemicznych zachodzących w mięśniach.
UKŁAD LIMFATYCZNY składa się z naczyń limfatycznych, węzłów chłonnych oraz takich narządów jak: migdałki, szpik kostny, grasica, śledziona.
Główne jego zadania:
zbieranie płynu tkankowego (limfy) gromadzącego się w przedsionkach międzykomórkowych i odprowadzania go do żył w pobliżu serca,
zatrzymanie ciał obcych niesionych z prądem limfy,
ochrona organizmu przed różnymi infekcjami.
ROZMIESZCZENIE KRWI W USTROJU
Ogólna ilość krwi w organizmie ludzkim wynosi około 6,5% masy ciała u kobiety i około 7%
u mężczyzny. Przeciętnie u dorosłego człowieka jest to około 5l krwi. 30% tej krwi znajduje się w płucach i sercu, czyli tzw. krążeniu małym, z czego w naczyniach płucnych jest 12%, a w sercu 18%. 70% znajduje się w dużym układzie krążenia, z czego w żyłach znajduje się 50%, w tym 25% w żyłach dużych i 25% w żyłach małych i średnich. W tętnicach znajduje się około 20% krwi, w tym w tętnicach dużych 8%, w tętnicach małych 5%, tętniczkach 2% oraz kapilarach (naczyniach włosowatych) około 5%.
KRĄŻENIEM MAŁYM (PŁUCNYM) nazywamy ruch krwi tłoczonej przez prawą komorę serca do płuc i powracająca po przejściu przez system naczyń włosowatych, pęcherzyków płucnych do lewej komory. W obrębie tego krążenia następuje wydalanie dwutlenku węgla do pęcherzyków płucnych i jednocześnie pobieranie tlenu, który jest rozprowadzany po tkankach przez krew płynąca w wielkim krążeniu.
KRĄŻENIEM WIELKIM (SYSTEMOWYM) nazywamy ruch krwi płynącej przez lewą komorę serca, tętnice i naczynia włosowate do wszystkich poza płucami organów ciała, z których następnie krew przez układ żylny spływa do prawego przedsionka. Krew płynąca w naczyniach krążenia wielkiego zaopatruje w tlen i substancje odżywcze tkanki ustroju i pobiera od nich produkty przemiany materii, przede wszystkim dwutlenek węgla.
PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI MIĘŚNIA SERCOWEGO
Krew może spełniać swoja funkcję tylko wtedy, kiedy znajduje się w ustawicznym ruchu. Ruch ten zapewnia serce. Na rytmiczna czynność serca składają się trzy następujące po sobie fazy:
skurczu,
rozkurczu,
pauzy.
W sumie dla jednej ewolucji serca trwają one około 0,8 sekundy.
W FAZIE SKURCZU pierwsze kurczą się przedsionki. Skurcz przedsionków przepycha krew w nich zgromadzoną przez zastawkę dwudzielną i trójdzielną do komory serca. Proces ten trwa około 0,12 sekundy. Bezpośrednio po skurczu przedsionków rozpoczyna się skurcz komór, który trwa około 0,34 sekundy i składa się z dwóch faz:
1. faza napinania mięśnia sercowego, w której następuje zamknięcie zastawek przedsionkowo- komorowych, co wywołuje pierwsze uderzenie, czyli ton serca oraz wzrost ciśnienia w obu komorach serca. Proces ten trwa około 0,6 sekundy.
2. faza wyrzucania krwi do tętnic, rozpoczyna się ona w momencie, kiedy wzrost ciśnienia
w komorach przewyższa ciśnienie krwi w tętnicach, otwierają się wówczas zastawki półksiężycowate aorty i tętnicy płucnej, co umożliwia przetłoczenie krwi z komór do tętnic. Faza trwa około 0,28 sekundy.
FAZA ROZKURCZU- ciśnienie w komorach maleje, zamykają się zastawki półksiężycowate, co powoduje drugie uderzenie, czyli ton serca. Faza ta trwa około 0,12 sekundy. W tym samym czasie rozkurczone przedsionki zasysają krew z żył. Po opadnięciu ciśnienia w komorach poniżej jego wartości w przedsionkach, otwierają się zastawki dwu i trójdzielne, i krew wpływa do komór jeszcze przed skurczem przedsionków.
FAZA PAUZY- następuje w niej rozluźnienie mięśnia sercowego i serce przez pewien czas odpoczywa. Faza ta występuje po rozkurczu i poprzedza skurcz. Trwa około 0,34sekundy.
Drenaż limfatyczny
Ma na celu usprawnienie krążenia limfy a tym samym zapobiega powstawaniu chorób spowodowanych jej zastojem, służy również likwidacji obrzęków zastoinowych, wysięków limfatycznych, skraca czas resorpcji siniaków i krwiaków. Działa również oczyszczająco na cały organizm, usuwa zbędne produkty przemiany materii. Stosowany jest rownież po przebytych chorobach zakaźnych, nowotworowych, po terapii sterydowej czy też jako efekt wspomagający odchudzanie. Osiągamy to w sposób mechaniczny przez przepchnięcie zalegającej chłonki i udrożnienie węzłów chłonnych. Układ limfatyczny podobny jest do układu żylnego, ale brakuje mu takiego motoru napędzającego jakim jest serce. Chłonka płynie tylko dzięki różnicy ciśnień w organizmie. Dlatego tak łatwo dochodzi do jej zastoju, wystarczy siedzący tryb życia i unikanie gimnastyki. Skutkiem zaburzeń w układzie limfatycznym są nie tylko obrzęki, ale też rozstępy, cellulit, trądzik różowaty, przedwczesne starzenie się skóry i schorzenia wielu narządów wewnętrznych. Dzięki stosowaniu drenażu limfatycznego osiągamy: poprawę warunków do produkcji limfocytów, transportu wody i soli mineralnych do komórek, co prowadzi do zwalczania bakterii oraz likwidacji obrzęków np.: nóg, czy tak nas drażniących worków pod oczami. Polecam Państwu drenaż limfatyczny twarzy.
Funkcje układu chłonnego
1. Funkcja troficzna: odżywienie, dotlenienie i doprowadzenie produktów przemiany materii z komórek całego organizmu
2. Funkcja immunologiczna: zapewnienie odporności swoistej, czyli na poszczególne czynniki chorobotwórcze.
3. Regulacja gospodarki wodno-elektorolitycznej
4. Dystrybucja tłuszczów. Krew pobiera z jelit wszystko oprócz tłuszczów. Tłuszcz z jelit pobiera chłonka.
5. Zapewnia powrót nie wykorzystanych substancji energetycznych do krwioobiegu
Przeciwskazania:
- nowotwory przerzutowe, ale stan po wyleczeniu choroby jest wskazaniem.
- choroby zakaźne - po wyleczeniu drenaż jest podstawową metodą rekonwalescencji i rehabilitacji
- ostre stany zapalne, ale po ich ustąpieniu stany podostre i przewlekłe są wskazaniem.
Układ limfatyczny!!!!!!
W wielu źródłach można znależć informację, że układ limfatyczny jest układem otwartym tzn.drobne naczynia limfatyczne otwierają się bezpośrednio do przestrzeni międzykomórkowej. W podręczniku dla studentów medycyny można znaleźć zaprzeczenie tej tezy, cytuję ?Układ limfatyczny (chłonny) nie jest, jak dawniej przypuszczano układem otwartym. Stanowi on system rur ślepych na jednym końcu, łączących się ze sobą i otwierających się do układu żylnego.- Najdrobniejsze naczynia chłonne, rozpoczynające się w licznych narządach, łączą się ze sobą i doprowadzają chłonkę do dużych żył prowadzących krew do serca. W czasie przepływania krwi przez naczynia włosowate komórki otaczające naczynia pobierają z niej potrzebne ciała chemiczne. Produkty przemiany materii są wydalane do przestrzeni międzykomórkowych, z których przechodzą do chłonki i razem z nią trafiają do naczyń krwionośnych. Zarówno naczynia krwionośne, jak i naczynia chłonne, wypełnione stosunkowo szybko płynącą krwią i wolniej krążącą chłonką ( limfą), stanowią naturalne drogi, którymi płyny ustrojowe docieraja do wszystkich najdrobniejszych części organizmu. Zdarza się, że do płynów tych trafiają czynniki niepożądane lub wręcz szkodliwe. Do krwi mogą różnymi drogami dostawać się bakterie chorobotwórcze lub inne mikroorganizmy, które szybko docierają do miejsc, posiadających odpowiednie warunki do ich rozwoju. Naczynia chłonne wolniej przenoszą zarazki chorobotwórcze. Węzły chłonne stanowią przeszkody na drodze szerzenia się zarazków. Jeżeli węzły te zostaną zaatakowane przez chorobę, to przez pewien czas nie szerzy się ona dalej, a toczy się tylko w obrębie węzła. Ponieważ na drodze naczynia chłonnego leży zwykle kilka węzłów, choroba przenoszona drogą chłonki toczy się znacznie wolniej niż drogą krwi. Naczynia chłonne są najczęstszą drogą szerzenia się nowotworów złośliwych. Komórki nowotworowe, oddzielające się od ogniska pierwotnego, wraz z tokiem chłonki wędrują od węzła do węzła, aby osiąść w nich, czy wreszcie przedostać się do rozmaitych narządów i wytworzyć tam tak zwane ogniska przerzutowe. Głównym źródłem limfy jest przesącz z osocza krwi, wydzieliny komórek i przewodu pokarmowego. Skład limfy jest zbliżony do osocza krwi. Zawiera ona białka, tłuszcze, wodę, sole mineralne oraz duże ilości białych ciałek krwi (2-20 G/l).
Układ limfatyczny pełni w organizmie trzy podstawowe role:
* odpornościową - w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi.
* neutralizującą - zobojętnianie ciał obcych dla organizmu.
* odprowadzającą- odprowadzenie limfy z powrotem do krwi
Układ naczyń limfatycznych bierze początek w przestrzeniach międzykomórkowych. Ściany tych naczyń są cienkie i wiotkie, przypominają budową i wyposażeniem żyły; zastawki naczyń limfatycznych są gęściej rozmieszczone. Dzięki temu limfa płynie tylko w jednym kierunku. Do przestrzeni międzykomórkowej, a następnie przez naczynia limfatyczne włosowate, węzły chłonne, pnie limfatyczne do odpowiednich żył. Później limfa wraca po oczyszczeniu w węzłach chłonnych do krwiobiegu. Śieć naczyń chłonnych charakteryzuje się bardzo rozgałęzioną budową. Tworzą ją duże pnie limfatyczne (czyli: przewód piersiowy, przewód limfatyczny prawy), a także drobne naczynia limfatyczne oraz naczynia włosowate ; natomiast pnie limfatyczne gromadzą limfę z mniejszych naczyń i odprowadzają ją do żył. Na przebiegu naczyń chłonnych rozmieszczone są węzły chłonne. Największe z nich to: węzły podżuchwowe, przyuszne, pachowe oraz pachwinowe. Są to zaokrąglone struktury, których wielkość waha się od 2-30mm.
PODSUMOWANIE
Układ krwionośny Układ limfatyczny
1.Naczynia krwionośne: -żyły, tętnice, naczynia włosowate - serce2.Układ zamknięty3.Krew4.Rola w organiźmie:-odżywcza (dostarcza wszystkim komórkom tlen pobrany z pęcherzyków płucnych, substancje odżywcze pobrane z jelit oraz wodę),-odprowadzająca (do narządów wydalniczych CO2, oraz szkodliwe produkty przemiany materii,-rozprowadzająca (substancje wytwarzane w organiźmie),-odpornościowa (bierze udział w zjawiskach obronnych i odpornościowych),-regulacyjna (wyrównuje temperaturę ciała, utrzymuje stały skłąd środowiska wewnetrznego),-zabezpieczającą (krzepnięcie krwi) 1.Naczynia limfatyczne (chłonne) i węzły limfatyczne2.Układ otwarty3.Limfa 4.Rola w organiźmie:-odpornościowa (w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi)-neutralizująca (zobojętnianie ciał obcych dla organizmu)-odprowadzająca (limfę z powrotem do krwi)5. Pnie limfatyczne zbierają limfę z mniejszych naczyń i odprowadzają do żył.6.Skład limfy:woda, sole mineralne, białka, tłuszcze oraz duże ilości białych ciałek krwi
UKŁAD LIMFATYCZNY
Układ limfatyczny (układ chłonny) jest otwartym układem naczyń i przewodów, którymi płynie limfa ( [chłonka] jest to płyn o żółtawym zabarwieniu) Głównym źródłem limfy jest przesącz z osocza krwi, wydzieliny komórek i przewodu pokarmowego. Skład limfy jest zbliżony do osocza krwi. Zawiera ona białka, tłuszcze, wodę, sole mineralne oraz duże ilości białych ciałek krwi (2-20 G/l).
Układ limfatyczny składa się z naczyń limfatycznych (chłonnych) oraz węzłów limfatycznych. Jest to układ otwarty, tzn. drobne naczynia limfatyczne tego układu ?otwierają- się bezpośrednio do przestrzeni międzykomórkowych.
Układ limfatyczny pełni w orgnizmie trzy podstawowe role:
* odpornościową - w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi.
* neutralizującą - zobojętnianie ciał obcych dla organizmu.
* odprowadzającą- odprwadzenie limfy z powrotem do krwi
Układ naczyń limfatycznych bierze początek w przestrzeniach międzykomórko-Wych. Ściany tych naczyń są cienkie i wiotkie, przypominają budową żyły; zastawki naczyń limfatycznych są gęściej rozmieszczone. Dzięki temu limfa płynie tylko w jednym kierunku. Do przestrzeni międzykomórkowej, a następnie płynie przez naczynia limfatyczne włosowate, węzły chłonne, pnie limfatyczne do odpowiednich żył; później limfa wraca po oczyszczeniu w węzłach chłonnych do krwiobiegu.
UKŁAD CHŁONNY
chłonnego zalicza się: naczynia chłonne (limfatyczne), węzły chłonne, migdałki, grasicę, śledzionę i chłonkę. Układ chłonny - mówiąc najogólniej - ma za zadanie odprowadzanie płynów z przestrzeni międzykomórkowych poprzez węzły chłonne i drogą przewodów chłonnych doprowadzenie ich do układu żylnego.
Naczynia i węzły chłonne poszczególnych części ciała można podzielić na powierzchowne i głębokie. Największym, głównym naczyniem chłonnym jest przewód piersiowy, który uchodzi w lewym kącie żylnym (jest to miejsce połączenia żyły podobojczykowej z żyłą szyjną wewnętrzną lewą). Przewód ten drenuje całą dolną część ciała (kończyny dolne, miednicę, brzuch) i lewą górną połowę ciała. Prawą górną część ciała drenuje przewód chłonny prawy, uchodzący do prawego kąta żylnego. Przewód piersiowy rozpoczyna się w górnej części jamy brzusznej zbiornikiem mleczu. Powstaje on z połączenia pni chłonnych lędźwiowych, zbierających chłonkę z dolnej części ciała. Naczynia chłonne powierzchowne umiejscowione są w skórze i tkance podskórnej. Naczynia i węzły chłonne głębokie usytuowane są w sąsiedztwie naczyń krwionośnych o większej średnicy. Naczynia chłonne mają zastawki, które zapewniają odpływ (przepływ) chłonki tylko w jednym kierunku. Naczynia chłonne leżą w przestrzeniach o zmiennym ciśnieniu, co powoduje przesuwanie się ich zawartości (znajdującego się w nich płynu, chłonki) ku górze. Naczynia chłonne odprowadzają chłonkę do regionalnych węzłów chłonnych. Należy podkreślić, że naczynia i węzły chłonne znajdują się w każdym zakątku organizmu człowieka. W obrębie głowy są to węzły chłonne: potyliczne, sutkowe, przyusznicze powierzchowne i głębokie twarzowe: policzkowe, nosowo-wargowe, jarzmowe, żuchwowe. Na szyi będą to węzły chłonne podbródkowe, podżuchwowe, szyjne przednie powierzchowne i głębokie (np.: przedkrtaniowe, tarczowe przed- i przytchawiczne) oraz szyjne boczne powierzchowne i głębokie (lezące wzdłuż przebiegu żyły szyjnej wewnętrzne), oraz nadobojczykowe i zagardłowe. W obrębie kończyny górnej występują również naczynia i węzły chłonne, umiejscowione w różnych jej częściach. Węzły chłonne umiejscowione są w dole łokciowym. W obrębie ramienia położone są naczynia i węzły chłonne ramienia, które łączą się z dużym zgrupowaniem węzłów leżącym w jamie pachowej. Do węzłów tych spływa chłonka nie tylko z kończyny górnej, ale także i z bocznej ściany klatki piersiowej. W ścianach klatki piersiowej spotykamy węzły chłonne: powierzchniowe i głębokie, międzyżebrowe przednie i tylne, przysutkowe, przymostkowe, przedkręgowe, przeponowe górne, osierdziowe. śródpiersiowe. Z trzewi klatki piersiowej odprowadzają chłonkę węzły chłonne: przednie i tylne. W obrębie ścian brzucha są to węzły chłonne lędźwiowe prawe i lewe, przeponowe dolne, aortowe. W jamie brzusznej grupują się one w okolicy pnia trzewnego, żołądka, trzustki, wątroby, śledziony, są też węzły krezkowe górne i dolne, jak również nerkowe, nadner-czowe. W miednicy napotyka się na węzły chłonne ścienne: biodrowe zewnętrzne, wewnętrzne i wspólne, trzewne, różniące się w zależności od płci, jak: przypęcherzowe, przyma-ciczne, przypochwowe, przyodbytnicze.
W kończynie dolnej występują naczynia chłonne i węzły, podobnie jak w kończynie górnej, z różnicą wynikającą z budowy, przeto mamy tu naczynia powierzchowne i głębokie: stopy, podudzia oraz węzły chłonne: podkolanowe powierzchowne i głębokie, pachwinowe powierzchowne i głębokie. Badaniem palpacyjnym (dotykiem) można zawsze wyczuć węzły chłonne pachowe i pachwinowe, a w przypadkach chorobowych także powiększone węzły chłonne szyi, podkolanowe i łokciowe. Węzeł chłonny jest włączony w obieg chłonki (układu chłonnego) i spełnia rolę filtru biologicznego. Kształt węzła chłonnego zbliżony jest do kształtu ziarna fasoli, grochu, bobu. Z zewnątrz węzeł chłonny otacza torebka łącznotkankowa, która wpukla się do jego wnętrza, wytwarzając przegrody, stanowiące rodzaj rusztowania dla miąższu węzła. W miąższu węzła daje się wyróżnić część korową, leżącą na obwodzie, i rdzenną, położoną centralnie. W korze znajdują się grudki chłonne z ośrodkami rozrodczym. Węzeł chłonny zaopatrzony jest w naczynia chłonne odprowadzające i doprowadzające oraz naczynia krwionośne tętnicze i żylne.
Śledziona jest narządem włączonym w układ krążenia, spełniającym wiele funkcji, jak: wytwarzanie limfocytów, fagocytowanie zużytych krwinek czerwonych, wytwarzanie przeciwciał mających istotne znaczenie immunologiczne w przemianie materii. Ponadto pełni tez rolę magazynu krwi i regulatora jej ciśnienia. Śledziona jest nieparzystym narządem jamy brzusznej - położonym w lewym podżebrzu, wewnątrzotrzewnowe. Kształt jej jest zależny od stanu sąsiadujących narządów (żołądek, okręznica, nerka, trzustka). Masa jej wynosi od 150 do 200 g, długość około 12 cm, szerokość 7 cm, grubość około 4 cm. W niektórych stanach chorobowych ulega znacznemu powiększeniu, osiągając masę nawet kilku kilogramów. W śledzionie daje się wyróżnić powierzchnię przeponową, wypukłą i trzewną wklęsłą, brzeg górny i dolny oraz koniec (biegun) przedni i tylny. Na powierzchni trzewnej znajduje się wnęka śledziony, a w niej tętnica i żyła śledzionowa, widoczna jest tam powierzchnia żołądkowa, okrężnicza i nerkowa. Od zewnątrz śledzionę pokrywa otrzewna i leżąca pod nią torebka. Na preparatach mikroskopowych śledziony widoczna jest miazga czerwona z zatokami śledziony, beleczki łącznotkankowe z tętnicami i żyłami, naczynia włosowate oraz grudki chłonne wchodzące vy skład miazgi białej.
Przeczytaj podobne teksty
Opracowania powiązane z tekstem
Czas czytania: 115 minut
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.