Przedstawiciele renesansu

JAN KOCHANOWSKI - jest najsłynniejszym polskim poetą doby Renesansu, jest także pierwszym polskim poetą wielkiego formatu. Był osobą niezwykle wykształconą, oczytaną, dużo podróżował po Europie. Bez wahania można go nazwać człowiekiem Renesansu. Zaadaptował na polskie warunki większość antycznych gatunków, takich jak pieśń, tren, fraszka. Odwołując się do kultury i literatury antycznej, czerpiąc z nich wzorce stworzył podwaliny polskiego języka literackiego. Do najsłynniejszych dzieł poety należą cykle utworów: Pieśni, Fraszki, napisane pod koniec życia Treny oraz oparty na historii wojny trojańskiej dramat Odprawa posłów greckich
Biografia renesansowego humanisty:
1. Około roku 1530 w rodzinie Kochanowski przychodzi na świat chłopiec, któremu nadano imię Jan;
2. W latach 1552-1559 Jan Kochanowski studiuje w Padwie i podróżuje po Europie;
3. Jan Kochanowski przekłada trzecią księgę Iliady na język polski;
4. W cyklu łacińskich elegii Kochanowski opisuje miłosne perypetie związku z piękną, lecz nie zawsze wierną Lidią;
5. W kwietniu 1552 roku Kochanowski pisze swoja pierwszą wierszowaną dedykację dla przyjaciela Stanisława Grzepiowskiego na ofiarowanym mu tomie Tragedii Seneki;
6. Kochanowski rekonstruuje fragmentycznie zachowany utwór Cycerona;
7. Kochanowski pisze dwa łacińskie epigramaty poświęcone grobowi Petrarki w Arquà;
8. 6 kwietnia 1556 roku Kochanowski pisze list do księcia pruskiego Albrechta prosząc o fundusze na podróż do Padwy;
9. Wracając z Włoch, Kochanowski odwiedza Paryż, gdzie widział Pierre’a Ronsarda;
10. W roku 1563 Kochanowski wiąże się z dworem królewskim;
11. Około 1570 roku Kochanowski osiada się w rodzinnym Czarnoleskie;
12. Po śmierci Kochanowskiego w 1585 roku, ukazują się drukiem jego dzieła zebrane pod tytułem Jan Kochanowski;

Pieśni:
1. Budowa:
 6 strof po 4 wersy;
 10 strof po 4 wersy;
 12 strof po4 wersy;
 5 strof po 4 wersy;
 Rymy: parzyste żeńskie, parzyste męskie, żeńskie, męskie;
2. Środki stylistyczne:
 Epitety;
 Metafory;
 Przerzutnie;
 Pytanie retoryczne;
 Porównania;
 Wykrzyknienia;
 Personifikacje;
 Anafory;
 Apostrofy;
3. Nawiązania:
 Najazd Tatarów na Polskę w 1575r.;
 Mitologia;
 Motyw genesis;
 Tyrteizm;
 Epikureizm;
4. Tematyka:
 Cnata;
 Prawdy życiowe;
 Pouczenia;
 Przyroda;
Treny:
1. Tren I:
 20 wersów;
 12 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Brak rymów;
 Tren inwokacyjny;
 Motyw bezsilności wobec losu;
 Środki stylistyczne: porównania Homeryckie, epitety, apostrofy;
2. Tren II:
 30 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste;
 Zapowiedź tematu trenów;
 Autor wyraża żal do Persefony;
 Środki stylistyczne: epitety, apostrofy, wykrzyknienia, przerzutnie, pytania retoryczne;
3. Tren III:
 14 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Tren ten otwiera dzieło;
 Rozwija wątek płakania nad grobem;
 Autor wyraża tęsknotę za zabawą;
 Środki stylistyczne: epitety, apostrofy, przerzutnie, wykrzyknienia;
4. Tren IV:
 18 wersów;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Nawiązanie do mitologii;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, apostrofy, przerzutnie, personifikacja śmierci;
5. Tren V:
 14 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste męskie;
 Motyw Boga w ogrodzie;
 Motyw Persefony;
 Urszula – jako gałązka oliwna;
 Środki stylistyczne: porównania Homeryckie, metafory, apostrofy, porównania;
6. Tren VI:
 22 wersy;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Żal nad dziedziczką Ziemi i lutni;
 Środki stylistyczne: zdrobnienia, epitety, apostrofy, przerzutnie, wykrzyknienia;
7. Tren VII:
 18 wersów;
 Przeplatają się 18-7 zgłosek;
 Stychiczny;
 Rymy żeńskie;
 Autor opowiada o rzeczach pozostawionych przez zmarłą;
 Śmierć – sen;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, apostrofy, zdrobnienia, wykrzyknienia;
8. Tren VIII:
 14 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Ciągły;
 Wyrażanie różnych stanów: żal, przygnębienie, rezygnacja;
 Dominacja uczucia pustki;
 Środki stylistyczne: metafory, epitety, apostrofy, zdrobnienia;
9. Tren IX:
 20 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Regularny;
 Podważanie myśli stoickiej;
 Nawiązanie do Horacego;
 Apogeum kryzysu;
 Środki stylistyczne: epitety, apostrofy, wykrzyknienia, przerzutnie;
10. Tren X:
 18 wersów;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Rozmyślenia o dusze Urszuli;
 Wątek o Heronie;
 Nawiązanie do reinkarnacji;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, apostrofy, pytania retoryczne, zdrobnienia, wykrzyknienia, wyliczenia;
11. Tren XI:
 16 wersów;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 „Fraszka cnota”;
 Cnota ani mądrość nie gwarantują szczęścia;
 Każdy skazany jest na cierpienia;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, apostrofy, przerzutnie, wykrzyknienia, pytania retoryczne, omówienia;
12. Tren XII:
 28 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Rymy sąsiadujące;
 Rozpamiętywanie zmarłej jako ideału dziecka;
 Rozwijanie charakterystyki dziecka;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, anafory;
13. Tren XIII:
 20 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Ciągły;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Epitafium;
 Żal do śmierci, gdyż zaburzyła ona naturalny porządek rzeczy;
 Środki stylistyczne: epitety, przerzutnie, hiperbola, apostrofa, porównania;
14. Tren XIV:
 18 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Środki stylistyczne: epitety, apostrofy, wykrzyknienia, pytania retoryczne;
15. Tren XV:
 34 wersy;
 13 zgłoskowiec;
 Stychiczny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Wezwanie do Erata;
 Motyw Niobe;
 Środki stylistyczne: epitety, apostrofy, przerzutnie, wykrzyknienia, pytania retoryczne;
16. Tren XVI:
 11 strof po 4 wersy;
 Stroficzny;
 Rymy parzyste żeńskie;
 Autor krytykuje postawę stoicyzmu;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, wykrzyknienia, przerzutnie;
17. Tren XVII:
 13 strof po 4 wersy;
 8 zgłoskowiec;
 Autor rozmyśla nad wielką krzywdą, która mu się zdarzyła;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, przerzutnie, wykrzyknienia, personifikacja, pytania retoryczne;
18. Tren XVIII:
 7 strof po 4 wersy;
 Pierwszy i ostatni wers w każdej strofie ma 11 sylab;
 Drugi i trzecie wers w każdej strofie ma 7 sylab;
 Rymy zewnętrzne, żeńskie, dokładne;
 Środki stylistyczne: epitety, apostrofy, przenośnie, porównania, wykrzyknienia;
19. Tren XIX – „Sen”:
 149 wersów;
 13 zgłoskowiec;
 Ciągły;
 Pisany wierszem;
 Środki stylistyczne: epitety, metafory, przerzutnie, wykrzyknienia, personifikacje;

I – II – przedmowa wstępna;
III – IV – wątek śmierci;
V – VI – pochwała cnót córki;
VII – VIII – opis wielkości poniesionej straty;
IX – XI – apogeum rozpaczy, zwątpienie;
XII – XIII – uzasadnienie zwątpienia;
XIV – XV – pouczenie stoicyzmu;
XVI – XVII – szukanie pocieszenia w modlitwie;
XVIII – XIX – pogodzenie się z losem;

ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI: urodzony 20 września 1503 roku w Wolborzu, zmarł 1572roku. Polski pisarz polityczny okresu odrodzenia, znany w owym czasie również za granicą, sekretarz królewski. Był synem Jakuba, dziedzicznego wójta wolborskiego używającego przydomka Frycz. Mając 11 lat wyjechał do Krakowa by zostać uczniem tamtejszej szkoły parafialnej. Na studia na Akademii Krakowskiej zapisał się w 1517 roku wpłacając na immatrykulację. Studia ukończył dwa lata później poprzestając na stopniu bakałarza, który otrzymał 13 grudnia 1519. Uczył się również w Wittenberdze, gdzie wpłynęły na niego idee reformacyjne. Około roku 1522 przyjął niższe święcenia kapłańskie i pracował w kancelarii prymasa Jana Łaskiego. Był sekretarzem Zygmunta I Starego od 1547 roku, a w 1553 roku został wójtem Wolborza. Pomimo że był duchownym, to w 1560 wziął ślub z Jadwigą Kamieńską. To wykroczenie, a także działalność reformatorska, spowodowały utratę wójtostwa wolborskiego w 1569 roku. Pod koniec życia zbliżył się do radykalnego skrzydła polskich protestantów.
W dziedzinie polityki Modrzewski postulował silną władzę centralną z elementami demokracji. Postulował zrównanie wszystkich grup społecznych w prawach. Opowiadał się za protekcjonizmem w gospodarce, opieką państwa nad ubogimi i publicznym szkolnictwem. Domagał się z jednej strony ostrzejszych kar za zabójstwo, a z drugiej karania śmiercią nawet za kradzież. Sprzeciwiał się wojnom zaborczym. Wiele jego idei było bardzo postępowych, wiele również miało charakter utopijny.
PETRARKA: urodził się 20 lipca 1304 w Arezzo. Jego ojcem był florencki notariusz, który na skutek różnych perypetii życiowych został skazany na wypędzenie z Włoch i konfiskatę majątku. Rodzina Petracców osiedliła się w Awinionie, gdzie ojciec poety pracował jako prawnik na dworze papieża. Franciszek studiował prawo w Bolonii i Montpellier, powrócił do Awinionu dopiero po śmierci ojca, kiedy to porzucił prawo na rzecz przysposabiania się do stanu duchowego. Już po pierwszych ślubach kapłańskich w pamiętnym dniu 6 kwietnia 1327 roku podczas uroczystości wielkopiątkowej Petrarka ujrzał w kościele św. Klary „dziewiętnastoletnią Laurę w blasku młodości i urody”. Kobieta była już wtedy mężatką, co nie przeszkodziło Petrarce uczynić z niej swojej muzy, której pozostał wierny do śmierci w roku 1374. Petrarka to jeden z pierwszych mistrzów renesansowej poezji. Za wzór stawiał sobie twórczość Horacego, Cycerona i Owidiusza. Pisał po łacinie i po włosku, i choć sam bardziej cenił sobie twórczość łacińską, to wieczną sławę przyniosła mu właśnie twórczość w języku ojczystym. W 1341 roku otrzymał laur poetycki za poezję łacińską, ale to dzięki cudownej opowieści o miłości silniejszej niż śmierć, jaka wyłania się z Sonetów do Laury sprawiła, że do dziś nie tylko uczymy się o nim w szkole, ale chętnie czytamy jego lirykę. Petrarka jest twórcą języka europejskiej liryki miłosnej, który charakteryzuje się z jednej strony idealizacją obiektu pożądania, z drugiej subtelnością i prawdą psychologiczną, z jaką odmalowywane są uczucia zakochanych.
Petrarka wpisał się do historii literatury światowej nie tylko jako piewca Laury, ale również jako twórca, który wraz Dantem Aligierim ukonstytuował wzór jednego z najkunsztowniejszych gatunków lirycznych, jakim jest sonet. Sonet włoski złożony jest z czternastu wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach i dwóch trójwierszach o następującym układzie rymowym: abba abba cdc dcd. Pierwsze dwie zwrotki mają zawsze charakter opisowy, następne dwie refleksyjno-filozoficzny. W tej formie wypowiedzi najważniejsza jest precyzja, zapewne dlatego dla poetów epok późniejszych sonet okazywał się zawsze próbą mistrzostwa poetyckiego.
Sonaty do Laury powstały jako wyraz uczucia, jakim Petrarka obdarzył piękną Laurę, dodajmy uczucia nigdy niespełnionego. O samej Laurze wiemy niewiele, choć powstało wiele prac na jej temat, to większość informacji opiera się na spekulacjach. Zresztą to, kim była, nie jest dla nas teraz istotne. Laura przeszła do historii dzięki temu, że Petrarca uczynił ją przedmiotem literackiego przetworzenia i właściwie to nie Laura, ale jej literacka forma istnienia od wieków zachwyca i fascynuje.
PIOTR SKARGA: urodził się w 1536 roku w Grójcu, miejscowości położonej w pobliżu Warszawy. Pochodził z rodziny szlacheckiej, posługującej się nazwiskiem Powęski. W latach 1552 - 1555 studiował w Akademii Krakowskiej, gdzie uzyskał stopień bakałarza. Po zakończeniu studiów objął kierownictwo szkoły parafialnej przy kościele św. Jana w Warszawie. Najprawdopodobniej w roku 1564 przyjął święcenia kapłańskie, po czym został kanclerzem kapituły we Lwowie, gdzie dał się poznać jako żarliwy kaznodzieja, zwalczający innowierstwo. Ważnym wydarzeniem w jego życiu okazał się wyjazd na dalsze studia do Rzymu, tu autor Kazań sejmowych wstąpił do jezuitów. Powrót do kraju nastąpił w roku 1571. Teraz Skarga uczył w szkołach w kolejnych miastach: Pułtusku, Jarosławiu, Poznaniu i Lwowie. W Wilnie objął stanowisko rektora kolegium jezuickiego, a piastował ten sam urząd w Akademii. W roku 1588 został powołany na stanowisko kaznodziei nadwornego króla Zygmunta III Wazy. Obowiązek ten pełnił do końca swoich dni. Zmarł w roku 1612 w Krakowie. Piotr Skarga był wybitnym kaznodzieją, polemistą oraz hagiografem. Wiele z jego dzieł cieszyło się ogromną popularnością wśród jego współczesnych, natomiast dzisiejsi historycy literatury zaliczają żarliwego kaznodzieję do najwybitniejszych twórców prozy polskiej epoki Renesansu.

NICOLO MACHIAWELLI: urodził się 3 maja 1469 roku we Florencji, zmarł 21 czerwca 1527 roku również we Florencji. Filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki, jedna z kluczowych postaci włoskiego odrodzenia. Jest autorem słynnego i kontrowersyjnego traktatu o sprawowaniu władzy pt. Książę. Od jego nazwiska powstał termin machiawelizm. Idealnym ustrojem dla niego była republika. W 1559 jego pisma znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych. W okresie długiego życia Machiavellego Włochy były zbiorem małych miast-państw, których władcy nieustannie walczyli ze sobą o utrzymanie wpływów.
ŁUKASZ GÓRNICKI: urodził się w Oświęcimiu w roku 1527 w rodzinie mieszczańskiej. Na szczęście dla przyszłego pisarza posiadał on wuja, Stanisława Kleryką - Gąsiorka, dworzanina królewskiego i znanego poetę, który zaopiekował się nim i pomógł zdobyć wykształcenie, a potem rozpocząć karierę dworską. Łukasz Górnicki zaczął służbę od posady sekretarza biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego. Następnie czekał go wyjazd do Siedmiogrodu i Włoch. Przez dwa lata służy u biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego. W roku 1552 rozpoczyna współpracę z kancelarią królewską. Razem z dworem Zygmunta Augusta wyjeżdżał do Gdańska, Królewca i Wiednia. Przyjął niższe święcenia, co pozwoliło mu objąć probostwo w Wieliczce. Na lata 1557-1559 przypada jego drugi pobyt we Włoszech, gdzie podejmuje studia na Uniwersytecie w Padwie.
Po powrocie do kraju został sekretarzem i bibliotekarzem królewskim. Przyjaźni się w tym czasie z Janem Kochanowskim oraz Andrzejem Nideckim. W roku 1561 nobilitowany, w kilka lat później objął starostwo w Tykocinie. Za panowania Stefana Batorego w życiu publicznym uczestniczył tylko sporadycznie. Zmarł 22 lipca1603 roku w Lipnikach pod Tykocinem.
Łukasz Górnicki był jednym z najwybitniejszych prozaików polskiego Renesansu. Oprócz twórczości prozatorskiej ma w swoim dorobku również przekłady oraz poezję. Pisarz stawiany jest obok Jana Kochanowskiego jako najwybitniejszy przedstawiciel nurtu klasycznego w literaturze polskiego Renesansu. W swoich dziełach posługiwał się pięknym, odróżniającym się od potocznego, językiem. Wypowiadał się precyzyjnie, nie używał latynizmów, był doskonałym stylistą.

WILLIAM SZEKSPIR: urodzony w kwietniu 1564 w Stratford-upon-Avon, zmarł 23 kwietnia 1616, angielski poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. Napisał około 40 sztuk, 154 sonety, a także wiele utworów innych gatunków. Mimo tego, że cieszył się popularnością już za życia, jego sława rosła głównie po jego śmierci, dopiero wtedy został zauważony przez prominentne osobistości. Uważa się go za poetę narodowego Anglii. Większość swoich prac napisał między 1586 a 1612 rokiem, jednocześnie chronologia ich powstawania, a także samo autorstwo większości z nich, są przedmiotem ciągłej debaty. Jest jednym z niewielu dramaturgów, którzy z powodzeniem tworzyli zarówno komedie, jak i tragedie. Jego sztuki łączą w sobie łatwość w przyswajaniu ze złożonością charakterów postaci, poetycką zręczność z filozoficzną głębią. Wiele jego neologizmów weszło do codziennego użycia, lista słów, które wprowadził do języka angielskiego, liczy około 600 pozycji. Przez lata dyskutowano na temat jego życia, orientacji seksualnej i religijności.
ERAZM Z ROTTERDAMU: urodzony 27 października 1466 w Rotterdamie, zmarł 12 lipca 1536 w Bazylei), holenderski filolog, filozof, pedagog, jeden z czołowych humanistów odrodzenia, propagator kultury antycznej. Erazm był nieślubnym synem katolickiego kapłana Rogera Gerarda i córki lekarza z Zevembergu. Wcześnie osierocony, wstąpił do klasztoru Augustianów, gdzie przebywał pięć lat. Następnie za pozwoleniem władz duchownych opuścił klasztor i został sekretarzem biskupa Henryka von Bergen w Cambrai. W 1495 wyjechał do Paryża, później do Anglii, gdzie zawarł przyjaźń z Tomaszem Morusem oraz interpretatorem Biblii, Johnem Coletem. W 1506 uzyskał doktorat z teologii w Turynie. W swoich dziełach krytykował przywary społeczne, takie jak przekupstwo, hipokryzja, rozwiązłe obyczaje kleru. Najsławniejsza jego rozprawa Pochwała głupoty jest satyrą na ówczesne społeczeństwo. Był zwolennikiem irenizmu. Przeciwnik scholastyki. W 1516 opracował pierwsze greckie wydanie Nowego Testamentu. Namawiał, aby Pismo Święte było czytane przez osoby świeckie w języku narodowym. Opublikował krytyczne wydania dzieł klasyków: Arystotelesa, Cycerona, Seneki a także Ojców Kościoła: Ambrożego, Orygenesa, Augustyna. Poglądy pedagogiczne Erazma charakteryzują się ciepłem i serdecznością względem dzieci i młodzieży. Sprzeciwiał się on szkole takiej, jaka istniała, zwłaszcza surowemu traktowaniu uczniów przez nauczycieli. Nie podobały mu się również treści i metody nauki szkolnej. Uważał, że nauka w szkole ma być przyjemna dla dziecka, sprawiać radość, pociągać. Według niego kształcenie powinno opierać się na językach klasycznych - łacinie i grece, a historia, geografia, matematyka stanowić powinny rolę służebną w stosunku do literatury.