Funkcje przemysłu

Przemysł - dział produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody i dostosowanie ich do potrzeb ludzi odbywa się na dużą skalę, na zasadzie podziału pracy i za pomocą maszyn.

Rozwój przemysłu decyduje o poziomie i tempie rozwoju gospodarczego, gdyż jest jedynym działem gospodarki wytwarzającym środki pracy.

Funkcje przemysłu

- produkcyjna (pozyskiwanie i przetwarzanie)
- społeczna (miejsca pracy, polepszenie warunków życia)
- przestrzenna (rozwój miast, przyspieszenie procesów urbanizacyjnych)
- przekształcenie środowiska

Czynniki lokalizacji przemysłu
przyrodnicze:
- surowce
- odpowiednie ukształtowanie terenu
- zasoby wody
- klimat
- zagrożenie naturalnymi katastrofami

poza przyrodnicze:
- zasoby siły roboczej
- rynek zbytu
- infrastruktura
- kapitał
- sytuacja polityczna
- ulgi podatkowe
- postęp naukowo-techniczny
- dostęp do energii niezbędnej do prowadzenia działalności
- rygor lokalnego prawa o ochronie środowiska

Branżowy podział przemysłu

Funkcje przemysłu

Ekonomiczne - polega na wytwarzaniu środków produkcji i środków konsumpcji, m.in. przetworzonej żywności, urządzeń gospodarstwa domowego, dzieży. Tworzy się wtedy dochód narodowy i jest pobudzany rozwój innych działów gospodarki narodowej.

Społeczne - dostarczanie dużej liczby miejsc pracy dla ludności, podniesienie poziomu życia obywateli oraz pogłębianie ich wiedzy technicznej.

Przestrzenne - przekształcenie środowiska przyrodniczego i przyspieszenie procesów urbanizacyjnych.

Fabryki i otaczające je budynki, a zwłaszcza kopalnie odkrywkowe, zajmują duże tereny, co jest skutkiem przekształcenia środowiska. Dla ludzi pracujących w przemyśle buduje się domy, sklepy, itp. Czynniki lokalizacji przemysłu to: wykwalifikowana kadra pracowników, rynek zbytu, dostęp do wody i surowców, bariera środowiska naturalnego, bliskość źródła energii, infrastruktura techniczna którą stanowi wyposażenie terenu podbudowę zakładów, dostęp do sieci energetycznej, wodociągowej, gazowe, drogowej, kolejowej, koszty transportu. Podział przemysłu- górnictwo i kopalnictwo; działalność produkcyjna; zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę.

Na całym świecie są tworzone okręgi przemysłowe. Dają zatrudnienie wielu tysiącom ludzi.

W Polsce największą koncentracją przestrzenną przemysłu stanowi górnośląsko-krakowska aglomeracja okręgów, na którą składają się Górnośląski Okręg Przemysłowy, Rybnicki Okręg Węglowy oraz okręgi krakowski, bielski, częstochowski i opolski. Dużą koncentracją przemysłu charakteryzuje się Warszawski Okręg Przemysłowy.

GŁÓWNE OKRĘGI PRZEMYSŁOWE W POLSCE

Górnośląski Okręg Przemysłowy ( GOP): przemysł węglowy, energetyczny, metalurgiczny, maszynowy, samochodowy; największym zakładem jest (Huta Katowice)
Warszawski Okręg Przemysłowy: przemysł elektromaszynowy, precyzyjny, elektroniczny, elektrotechniczny, spożywczy; środki transportu
Łódzki Okręg Przemysłowy: przemysł włókienniczy, odzieżowy, dziewiarsko-pończoszniczy
Gdańsk i Gdynia: stocznie budowlane, remontowe; przemysł chemiczny i rafineryjny
Wrocław i Poznań: przemysł metalurgiczny, maszynowy, spożywczy, środki transportu

Górnośląski Okręg Przemysłowy

Górnośląski Okręg Przemysłowy- największy w Polsce zespół miejsko-przemysłowy, w północno-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego; obejmuje 14 dużych miast skupionych w środkowej części województwa śląskiego i otaczające je uprzemysłowione tereny; powierzchnia ponad 2,7 tys. km2; ok. 3 mln mieszkańców, 925 osób na km2; wydobycie węgla kamiennego - ok. 130 mln t rocznie (65% produkcji krajowej), rud cynkowo-ołowianych; rozwinięte hutnictwo żelaza i stali (15 hut) oraz cynku i ołowiu (80% produkcji krajowej); liczne elektrownie (Miechowice, Halemba, Łagisza), koksownie i gazownie; przemysł elektromaszynowy (ciężkie odlewy, maszyny górnicze, hutnicze, konstrukcje stalowe, wagony kolejowe i tramwajowe, sprzęt wojskowy), materiałów budowlanych, chemiczny, spożywczy; największe ośrodki przemysłowe: Katowice, Bytom, Gliwice, Zabrze, Sosnowiec, Chorzów, Ruda Śląska. Znajduje się tam najgęstsza w Polsce sieć kolejowa; połączenie drogą wodną z Odrą (Kanał Gliwicki); region największego w kraju zagrożenia ekologicznego — emisja pyłów i gazów wynosi ok. 21% emitowanych w Polsce zanieczyszczeń powietrza, duże szkody górnicze (wyrobiska, hałdy, zapadliska); główny ośrodek usługowy i dyspozycyjny - Katowice.

GOP jest to okręg o bardzo dużym udziale przemysłu paliwowo-energetycznego. Dominujące znaczenie ma przy tym górnictwo węgla. Obecnie i w nadchodzących latach będzie następował spadek wydobycia węgla kamiennego, a tempo i skala tego procesu będzie zależała od zmian w strukturze zużycia pierwotnych źródeł energii w naszym kraju oraz zmniejszenia energochłonności gospodarki. Niezależnie od tego w perspektywie nastąpi likwidacja kopalń zmuszonych do eksploatacji niekorzystnie położonych pokładów węglowych i w związku z tym cechujących się zbyt wysokimi kosztami pozyskania węgla w stosunku do jego cen na rynku. Wiele kopalń GOP ma za sobą bardzo długi okres wydobycia znajdujących się w ich dyspozycji zasobów, a ich powiększenie w drodze pozyskania dodatkowych nie jest możliwe.

Nie ma w GOP także korzystnych warunków dalszego rozwoju elektroenergetyka, na którą przypada ponad 17% mocy zainstalowanej w polskich elektrowniach zawodowych, ani też przemysł koksowniczy i koksochemiczny. Dalsza koncentracja produkcji energii elektrycznej napotyka tam istotną barierę w postaci niedoboru wody i wysokich kosztów jej pozyskania. Dalszy rozwój elektroenergetyki na tym obszarze nie jest także pożądany ze względu na wysoce negatywny jej wpływ na środowisko, które przecież jest tu wyjątkowo silnie zdegradowane. Przemysł koksowniczy nie ma perspektyw rozwoju w związku ze spadkiem popytu na koks, a koksochemiczny ze względu na większą opłacalność produkcji związków organicznych na bazie przetwórstwa ropy naftowej niż węgla.

Skoncentrowany rynek zbytu czyni natomiast opłacalną lokalizację dużej rafinerii na terenie GOP. Mogłaby temu towarzyszyć likwidacja starej, wysoce zdekapitalizowanej rafinerii w Czechowicach-Dziedzicach, a także mniejszej w Trzebini. Przy zastosowaniu nowoczesnej technologii produkcji ograniczyłoby to wydatnie obecną emisję zanieczyszczeń. Równocześnie jednak obawa, że inwestycja tego rodzaju pogorszy stan środowiska, może przesądzić o niedopuszczeniu do jej lokalizacji na tym terenie. Okręg ten cechuje się dużą, największą w kraju, koncentracją hutnictwa. Rozwinięte jest w nim zarówno hutnictwo żelaza, jak i metali nieżelaznych, zwłaszcza cynku i ołowiu. Przeżywają one (głównie hutnictwo żelaza) bardzo głęboki regres, spowodowany przede wszystkim wielkim spadkiem popytu na ich wyroby w związku z załamaniem się naszej gospodarki. Jednak nawet znaczne jej ożywienie nie spowoduje dużego wzrostu popytu, gdyż należy oczekiwać zmniejszenia materiałochłonności, w tym stalochłonności przemysłu i budownictwa. Należy także pamiętać o tym, że popyt ze względu na niską jakość wielu wyrobów hutniczych, zbyt wąski ich asortyment, w dużej mierze nie dostosowany do potrzeb, może być zaspokajany przez import. Niezbędna stanie się więc likwidacja części wysoce nieekonomicznych stalowni, odlewni, walcowni, zwłaszcza dostarczających tzw. grubo walcowanych wyrobów. Wiele hut, aby nadal funkcjonować, będzie musiało ponieść duże nakłady inwestycyjne na wdrożenie nowych technologii wytwarzania, niezbędnych dla poprawy jakości i obniżenia kosztów produkcji wytwarzanych wyrobów i wprowadzenia do produkcji nowych. Ze względu na ogrom tego typu przedsięwzięć, a równocześnie znaczną liczbę zakładów hutniczych w naszym kraju, poddanie rekonstrukcji tej gałęzi przemysłu wyłącznie grze sił rynkowych może okazać się mało efektywne. Potrzebna jest tu więc wyraźna interwencja rządu.

W GOP duży potencjał produkcyjny prezentuje przemysł elektromaszynowy, cechujący się relatywnie dużą podatnością na zmiany struktury produkcji. Aczkolwiek jego udział w całokształcie majątku trwałego, produkcji i zatrudnienia tego okręgu jest znacznie mniejszy niż w wielu innych, równocześnie jest to, po okręgu warszawskim, druga pod względem wielkości koncentracja przestrzenna tego przemysłu w skali kraju. Ze względu na dotychczas ukształtowaną specjalizację produkcji, a więc produkcję ciężkich maszyn i urządzeń, odlewów, konstrukcji stalowych, w grę wchodzi, zwłaszcza początkowo, nie tyle jej gruntowna zmiana, ile zastępowanie przestarzałych wyrobów bardziej nowoczesnymi, o lepszych parametrach techniczno-użytkowych. Takiemu ukształtowaniu produkcji sprzyjają dogodne warunki zaopatrzenia w surowce i energię, odpowiednia do potrzeb zakładów "wiązka" infrastruktury technicznej, jaką dysponuje okręg, a także zasoby wykwalifikowanych kadr. Modernizacji tego przemysłu powinno towarzyszyć zastosowanie nowoczesnych czystych technologii, co w warunkach tej aglomeracji ma szczególne znaczenie i co powinno być brane pod uwagę w restrukturyzacji całego przemysłu na tym terenie. Wszystko to nie oznacza rzecz jasna, że część przedsiębiorstw nie stanie przed problemem zmiany profilu produkcji. Głębokie zmiany, obejmujące większość przemysłu elektromaszynowego wymagałyby jednak wielkich nakładów inwestycyjnych.
Barierą rozwoju innych niż dotychczas i bardziej nowoczesnych dziedzin wytwórczości przemysłowej w GOP, wiążącą się ściśle z dotychczasowym kierunkiem rozwoju jego przemysłu, jest bariera zasobów pracy. Wiąże się ona nie z niedoborem siły roboczej, lecz ze strukturą kwalifikacji kadr. Przejawia się ona w nazbyt jednokierunkowym ich przygotowaniu zawodowym, a towarzyszy temu także relatywnie niski udział kadr z wyższym wykształceniem, na co duży wpływ wywarł fakt niewielkiego ich zatrudnienia w dominujących gałęziach przemysłu (w górnictwie udział ten wynosi 3%). Dążenie do zmian struktury produkcji, w tym zwłaszcza wydatnego wzrostu bardziej precyzyjnych i nowoczesnych wyrobów przemysłu elektromaszynowego, będzie wymagało innego niż dotychczas ukierunkowania szkolnictwa oraz przekwalifikowania kadr. Bez zmiany struktury kwalifikacji kadr, w tym znacznego wzrostu udziału osób z wyższym wykształceniem, atrakcyjność lokalizacji nowych dziedzin przemysłu w GOP będzie relatywnie mała.

Jednokierunkowym rozwojem charakteryzuje się przemysł Rybnickiego Okręgu Węglowego. Mamy tam do czynienia z monokulturą związaną z górnictwem węgla kamiennego. Towarzyszy temu znacznie słabszy niż w GOP stopień rozwoju innych dziedzin przemysłu paliwowo-energetycznego, bazujących na węglu kamiennym. Relacje między wielkością wydobycia węgla a jego ilościami przetwarzanymi na miejscu na różne formy energii są tam o wiele gorsze. Wykorzystuje go bowiem tylko jedna, co prawda duża (o mocy 1500 MW), elektrownia w Rybniku oraz trzy zakłady koksownicze, z których jedynie znajdujący się w Radlinie należy do większych. Przemysł elektromaszynowy jest reprezentowany zaledwie przez kilka większych zakładów. Należą do nich zakłady budowy i remontu maszyn górniczych w Rybniku i Niedobczycach, kotłów w Raciborzu i obrabiarek ciężkich w Kuźni Raciborskiej. W tej sytuacji korzyści osiągane z koncentracji przestrzennej przemysłu są relatywnie niewielkie, a ewentualne zmiany struktury przemysłu wymagałyby budowy od podstaw nowych zakładów. Łączyłoby się to jednak ze znacznie większymi nakładami niż modernizacja i zmiana struktury produkcji w już istniejących przedsiębiorstwach w wielu okręgach przemysłowych. Wprowadzanie nowych dziedzin produkcji wymagałoby także przygotowania dla nich kadr o odpowiednich kwalifikacjach.

Mało korzystną i nienowoczesną strukturą przemysłu charakteryzuje się także okręg krakowski, w którym przemysł skoncentrowany jest silnie w samym Krakowie. Duży udział mają tam gałęzie (branże) o niskim stopniu przetworzenia surowców, na czym zaważyła w głównej mierze polityka socjalistycznej industrializacji, zwłaszcza pierwszych dwóch powojennych dziesięcioleci. Wówczas to zbudowano tam wielką hutę żelaza w Krakowie, hutę aluminium w Skawinie (w której w 1981 r. zaprzestano wytopu), rozbudowano przemysł odlewniczy, wyrobów blaszanych, przemysł mineralny, w tym związany z hutnictwem żelaza (wydobycie wapieni będących topnikiem, produkcja cementu na bazie żużla wielkopiecowego, produkcja materiałów ogniotrwałych). Okręg ten stał się "przedłużeniem " GOP, wykazującym z nim liczne powiązania produkcyjne.

Spośród wymienionych przemysłów największe znaczenie ma hutnictwo żelaza, reprezentowane przez Hutę im. Sendzimira w Krakowie. Huta im. Sendzimira znajduje się w bardzo niekorzystnej sytuacji, dysponuje bowiem w większości urządzeniami technicznymi wymagającymi gruntownej modernizacji. Rzutuje to negatywnie na jakość wyrobów, koszty produkcji, a także sprawia, że Kraków należy do grupy miast polskich o największym zatruciu powietrza atmosferycznego. Ponieważ huta posiada dużą zdolność produkcyjną wielkich pieców i stalowni, a polskie hutnictwo ma te działy nadmiernie rozbudowane, celowość ponoszenia wielkich nakładów na jej modernizację wymaga dogłębnej analizy. Wiąże się to m.in. z tym, że dużą zdolnością produkcyjną surówki żelaza i stali dysponuje także Huta "Katowice, mająca mniej zdekapitalizowany majątek produkcyjny.

Niedostatecznie wykorzystane są dotychczas w tym okręgu, zwłaszcza w jego stolicy, możliwości rozwoju przemysłów charakteryzujących się wysokim stopniem przetwarzania surowców i udziałem myśli technicznej. Dotyczy to m.in. przemysłu elektromaszynowego, w którym duże znaczenie ma przemysł metalowy, a relatywnie mały budowy maszyn, precyzyjny i elektroniczny, chociaż ten ostatni zyskuje na znaczeniu. Struktura produkcji omawianego przemysłu jest tu znacznie uboższa niż w większości innych aglomeracji, których trzon stanowią największe miasta kraju. Potencjalnie duże możliwości jej zmiany wiążą się z faktem, że Kraków stanowi jeden z największych w Polsce ośrodków kształcenia wysoko wykwalifikowanych kadr. Zajmuje on drugie miejsce, po Warszawie, w kształceniu kadr na wyższym poziomie i trzecie miejsce w kształceniu kadr technicznych. Atut ten nie był jednak w należytym stopniu wykorzystany. Znaczna koncentracja szkolnictwa wyższego i odpowiednio ukierunkowany dalszy jego rozwój stwarzają możliwość rozwoju wielu nowoczesnych przemysłów, wymagających rozwiniętego zaplecza badawczego, takich np. jak elektroniczny, informatyczny.

Łódzki Okręg Przemysłowy

Łódzki Okręg Przemysłowy (ŁOP) jest to kręg przemysłowy obejmujący Łódź i pobliskie ośrodki miejskie, takie jak: Pabianice, Zgierz, Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódzki, Ozorków, a także obszar obejmujący poza województwem łódzkim również część mazowieckiego (okolice Płocka) mające podobną strukturę przemysłu. Przez dwa stulecia województwo słynęło w tej części Europy z produkcji włókienniczej i odzieżowej. Przemiany gospodarcze ostatnich lat znacząco zmieniły profil gospodarczy regionu. Główne wyroby województwa to: płytki ceramiczne (ok. 70% udziału w produkcji krajowej), wyroby pończosznicze (ok.65%), węgiel brunatny (ok.60%), szkło budowlane (ok. 50%), papa (ok.45%), tkaniny bawełniane (ok.40%), energia elektryczna (ok. 20%), ubiory (ok. 16%).Dzięki bogatym zasobom węgla brunatnego dobrze rozwinął się w regionie przemysł wydobywczy i energetyczny. W czołówce najbogatszych przedsiębiorstw w Polsce znajduje się kompleks paliwowo-energetyczny „Bełchatów SA". Produkuje on ponad 20% całej energii elektrycznej kraju. Województwo łódzkie jest także krajowym potentatem w produkcji płytek ceramicznych ZPC Opoczno, Ceramika Paradyż, Ceramika Tubądzin i kilka mniejszych firm wytwarzają ok. 70% polskiej produkcji płytek.

Znaczącym elementem rozwoju gospodarczego stają się kompleksy Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Teren obejmuje 283 ha i jest podzielony na 9 podstref wyznaczonych w aglomeracji łódzkiej w miastach: Łodzi, Zgierzu, Ozorkowie i w gminie Ksawerów, poza obszarem aglomeracji łódzkiej na gruntach miast Tomaszowa Mazowieckiego, Rawy Mazowieckiej, Radomska, Kutna i Łęczycy.

Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna oferuje atrakcyjne warunki przedsiębiorcom. Inwestorzy otrzymują pomoc publiczną w formie zwolnień podatkowych i mają ustawowo zagwarantowaną niezmienność praw nabytych do zwolnień i ulg.

Głównym czynnikiem przyspieszającym rozwój społeczno-gospodarczy województwa łódzkiego jest rosnąca dostępność komunikacyjna, mająca pozytywny wpływ na możliwość poznania terenów pod planowane inwestycje.

Przemysł odgrywa kluczową rolę w gospodarce województwa łódzkiego. Obok rolnictwa stanowi on najważniejszy dział w strukturze gospodarki województwa. Uprzemysłowienie województwa jest nierównomierne i zróżnicowane. Przemysł skupiony jest w dwóch największych ośrodkach, które tworzą:
Łódź wraz z czterema powiatami: zgierskim, pabianickim, tomaszowskim i łódzkim wschodnim, gdzie dominuje przemysł odzieżowy, włókienniczy, dziewiarsko-pończoszniczy, spożywczy i napojów chłodzących, elektromaszynowy, chemiczny, piwowarski, farmaceutyczny, kosmetyczny i spożywczy.
Piotrków Trybunalski wraz z czterema powiatami: bełchatowskim, radomszczańskim, sieradzkim i kutnowskim, gdzie dominują takie przemysły jak: wydobywczy, elektroenergetyczny, gumowy, materiałów budowlanych, meblarski, drzewny, spirytusowy, szklarski i farmaceutyczny.

W 2000 r. wartość produkcji sprzedanej przemysłu wyniosła 29454 mln zł, co w przeliczeniu na 1 zatrudnionego w przemyśle dawało 122168 zł, a na 1 mieszkańca 11124 zł. Obie te wielkości nie przekraczały średnich krajowych, które wynosiły odpowiednio 160357 zł i 13006 zł. Województwo łódzkie zajmuje czołową pozycję w kraju w wytwarzaniu niektórych wyrobów. Udział województwa jest bardzo wysoki w produkcji płytek ceramicznych - około 80%, wyrobów pończoszniczych - 65% w tym: rajstop i rajtuz - 72,3%, węgla brunatnego - 58,4%, szkła zabytkowego i ogrodniczego - 51,3%, papy - 45,4%, tkanin bawełnianych - 40,7%, tkanin ręcznikowych i welwetu - 38,4% , kocy i pledów - 32,1%. Znaczący jest także udział w produkcji tkanin wełnianych i syntetycznych, bielizny osobistej, okryć i ubiorów z tkanin, a także energii elektrycznej - 20,4%.

W województwie łódzkim skupione są znaczące dla gospodarki narodowej oraz dla samego regionu zdolności wytwórcze elektroenergetyki oraz sieci przesyłowych.
Ponad 1/5 wytwarzanej energii w kraju pochodzi z obszaru województwa łódzkiego, które dysponuje nadwyżkami mocy w stosunku do poboru przez ludność i podmioty gospodarcze.

Uwzględniając kryterium zatrudnienia do wiodących gałęzi przemysłu należą w kolejności: przemysł odzieżowy i wyrobów futrzarskich, przemysł artykułów spożywczych i napojów, przemysł włókienniczy, przemysł elektromaszynowy, przemysł elektroenergetyczny, przemysł chemiczny.

Pod względem udziału w przychodach ze sprzedaży ogółem w przemyśle do wiodących gałęzi należą: przemysł artykułów spożywczych i napojów (24,0%), przemysł elektroenergetyczny (15,5%), przemysł włókienniczy (10,6%), przemysł chemiczny (8,9%), produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych (7,7%), przemysł elektromaszynowy (6,0%).