Dojrzałość szkolna

Plan pracy

1) Wstęp
2) Rozdział I: Definicje dojrzałości szkolnej
3) Rozdział II: Stan dotychczasowych badań
4) Rozdział III: Obszary dojrzałości szkolnej
5) Rozdział IV: Przedszkole jako środowisko wspomagające dojrzałość szkolną
6) Podsumowanie
7) Bibliografia

Wstęp

Mianem "dojrzałości szkolnej" określa się pewien stopień obowiązków, jakie niesie ze sobą życie szkolne, a więc moment równowagi między wymaganiami szkoły, a możliwościami rozwojowymi dziecka. Dziecko dojrzałe do szkoły osiąga właściwości, które pozwalają mu podołać obowiązkom i zadaniom szkolnym. Dziecko jest gotowe do spełniania tych zadań, chce iść do szkoły, chce się uczyć, potrafi bawić się z innymi dziećmi i podporządkować się określonym zasadom. Powszechnie uznaje się, że istotnym elementem dojrzałości szkolnej dziecka jest prawidłowy rozwój.
Aby wyrównać start dzieci wstępujących do szkoły od roku 1977/78 wszystkie dzieci sześcioletnie zostały objęte całorocznym oddziaływaniem przedszkola. Ta wychowawcza opieka realizowana jest z zastosowaniem różnych form organizacyjnych. Są to przedszkola, oddziały przedszkolne przy szkołach. Fakt ten stwarza możliwość powszechnego i systematycznego przygotowania dzieci do nauki z pełnym wykorzystaniem ich rozwojowych możliwości.

Nie wszystkie jednak dzieci, pomimo osiągniętego wieku i pomimo oddziaływań przedszkola w równym stopniu osiągają dojrzałość szkolną. Wśród uczniów znajdują się dzieci bardzo dobrze przygotowane do tejże roli, takie, które w słabym stopniu osiągają dojrzałość szkolną ale zdarzają się też i takie, które dojrzałości szkolnej nie osiągają. Przyczyny takiego stanu są różne. Duży wpływ na osiągnięcie dojrzałości szkolnej wywiera środowisko, w którym żyje dziecko.

Zadaniem przedszkola czy oddziału przedszkolnego jest przygotowanie dzieci do wejścia w nowe szkolne środowisko. Przedszkole dostarcza bodźców kształtujących stopniowo gotowość dzieci do nauki czytania, dokonywania przez dziecko analizy i syntezy spostrzeżeniowej i słuchowej, porównywania kierunków, kształtów, dźwięków. W przedszkolu dziecko nabywa umiejętności określania stosunków przestrzennych, czasowych i ilościowych , klasyfikuje przedmioty według wielkości, kształtu koloru. Dziecko dojrzewa do nauki w szkole , gdy dokonuje spostrzeżeń, obserwuje samorzutnie zjawiska przyrody, rośliny, zwierzęta, pracę ludzi w otoczeniu, budowę i środki lokomocji.

Zestawienie podstawowych wymagań stawianych dziecku przy podjęciu nauki w szkole:
1) w zakresie rozwoju procesów poznawczych:
- powinno być dobrze zorientowane w najbliższym otoczeniu, wiedzieć gdzie mieszka, jak się nazywa, potrafi opowiedzieć o pracy rodziców, zajęciach rodzeństwa.
- wypowiadać się całymi poprawnymi gramatycznie zdaniami
- chętnie mówić o swoich przeżyciach, spostrzeżeniach, zadawać dużo pytań na temat obserwowanych wydarzeń i zjawisk.
- umieć liczyć ze zrozumieniem przedmioty do 10 lub 20
- sprawnie posługiwać się ołówkiem, kredką, potrafi określić co narysowało
- potrafi nawiązać kontakt z obcą osobą

2) w zakresie rozwoju uczuciowo - społecznego:
- powinno chętnie bawić się z rówieśnikami i rozumieć zasady gier i zabaw
- samodzielnie umieć się bawić, samodzielnie jeść, z własnej inicjatywy utrzymywać porządek w swoich zabawkach, chętnie wykonywać polecenia rodziców
- rozpoczęte prace starać się dokończyć, dbać o ich wygląd estetyczny
- podporządkowywać się poleceniom dorosłych, zrozumieć ich konieczność;

Definicje dojrzałości szkolnej

Problem dojrzałości szkolnej należy do zagadnień z pogranicza psychologii rozwojowej i wychowawczej. Dojrzałość szkolna jest pojęciem złożonym, za pomocą którego próbuje się odpowiedzieć na pytanie o to, jaki stopień rozwoju umożliwia dziecku podjęcie systematycznej nauki szkolnej. Dojrzałość szkolna jest wypadkową czynników wyznaczających rozwój, ale szczególna rola przypada tu doświadczeniom dziecka w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej.

Wg. M. Kwiatkowskej dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, która polega na gotowości dziecka do podjęcia nowych zadań jak i na zdolności przystosowania się do nieznanego środowiska oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej.

S.Szuman dojrzałością szkolną nazywa "osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychologicznego, który czyni je wrażliwymi na systematyczne nauczanie i wychowanie szkoły podstawowej"

M.Pilikiewicz o dojrzałości szkolnej pisze, że "wstąpienie dziecka do szkoły to ważna zmiana w jego roli społecznej".

Stan dotychczasowych badań

wojowymi dziecka wstępującego do szkoły a wymaganiami szkoły zaprzątało od kilkudziesięciu lat uwagę teoretyków i praktyków, zarówno psychologów jak i pedagogów. Zmierzono przy tym ustalenia, jakie właściwości rozwoju dziecka mogą stanowić o jego dojrzałości szkolnej, oraz które z nich są najistotniejsze w osiąganiu powodzenia szkolnego.

Początkowo za cechę najbardziej istotną dla dojrzałości szkolnej uważano inteligencję dziecka. Przyjęto więc, że jeśli dziecko 6 - 7 letnie wykazuje poziom inteligencji (iloraz inteligencji) odpowiadający co najmniej wartości przeciętnej, należy je uważać za dojrzałe do podjęcia obowiązków szkolnych. Gdy jednak w praktyce okazywało się, że nawet dzieci o wyższym stopniu inteligencji niż przewidziany w normach określonych dla 6 - 7 lat życia mają trudności w szkole, zaczęto szukać innego jeszcze uwarunkowania powodzenia we wczesnym okresie nauki szkolnej.

K. Pennig, niemiecki psycholog, autor pracy ‘Was problem der Schulreife (1926) dojrzałość szkolną określał za pomocą dwóch czynników: inteligencji oraz zdolności do koncentracji czyli trwałego skupienia uwagi na określonym przedmiocie. Uważał on, że odpowiedni dla potrzeb szkoły poziom uwagi dziecko jest w stanie osiągnąć w 7 roku życia.

H. Winkler oraz F. Krause uważali, że za dojrzałe należy uważać dziecko, które jest w stanie sprostać wymaganiom szkoły, a więc osiągnęło poziom rozwoju intelektualnego pozwalający podjąć naukę czytania, pisania i liczenia. Uważano przy tym, że nie ma to ścisłego związku z inteligencją. Są to poglądy zbieżne z poglądami Gatesa, który efektywność nauki czytania przypisywał metodzie nauczania zastosowanej przez nauczyciela.

W związku ze sprowadzeniem dojrzałości szkolnej do dojrzałości umysłowej czyli do rozwoju procesów poznawczych niezbędnych w późniejszej nauce, opracowano skalę dojrzałości, obejmującą szereg prób mających na celu ustalenie poziomu umysłowych uzdolnień dzieci do podjęcia obowiązków szkolnych. Skala ta nosi nazwę skali Winklera od nazwiska jej twórcy H. Winkler, 1930.
Głównym przedmiotem badań tzw. Szkoły Wiedeńskiej reprezentowanej przez psychologów : Ch. Buhler, L. Danzinger było przekonanie, że kariera szkolna dziecka zależy w głównej mierze od umiejętności podjęcia i doprowadzenia do końca zadania, jakie samo dziecko sobie stawia lub jakie nakłada nań szkoła - w tym również zadania dostosowania się do środowiska szkolnego. Drugim warunkiem osiągnięcia dojrzałości szkolnej była zdolność rozumienia symboli, czego ich zadaniem wymaga szczególnie nauka czytania i pisania oparta na kojarzeniu znaków z dźwiękami oraz odróżnianiu ich od siebie. Stwierdzono przy tym, że dziecko zaczyna myśleć za pomocą symboli w wieku 6 - 7 lat (H. Hetzer, 1926).

W badaniach tych szukano odpowiedzi na pytanie, czy istotnym elementem dojrzałości szkolnej jest rozwój intelektualny, czy ważna jest również umiejętność działania celowego, intencjonalnego. Nie zajmowano się jednak bliżej analizą przyczyn zróżnicowania wyników. Nie wszyscy badacze niepełną dojrzałość wiązali z niekorzystnymi warunkami rozwojowymi. Byli jednak wśród badaczy tacy, którzy przyczyn braku dojrzałości szkolnej mimo osiągniętego wieku szukali w nieodpowiednich warunkach środowiskowych a nie w małych zdolnościach dzieci. Próbowano jednocześnie znaleźć odpowiednie formy pomocy tym dzieciom jeszcze przed podjęciem nauki w szkole. Pojawiały się też propozycje organizowania opieki nad dziećmi, które odpowiedniego wieku nie dojrzały do obowiązku szkolnego poprzez tworzenie klas pomocniczych, które byłyby czymś pośrednim między przedszkolem a klasą szkolną (M.Grzywak - Kaczyńska, 1933).

Z tego samego założenia wypływały propozycje H.Radlińskiej 1961, dotyczące wcześniejszych zapisów do szkoły, które miały umożliwić zorientowanie się w rozwoju umysłowym i społecznym kandydatów do szkół i ewentualną pomoc dydaktyczną.

Wyżej wymienione stanowiska wynikały z faktu rozumienia procesu dojrzewania jako rozwoju uwarunkowanego nie tylko dziedzicznością ale też i czynnikami środowiskowymi.

W okresie powojennym pojawiają się głosy, że samo określenie stopnia dojrzałości szkolnej dziecka przed jego zapisaniem do szkoły nie stanowi jeszcze o jego dalszej karierze szkolnej.
W rozwoju dziecka występują bowiem różne momenty przełomowe, które mogą zmniejszyć szansę powodzenia dziecka nawet o wysokim stopniu dojrzałości. Z kolei pewne jakościowe zmiany rozwojowe mogą zaważyć pozytywnie na losach dzieci zaczynających naukę mimo stosunkowo niskiego poziomu dojrzałości. Poza tym pozostawienie niedojrzałego dziecka w dawnych warunkach środowiskowych bez pomocy pedagogicznej przekreśla jego szansę na uzupełnienie braków rozwojowych (G.Strebel.1946)

O powodzeniu szkolnym dzieci decyduje wiele czynników, między innymi dojrzałość szkolna, ale też formy i metody pracy dydaktycznej, warunki życia i metody wychowawcze rodziców, zdrowie oraz stosunki z nauczycielem i rówieśnikami. Biorąc pod uwagę fakt, że losy dziecka w szkole pod wpływem wielu czynników mogą się zmieniać w sposób mniej lub bardziej dla niego korzystny, należy przyjąć, że dojrzałość szkolna stanowi problem nie tylko przy wstępowaniu do szkoły, ale przez cały okres nauki, szczególnie zaś przy przejściu dziecka do nowych etapów nauczania.

W związku z krytyką pojmowania dojrzałości szkolnej , metod jej badania, jak również sposobów wykorzystywania wyników, dalsze postępowanie badawcze w tej dziedzinie zmierzać zaczyna ku poszukiwaniom nie tylko lepszych metod badania, lecz również form przyjścia z pomocą dzieciom wykazującym obniżony stopień dojrzałości szkolnej. We współczesnych badaniach wyróżnić więc możemy:
- poszukiwanie najbardziej trafnych sposobów oceniania dojrzałości dziecka do szkoły;
- ustalenie zależności między dojrzewaniem a warunkami życia, a więc i możliwościami zdobywania doświadczeń;
- poszukiwanie form opieki nad dzieckiem w wieku przedszkolnym, zapewniający prawidłowy rozwój

Wielu badaczy w pojmowaniu dojrzałości szkolnej respektowało zarówno rozwój umysłowy jak i społeczny, które obejmują wiele cech, między innymi: spostrzegawczość, umiejętność obserwacji, zdolność rozumowania, zasób słów, zdolność wykonywania działań arytmetycznych, umiejętność przystosowania się do warunków szkolnych, współżycia i współdziałania w grupie, wykonywania poleceń, itp.

Podjęte w latach 60 - tych przez Niemiecki Instytut Międzynarodowych Badań Pedagogicznych we Frankfurcie nad Renem badania miały odpowiedzieć na to właśnie pytanie. Wychodząc z określenia pojęcia dojrzałości szkolnej jako osiągnięcia takiego stopnia rozwoju fizycznego oraz psychicznego, jaki pozwala dziecku brać udział w życiu szkolnym i przyswoić sobie przewidziane programem szkolnym treści nauczania sformułowano założenia tych badań. Tak więc dziecko podejmujące obowiązki szkolne powinno z zainteresowaniem i wytrwałością wykonywać do końca zdania przeznaczone dla jego wieku oraz podporządkować się panującym w grupie zasadom współdziałania i współżycia. Jednocześnie musi ono dostrzec i odtworzyć optyczne postacie znaków oraz wykazać się znajomością pojęcia zbioru obejmującego co najmniej cztery do pięciu jednostek. Założenia te stanowiły podstawę do opracowania przez H.Rotha, G.Schleroigta, F.Sullwold i G.Witcha (1965) metody badania dojrzałości, w której wyróżniono takie momenty, jak poziom rozwoju umysłowego typowy dla dziecka wstępującego do szkoły oraz typowe sposoby zachowania się takiego dziecka. W toku badań zmierzających do ustalenia stopnia obiektywności, wartości prognostycznej, niezawodności owej metody zaobserwowano, że dzieci niedojrzałe do podjęcia obowiązków szkolnych mają trudności w analizie, syntezie i odtwarzaniu znaków graficznych, a trudności te wynikają z nieumiejętności właściwego spostrzegania obrazu jako całości i jako poszczególnych części. Prawidłowy przebieg tego procesu zależy od zdolności porządkowania. Wysunięto więc tezę, że najbardziej reprezentatywnym czynnikiem dojrzałości jest zdolność porządkowania jako podstawa właściwego spostrzegania.(A.Kern 1970)

Zwolennik teorii wieloczynnikowej, psycholog szwedzki B.Johanson w toku badań podłużnych prowadzonych na grupie dzieci w klasach I - IV uwzględnił 36 zmiennych składających się na dojrzałość szkolną, i wyodrębnił 6 względnie niezależnych czynników, wiążących się z:
- rozwojem werbalnym;
- dojrzałością społeczno - emocjonalną;
- wykonywaniem działań arytmetycznych;
- czynnościami motorycznymi;
- umiejętnością przystosowania się do warunków szkolnych;
- niewerbalnymi czynnościami poznawczymi.

Odnotował on jednocześnie niskie koleracje między rozwojem fizycznym a umysłowym. Znaczącą zależność zaobserwował pomiędzy dojrzałością szkolną a zmianami somatycznymi, umysłowymi, płcią oraz postawą rodziców wobec szkoły. Dziecko wstępujące do szkoły musi osiągnąć nie tylko odpowiedni poziom rozwoju intelektualnego, ale też i fizycznego by było w stanie sprostać rygorom szkolnym, które stanowią dla dziecka przełom psychiczny i intelektualny.(W.Wolański,1962)

S.Szuman (1962) dojrzałość szkolną określa jako stopień rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni dzieci wrażliwymi i podatnymi na nauczanie i wychowanie. Osiągnięcie tej dojrzałości można dziecku ułatwić poddając je odpowiednio ukierunkowanemu oddziaływaniu pedagogicznemu. Szuman uwypukla znaczenie znajomości rozwoju dziecka przychodzącego do szkoły, jak i roli zachowania ciągłości w wychowaniu i nauczaniu ułatwiającego to poznanie. Wychowanie przedszkolne powinno więc nastawione na przygotowanie dzieci do podjęcia zadań szkolnych w sposób odpowiadający warunkom, zainteresowaniom i cechom rozwojowym dzieci pomiędzy 3 - 6 rokiem życia.

Powodzenie dziecka w szkole wiąże z osiągnięciem stopnia rozwoju fizycznego, intelektualnego i społeczno - emocjonalnego, niezbędnego dziecku w podejmowaniu i kontynuowaniu nauki w szkole.

W latach 60 - tych pojawia się propozycja wcześniejszego przeprowadzania badań dzieci wstępujących do szkoły. Nawiązuje ona do wspomnianej już myśli H. Radlińskiej. Głównym celem badań jest:
- ustalenie możliwie wcześnie na podstawie badań środowiskowych, psychologicznych, i lekarskich ewentualnych braków dziecka mającego wstąpić do szkoły;
- udzielanie zorganizowanej pomocy dzieciom nie wykazującym pełnej dojrzałości szkolnej: (A. Majewska, 1966).

Współcześnie M. Przetacznik - Gierowska i G.Makiełło - Jarża określiły, że za dziecko dojrzałe do nauki w szkole można uznać takie, które: jest dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców, posiada dobrą orientację w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie, posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc się porozumiewać w sposób zrozumiały dla rozmówcy, potrafi działać intencjonalnie, tzn. podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca, jest uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy. Jest też na tyle dojrzałe emocjonalnie, że potrafi rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje. Dziecko rozpoczynające naukę wymaga jeszcze szerokiego zakresu funkcji opiekuńczej. Należy więc podkreślić, że jej zaniedbanie na terenie szkoły będzie miało znaczący wpływ na jej funkcje dydaktyczne i wychowawcze. Jest to tym ważniejsze, że obecnie szkoła stoi przed problemem zakresu swoich funkcji kompensacyjnych wobec uczniów i ich środowiska rodzinnego.

Bardzo jasno rysuje się fakt, że badania ukierunkowują się coraz bardziej na problemy pedagogiczne. Punkt ciężkości przesuwa się z samego ustalania stopnia dojrzałości szkolnej dziecka na poszukiwanie form opieki pedagogicznej, najbardziej sprzyjających rozwojowi dziecka.

Obszary dojrzałości szkolnej:

Dojrzałość szkolna jest to taki poziom rozwoju dziecka, który umożliwi mu podołanie różnym obowiązkom jakie niesie ze sobą życie szkolne. Dojrzałość szkolna to nie tylko umiejętność czytania, pisania i liczenia, ale też:
- umiejętność uważnego słuchania wypowiedzi i poleceń nauczyciela oraz wykonywanie tego o co prosi;
- umiejętność stosowania właściwych norm współżycia w grupie rówieśniczej;
- współdziałania z nauczycielem i kolegami;
- wytrwałość w pracy
- rozumienie zadań i próby wykonywania ich bez pomocy;
- koncentracja uwagi;
- pilność i wytrwałość;
- umiejętność myślenia krytycznego i przyczynowo - skutkowego;

Obok rozwoju intelektualnego i społecznego dzieci muszą osiągnąć odpowiedni poziom rozwoju biologicznego, na który składa się:
- stan zdrowia;
- rozwój sił fizycznych;
- sprawność motoryczna;
- dobra koordynacja ruchów;

Dziecko 7 - letnie dojrzałe pod względem fizycznym jest ogólnie sprawne ruchowo. Posiada dobrą sprawność manualną i niezaburzoną koordynację wzrokowo - ruchową. Jego zmysły funkcjonują poprawnie, i jest stosunkowo odporne na choroby i zmęczenie.

Dziecko dojrzałe pod względem emocjonalno - społecznym jest w znacznym stopniu samodzielne. Łatwo i chętnie nawiązuje kontakty z nauczycielem i rówieśnikami. Posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscyplinarnym. Jest obowiązkowe i niezwykle wrażliwe na opinię nauczyciela. Cechuje je taki stan równowagi nerwowej, który umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych.

Pod względem dojrzałości emocjonalnej dziecko powinno być aktywne poznawczo oraz powinno chcieć się uczyć. Interesuje się czytaniem i pisaniem, orientuje się w najbliższym otoczeniu, rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń, które są podstawą do rozwoju pojęć. Uważnie i ze zrozumieniem słucha słów nauczyciela oraz wypełnia jego polecenia. Wypowiada się, opowiada, wyraża życzenia, pytania, własne sądy i oceny w sposób zrozumiały dla otoczenia.

W zakresie gotowości do czytania i pisania dziecko potrafi dokonywać syntezy oraz analizy spostrzeżeniowej i słuchowej niezbędnej przy różnicowaniu kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania i odtwarzania. Rozumie znaczenie wyrazów jako odpowiedników słów. Posiada orientację przestrzenną ułatwiającą rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji odwzorowywanych form graficznych. Umie kontrolować wzrokiem własne ruchy, co pozwala n świadome nimi kierowanie.

Pod względem umiejętności matematycznych dziecko powinno rozumieć i określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu. Klasyfikuje przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru. Umie, przy pomocy środków dydaktycznych dodawać i odejmować w zakresie 10.

Na dojrzałość szkolną mają wpływ następujące czynniki:
- czynniki indywidualne - czyli wrodzone właściwości organizmu, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego, podłoża wyższych czynności psychicznych. Należą do nich też potrzeby, skłonności i dążenia dziecka;
- czynniki środowiskowe - chodzi tu o wpływy rodziny i przedszkola. W literaturze znaleźć można 3 główne grupy czynników rodzinnych wpływających na dojrzałość szkolną dziecka, są to:
· warunki materialne - a więc dochody, sytuacja mieszkaniowa, wyposażenie gospodarstwa domowego, gdyż od tego zależy jak rodzina będzie zaspokajała potrzeby dziecka;
· warunki kulturalne - czyli poziom wykształcenia rodziców, kultura językowa rodziców, potrzeby kulturalne, zasady wychowania dzieci, sposoby spędzania czasu wolnego. Warunki te w sposób znaczący wpływają na rozwój intelektualny i osiągnięcia szkolne dziecka.
· Warunki społeczno - psychologiczne - struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci, oraz atmosfera panująca w domu. Dla osiągnięcia dojrzałości szkolnej przez dziecko znaczenie ma to, czy dziecko żyje w rodzinie jedno czy wielopokoleniowej. Rodzina wielodzietna z reguły stwarza lepsze warunki dl rozwoju osobowości dziecka, gdyż zmusza do liczenia się z innymi, rozwija postawy opiekuńcze. Dzieci z tych rodzin szybciej się usamodzielniają, osiągają wyższy poziom dojrzałości emocjonalnej, lepiej potrafią współdziałać z innymi. Jeżeli w takiej rodzinie warunki materialne są niewystarczające, rodzice obarczeni nadmiarem obowiązków nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb dzieci.

Przedszkole jako środowisko wspomagające dojrzałość szkolną.

Istotnym czynnikiem wpływającym na dojrzałość szkolną dzieci jest fakt uczęszczania do przedszkola. Dzieci o długiej karierze przedszkolnej wyróżniają się lepszym uspołecznieniem niż inne dzieci oraz lepszym przygotowaniem do szkoły.

Nabywanie nowych doświadczeń, a więc uczenie się trwa od pierwszych chwil życia dziecka. To, że uczenie się określonych umiejętności czy wiadomości wymaga odpowiedniego poziomu rozwoju , odpowiedzialnych za nie struktur i funkcji jest faktem udowodnionym empirycznie. O ile poziom aktualnego rozwoju odpowiada rozwojowi funkcji psychicznych, ukształtowanych w wyniku pewnych już zakończonych cyklów rozwojowych, o tyle strefa najbliższego rozwoju uwzględnia możliwości, które w dziecku dojrzewają. Ujawniają się wtedy, gdy dziecko naprowadzone i ukierunkowane np. pytaniami czy demonstracją, radzi sobie z zadaniem. I chociaż rezultat osiąga nie całkiem samodzielnie, można oczekiwać, że w pewnych okolicznościach zdolność do prawidłowego wykonania czynności pozwoli na wykonywanie działań podobnych. To co dziecko w danym momencie robi przy pomocy dorosłych, będzie potrafiło już wkrótce wykonać samo i ze zrozumieniem. Strefa najbliższego rozwoju jest szczególnie ważnym elementem oceny dojrzałości szkolnej dziecka, dlatego nie można jej pomijać przy ocenie gotowości dziecka do podjęcia nauki szkolnej. Najbliższe otoczenie przez swe oddziaływanie może i powinno stymulować rozwój dziecka i umożliwić mu osiągnięcie dojrzałości szkolnej w wieku 6 - 7 lat. W tym właśnie kierunku powinny zmierzać wysiłki wychowawcze przedszkola. Środowiska te muszą wpłynąć na kształtowanie się adekwatnego obrazu świata u dziecka poprzez ćwiczenia jego spostrzegawczości i umiejętności dokonywania syntezy i analizy sensorycznej. Jest to konieczne do opanowania czynności czytania i pisania, podczas których dokonuje się różnicowanie i rozpoznawanie kształtów lub dźwięków oraz ich odtwarzanie w formie dźwiękowej lub graficznej. Procesy takie jak uwaga, pamięć i wyobraźnia pod koniec wieku przedszkolnego powinny stać się funkcjami w poważnym stopniu dowolnymi, a więc podlegającymi świadomej kontroli dziecka, dzięki czemu może ono skoncentrować się na zapamiętywaniu treści podawanych przez nauczyciela. Równie istotne są tu kwestie omawiane wyżej, a więc - prawidłowa orientacja przestrzenna, dojrzałość społeczno - emocjonalna, umysłowa, fizyczna oraz sprawność rąk i koordynacja wzrokowo - ruchowa.

Osiągnięcie pod koniec okresu przedszkolnego gotowości do podjęcia obowiązków szkolnych jest nie tylko rezultatem samorzutnego dojrzewania ale przede wszystkim wynikiem wysiłków jakie otoczenie a zwłaszcza przedszkole wkłada w to, by rozwój ten przebiegał pomyślnie i harmonijnie. Efektywność tej pracy zależy z jednej strony od dokładnej znajomości wymagań stawianych przez szkołę, z drugiej zaś od wiadomości o kształtujących się przez cały okres przedszkolny właściwościach psychofizycznych dziecka.

Przygotowanie dziecka do osiągnięcia dojrzałości szkolnej jest wspólnym zadaniem rodziców oraz nauczycieli przedszkola. Rola rodziców w tym zakresie polega na:
- dbałości o zdrowie fizyczne dziecka;
- kształtowanie prawidłowej wymowy, rozwoju słownictwa poprzez rozmowy, kontakt z dzieckiem, umożliwienie mu towarzystwa rówieśników;
- rozwijanie logicznego myślenia i zapamiętywania poprzez pobudzanie do obserwacji, rozmowy, wyjaśnianie i wyciąganie wniosków;
- wyrabianie umiejętności słuchania, koncentracji uwagi;
- kształtowanie umiejętności spostrzegania istotnych szczegółów, analizowania i syntetyzowania poprzez gry i zabawy(domino, gry kostkowe) ;
- dbałość o prawidłowy rozwój ruchowy dziecka, ćwiczenie sprawności manualnej;
- uczenie dbałości o pomoce szkolne i utrzymywanie porządku;
- rozbudzanie zainteresowania szkołą, nauką;
- przygotowywanie do samodzielności;
- wyrabianie umiejętności współpracy i współżycia w grupie;
- stworzenie odpowiednich warunków do zabawy, pracy i wypoczynku;

Zadania stojące przed przedszkolem w zakresie przygotowania do nauki szkolnej to:
- zapobieganie wszelkim nieprawidłowościom rozwojowym czyli szeroko podjęta profilaktyka, ochrona wychowanków przed zagrożeniami fizycznymi, psychicznymi;
- pobudzanie rozwoju dzieci zgodnie z ich możliwościami poprzez warunki jakie stwarza przedszkole. Nauczyciel planuje i organizuje swą działalność zarówno wobec całej grupy, jak też i wobec każdego dziecka w grupie. Powinien stworzyć takie sytuacje i atmosferę, które będą sprzyjać wyzwalaniu aktywności wychowanków w zabawie, pracy i nauce. Pobudza i ukierunkowuje umysłową, społeczną i estetyczną aktywność dzieci, stwarza warunki do inicjatywy, samodzielnych doświadczeń oraz wyposaża w określony zasób umiejętności, wiadomości, nawyków i sposobów zachowania się i postępowania.

Bardzo ważną funkcją przedszkola, oprócz wymienionych wyżej, jest wyrównywanie, likwidowanie lub zmniejszanie niektórych wad rozwoju psychoruchowego. Do pracy wyrównawczej w przedszkolu przeznacza się określony czas, przygotowuje różnorodne formy zabaw dydaktycznych, rozmów, zajęć. Za ich pośrednictwem usprawnia się spostrzeganie i orientację w przestrzeni, rozwija mowę i kształci wymowę. Pozytywne wyniki całokształtu pracy dydaktyczno - wychowawczej przedszkola w znacznej mierze od właściwie potraktowanej współpracy przedszkola ze środowiskiem rodzinnym każdego dziecka. Chodzi tu o ujednolicenie oddziaływań wychowawczych domu i przedszkola. Współpraca z rodzicami oparta jest na indywidualnych kontaktach z nauczycielem. Omawia się wtedy niejednokrotnie trudne i bolesne problemy. Atmosfera życzliwości, zrozumienia a przede wszystkim dyskrecji jest koniecznym elementem tych kontaktów.

Podsumowanie

Koniec wieku przedszkolnego i pierwszy rok pobytu w szkole jest okresem szczególnie istotnym dla dalszego rozwoju dziecka. Wstąpienie do szkoły to wielka zmiana w życiu dziecka. Przejście od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej oznacza dla niego pojawienie się poważnego obowiązku osobistego i społecznego. Od chwili pójścia do szkoły gruntownie zmienia się codzienny tryb życia i zajęć dziecka: musi wstawać na czas, dostosować się do regulaminu szkoły i dobrze opanować wiadomości i umiejętności przewidziane programem szkolnym. Wkroczenie do szkoły wiąże się też z koniecznością nawiązywania przez dziecko kontaktów z grupą rówieśniczą.

We wczesnym wieku szkolnym dzieci chcą się jeszcze często bawić, ale jednocześnie muszą wejść w obowiązki ucznia. W tej sytuacji dobrym narzędziem pedagogicznym są metody zabawowe i aktywizujące, które pozwalają dziecku uczyć się poprzez zabawę. Szczególnym wyzwaniem dla warsztatu pedagoga jest właściwa współpraca z rodziną ucznia, która stanowi istotne podłoże w rozwoju dziecka oraz jest decydującym czynnikiem w kształtowaniu jego reakcji psychicznych i emocjonalnych.

Ważna jest także indywidualizacja pracy nauczyciela, czyli odchodzenie od stereotypów, często sprowadzających się tylko do nauczania dzieci. Rolą nauczyciela jest także prowadzenie działań wychowawczych, mających na celu utrwalenie pożądanych umiejętności i nawyków u dziecka, istotnych w jego relacjach z rodziną i społeczeństwem. Nauczyciel w swojej pracy wychowawczej powinien opierać się na współpracy z rodzicami, których należy angażować w życie szkoły.

W badaniu dojrzałości szkolnej specjalizują się Poradnie Psychlogiczno - Pedagogiczne, które ściśle współpracują z przedszkolami prowadzącymi oddziały "0". Decyzją rodziców w porozumieniu z nauczycielami dziecko jest kierowane na badania diagnostyczno - specjalistyczne, podczas których oceniany jest jego rozwój psychofizyczny decydujący o gotowości podjęcia przez nie nauki w szkole.

SZKOŁA WYŻSZA Im. Pawła Włodkowica W Płocku filia w Wyszkowie
Wydział humanistyczny
Kierunek: Edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna
Opracowała: Bogumiła Archacka