Wychowawca resocjalizacyjny

„Człowiek nie rodzi się ani zbrodniarzem
ani aniołem,
Wychowanie czyni z niego istotę brudną
lub promienną”.


Szczególnym rodzajem pracy, poprzez działania edukacyjne zmierzające w kierunku powtórnej socjalizacji młodzieży wykolejonej, osób skazanych prawomocnym wyrokiem sądów czy też całych rodzin patologicznych zajmują się wychowawcy resocjalizacyjni. Jako pracownicy cywilnych jednostek organizacyjnych Służby Więziennej planują, organizują i prowadzą zajęcia wychowawcze oraz sprawują opiekę wychowawczą nad osobami tymczasowo aresztowanymi, przebywającymi w areszcie śledczym i skazanymi, przebywającymi w zakładzie karnym; współdziałają z sądem, rodziną, szkołą, zakładem pracy, innymi instytucjami i organizacjami w celu zapewnienia wychowankom warunków prawidłowego rozwoju społecznego, ochrony, a także pomocy w trudnych sytuacjach.

Cechy wychowawcy resocjalizacyjnego:
- powodzenie wychowawcy zależy głównie od jego postawy moralnej, jego wartości powinny być zgodne z tym, co czyni;
- należy unikać relatywizmu moralnego – konsekwencja w postępowaniu, zgoda pomiędzy słowami a czynami, brak konsekwencji powoduje brak skuteczności wychowawczej;
- wiarygodność, która występuje razem z uczciwością, prawdomównością i szczerością. Człowiek, który kłamie, traci wiarygodność. Nie powinien zmieniać swoich wartości pod wpływem sytuacji;
- odpowiedzialność za wychowanków – cecha ta wiąże się z punktualnością, systematycznością, itp. Odpowiedzialność za drugiego człowieka i za to co będzie się z nim działo w przyszłości. Wiąże się to także z troską osobistą o wychowanka, dostrzeganie podmiotowe wychowanków (jego indywidualności), jego odmiennych niż inne doświadczeń życiowych;
- zdolność empatii – zdolność do wczuwania się w rolę i zrozumienie wychowanka. Nie należy jednak okazywać litości i współczucia;
- umiejętność słuchania – pozwolić wychowankowi mówić, wtedy on się otwiera, co ułatwia lepsze zdiagnozowanie wychowanka. Jeśli wychowanek chce mówić o swoich problemach to znaczy, że ufa wychowawcy. Daje to poczucie zrozumienia i wysłuchania wychowankowi;
- „jeśli wychowawca ma dawać, to musi mieć z czego dawać”. Zagrożeniem jest tutaj efekt wypalenia zawodowego z racji tego, że nie można całkowicie się poświęcać. Modelem ideału poświęcenia jest sylwetka Janusza Korczaka, który poświęcił się w pełni dzieciom. Problem granicy poświęcenia i zaangażowania zawodowego ustalana jest indywidualnie przez każdego wychowawcę;
- gotowość do pokonywania trudności i przekazywania tego wychowankowi. Zdolność taka ma charakter treningowy, uczy wychowanków podejścia do sytuacji problemowej;




Wychowawca powinien być otwarty na postęp i innowacje:

1. podejście dogmatyczne – wynika z tego, że najczęściej niczego się nie uwzględnia, sztywne trzymanie się litery prawa, wartości i zasad wyuczonych w przeszłości. Taki wychowawca nie ma zaufania wśród wychowanków, którzy najczęściej się go boją.
2. podejście adaptacyjne – uwzględnianie nowości, adaptowanie się do nowych sytuacji. Zagrożeniem jest tutaj relatywizm w postępowaniu.
3. podejście nowatorskie – (innowacyjne) to, co jest, nigdy nie jest na tyle dobre, aby nie można było tego udoskonalić. Należy jednak uważać, aby nie zmieniać tych wartości, które stoją na straży ładu społecznego, ogólnoludzkie:
- umiejętności psychologiczne – zdolność sugestywnego przekazu, umiejętność motywowania do pozytywnego działania (brak argumentów świadczy o niskiej skuteczności wychowawczej), umiejętności motywacji i przekonywania, umiejętność spostrzegania (dar obserwacji zależy od posiadanej wiedzy).
- zdolność współdziałania – musi mieć sojuszników. Wychowawca resocjalizacyjny musi współpracować z nauczycielami, z rodzicami, z różnego typu instytucjami. W tej zdolności ujawniają się postawy wychowawców: jedni mają zdolności przywódcze, inni są bardziej ulegli, sterowni. W sytuacji wychowawczej bardziej skuteczna jest postawa przywódcza, wychowawca powinien cechować się ekstrawertyzmem.
- zdolności mediacyjne (rozwiązywanie konfliktów) – wychowawca jako jedyny nie powinien być źródłem konfliktów.

Zadania wychowawcy resocjalizacyjnego:
- przyjmowanie tymczasowo aresztowanych i skazanych do grupy więziennej: wskazywanie celi, omawianie regulaminu, planu dnia, rozkładu zajęć, zakresu obowiązków, kar i nagród;
- przeprowadzanie wywiadu środowiskowego, dotyczącego sytuacji rodzinnej skazanego, jego wcześniejszej karalności, wykształcenia, przebiegu pracy;
- przeprowadzanie rozmów dotyczących stanu zdrowia skazanego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na uzależnienia (alkoholizm, narkomania, kontakty z grupami podwyższonego ryzyka);
- dokonywanie weryfikacji informacji uzyskanych od skazanego przez nawiązywanie kontaktów z zakładem pracy, szkołą i uzyskiwanie opinii o skazanym;
- nadzorowanie i pomoc w przypadku choroby, wizyt lekarskich i innych czynności związanych z ochroną zdrowia;
- nawiązywanie kontaktu z rodziną tymczasowo aresztowanego lub skazanego, podjęcie działań na rzecz zorganizowania pomocy materialnej rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, zgłaszanie rozpoznanych przypadków do instytucji udzielających wsparcia, np. miejskiego ośrodka pomocy społecznej (mops);
- planowanie działań wychowawczych w stosunku do osób przebywających w areszcie śledczym oraz w zakładzie karnym;
- organizowanie im i nadzorowanie pracy, nauki, rekreacji, sportu;
- zbieranie informacji dotyczących potrzeb osób skazanych i osadzonych tymczasowo w areszcie;
- udzielanie rady, wsparcia i pomocy w trudnych sytuacjach i problemach wynikających z codziennego życia więziennego - przez prowadzenie rozmów indywidualnych, spotkań grupowych;
- przeprowadzanie rozmów wychowawczych inicjowanych przez skazanych;
- indywidualizowanie oddziaływań wychowawczych w zależności od potrzeb skazanych: wdrażanie do przestrzegania dyscypliny i porządku, wytwarzanie pozytywnych nawyków we współżyciu społecznym, kształtowanie u osób skazanych pozytywnego stosunku do nauki, pracy, wyrównywanie braków w zachowaniu się;
- kształtowanie środowiska więziennego i zapobieganie aktom samoagresji i demoralizacji;
- przyjmowanie skarg, zażaleń, protestów od osób skazanych, wynikających z codziennego życia w izolacji;
- opiniowanie i wnioskowanie w sprawie nagradzania i karania skazanych;
- wizytowanie miejsc zamieszkania skazanych (cele) oraz miejsc ich pracy;
- prowadzenie dokumentacji na temat osoby skazanej (tzw. akta B);
-sporządzanie notatek na temat skazanego, jego zachowania, pozytywnych i negatywnych działań (nie rzadziej, niż co 3 miesiące);
- dokonywanie ceny okresowej (co 6 miesięcy) osoby skazanej, jej postępów w procesie resocjalizacji, wywiązywania się z obowiązków, zachowania;
- sporządzanie opinii o skazanym lub tymczasowo aresztowanym na wniosek różnych instytucji (sądu, zakładu pracy, szkoły);
- współpraca z psychologiem więziennym, uczestniczenie z grupą podopiecznych w zajęciach terapeutycznych prowadzonych przez psychologa;
- przeprowadzanie rozmów dotyczących udzielania skazanemu pomocy po odbyciu kary (mieszkanie, praca, szkoła);
- sprawowanie opieki nad osobami odbywającymi praktyki w zakładach karnych (studenci, psycholodzy, pedagodzy, młodzi wychowawcy).

Kompetencja, zdecydowanie, otwartość na współpracę z wychowankiem, indywidualizacja i podmiotowe traktowanie podopiecznych, jest rękojmią skuteczności całego procesu resocjalizacyjnego. Wychowawca resocjalizacyjny powinien także dokonywać wnikliwej diagnozy osoby wychowanka i jego środowiska, gdyż staje się on przewodnikiem po nieznanej mu rzeczywistości, jaką jest zakład karny lub poprawczy. Wychowanek zaś powinien być traktowany przez wychowawcę w sposób podmiotowy a wychowawca powinien być człowiekiem dialogu, w ten sposób wzmacnia swój autorytet, pokazując im, iż chce zdobyć ich szacunek i zaufanie, rozmawiając z nimi o problemach, nie unikając tematów trudnych i pozwalając, by to oni sami podejmowali jako pierwsi inicjatywę takiego spotkania.
Wychowawca nie może zakładać porażki, gdyż jego praca staję się daremna. Powinien mieć silną wiarę i przekonanie o słuszności podejmowanych przez siebie decyzji wychowawczych. Wychowawca nie może także okazywać swego rozczarowania i zniechęcenia wobec recydywisty, gdyż ponowny trud, jaki podejmuje ma na celu dobro skazanego jak i społeczeństwa. Podejście personalistyczne do pracy z wychowankiem ułatwia motywację, gdyż uświadamia wychowawcy, ze ma przed sobą człowieka, któremu należy pomóc.






BIBLIOGRAFIA
1. Iwański Z., Wprowadzenie do pedagogiki resocjalizacyjnej, Wydawnictwo naukowe „NOVUM”, Płock 2003.
2. Jarzębowska - Baziak B., Praca wychowawcza w zakładzie karnym dla młodocianych, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1972.
3. Witryny internetowe.