Wojna radziecko-fińska 1939/1940 przyczyny, wynik, następstwa

Strony
- Finlandia
- ZSRR

Dowódcy
- Carl Gustaf Emil Mannerheim - Finlandia
- Kliment Voroshilov, później Semyon Timoshenko - ZSRR

Liczba żołnierzy
- 180,000 - Finlandia
- 450,000 - ZSRR

Straty Finlandii
- 22,830 martwych
- 43,600 rannych
- 1,000 pojmanych

Straty ZSRR
- 127,000 martwych lub zaginionych
- 265,000 rannych
- 3,100 pojmanych
- 2000 czołgów

Przyczyny
- nieufność obu państw wobec siebie ze względu na różnice ustrojowe
- proniemiecka polityka zagraniczna Finlandii
- chęć zabezpieczenia przez ZSRR Leningradu

Wojna zimowa, zwana także Telivisotą

Granica radziecko-fińska zatwierdzona przez układ pokojowy z 1920 roku była dla ZSRR niedogodna, bo przechodziła zaledwie 32 km od Leningradu, bardzo ważnego centrum gospodarczego i politycznego ZSRR. W razie ataku obcego państwa w tamtym rejonie ZSRR byłby w poważnych kłopotach. Ponadto fińskie wysepki w Zatoce Fińskiej strzegące dostępu do rejonu leningradzkiego w razie gdyby dostały się w obce ręce stanowiłyby wielkie zagrożenie dla Leningradu. .Rosjanie postananowili zwiększyć maksymalnie swoją granicę na zachód,by zapewnić sobie coraz większą obronną strefę buforową przeciwko możliwej inwazji i zwrócił się do Finlandii w 1938 roku a później dwa razy w 1939 o przesunięcie granicy na Przesmyku Karelskim na północ i wydzierżawienie Związkowi Radzieckiemu części terytorium fińskiego i niektórych wysepek w celu założenia baz wojskowych. W zamian proponowano Finom 2x większy obszar w Karelii. W 1939r. ZSRR podpisał umowy z Estonią, Łotwą i Litwą gwarantujące mu prawo do posiadania baz wojskowo morskich na ich terytoriach. Zaproszono także delegację fińską aby jej także złożyć podobną ofertę. Postulowano przesunięcie granicy na Przesmyku Karelskim i odstąpienie kilku wysepek, a także wydzierżawienie bazy morskiej w pobliżu Helsinek. Niestety stanowisko Finlandii było nadal nieustępliwe. Upór nacjonalistycznych kół fńskich, które nie rozumiały troski ZSRR o swoje bezpieczeństwo doprowadził do wypowiedzenia przez Związek układu o nieagresji, odwołania z Helsinek swojego przedstawicielstwa dyplomatycznego i do wybuchu działań wojennych 30 października 1939r. Na skutek fińskiej skargi w grudniu 1939r. ZSRR został usunięty z Ligi Narodów. Finom co prawda chodziło tylko o upomnienie Rosjan, jednak wyrzucenie ZSRR z LN było pewnego rodzaju upustem niechęci państw zachodnich wobec Związku.

Aby nadać swym działaniom pozory legalności, rząd ZSRR ogłosił, że jego wojska wkraczają do Finlandii na prośbę utworzonego pod przewodnictwem fińskiego komunisty Otto Vilhelma Kuusinena (w latach 1921 - 39 sekretarza Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej) rządu Fińskiej Republiki Ludowej, który ujawnił się w jednej ze zdobytych przez sowietów miejscowości. W rzeczywistości wcześniej doszło do radzieckiej prowokacji. W pobliżu Maniły- miejscowości leżącej na Przesmyku Karelskim Rosjanie sprowokowali krwawy incydent, w którym jakoby od ostrzału fińskiej artylerii zginęło 4 żołnierzy sowieckich a 10 zostało rannych. Była to jednak prowokacja radziecka podjęta do uzasadnienia wypowiedzenia układu o nieagresji(28 listopada)i zerwania stosunków dyplomatycznych (29 listopada). Rosjanie zaatakowali Finlandię 30 listopada 1939 r. przy użyciu swych oddziałów rezerwowych, spodziewając się słabego jedynie oporu. Atak ich jednak został zatrzymany o około 70 km na północ od jeziora Ładoga. Finowie musieli przeciwstawić armii radzieckiej liczącej około 300 tysięcy piechoty (19 dywizji) około 120 tysięcy własnych żołnierzy. Różne źródła podają zupełnie inne liczby, jednak armia radziecka przewyższała armię fińską liczebnością 2,5 krotnie, 3-krotnie, jeśli chodzi o artylerię i całkowicie w broni pancernej oraz lotnictwie. Jednak mimo tak miażdżącej przewagi Sowieci nie mogli poradzić sobie z fińską armią. Okoliczności, które sprzyjały obrońcom to charakter terenu, przewaga strategii, taktyki i wyszkolenia. Rozległe fińskie lasy zapewniały gęstą osłonę i pozwalały na użycie małych oddziałów, którymi Finowie operowali bardzo zręcznie zakładając zasadzki na leśnych drogach. Fiński żołnierz był szkolony w wykorzystaniu terenu. Oddziały były ruchliwe, korzystały z nart i umiały maskować się w śniegu. Ruch sowieckich kolumn w trudnym terenie, po bezdrożach, był utrudniony. Dywizje musiały się dzielić i łatwo padały ofiarą ruchliwych oddziałów fińskich. Co więcej Armia Czerwona nie była przygotowana do walk w zimie, zarówno jeśli chodzi o ludzi, jak i broń. Wobec ostrej zimy, przy temperaturze dochodzącej do przeszło 37 stopni poniżej zera, walki wkrótce ustały. Przez cały miesiąc lotnictwo Armii Czerwonej atakowało fińskie linie kolejowe, porty i lotniska (13 styczeń 1940 r.). To właśnie w lasach grasowała biała śmierć, czyli snajperzy fińscy w swoich zimowych ubiorach, jeżdżący doskonale na nartach i świetnie obeznani w terenie, mający na rękach sprzymierzeńca - kompas. Szacuje się, iż Armia Czerwona straciła w czasie pierwszej ofensywy 27,5 tysiąca żołnierzy wobec dziesięciokrotnie mniejszej liczby zabitych i rannych Finów. Finowie zdobyli 80 czołgów, 70 dział, (które wspomogły kiepsko uzbrojone oddziały fińskie) i wzięli do niewoli 1600 jeńców. Po tak dotkliwej porażce w pierwszej fazie zmagań na froncie fińskim, wojska sowieckie przeszły pod dowództwo Siemiona Timoszenki. Armia Czerwona została wzmocniona m. in. 24-ema dywizjami piechoty, co pozwoliło Rosjanom osiągnąć przewagę trzy do jednego [15]. Kolejna ofensywa rozpoczęła się w lutym 1940 roku, ale już z odmienną taktyką. Mimo tego, iż Rosjanie ponosili wielkie straty, wojska fińskie były zmuszone do odwrotu. Następnie Rosjanie skierowali masowy ogień haubic na cementowe bunkry linii Mannerheima na międzymorzu Karelii i unieszkodliwili działa fińskie. Woroszyłow sprowadził swoje najlepsze oddziały piechoty i czołgi, by zaatakować fortecę Wyborg, obejść i następnie okrążyć Koivisto i zgnieść opór fiński. 11 lutego Armii Czerwonej udało się przerwać Linię Mannerheima i Finowie byli zmuszeni do ustalenia nowej linii obrony [16]. Fińskiej Armii dawały się we znaki wyczerpanie, kończące się zapasy i brak wyszkolenia rezerwistów, w skutek, czego marszałek Mannerheim uznał, że długoterminowa obrona nie będzie możliwa. Już 12 marca zostało podpisane pokojowe porozumienie, w którym Finlandia została zmuszona do warunków zaproponowanych jesienią 1939 roku. Jedynym pocieszeniem było to, iż Kreml nie zmusił Finów do zawarcia jakiegokolwiek defensywnego przymierza. Podpisany 13 marca pokój moskiewski, kończący wojnę, był w zasadzie korzystny dla obydwu umawiających się stron. Finowie ponieśli duże starty militarne, ale zwierając pokój uratowali własną tożsamość i suwerenność. Delegacja pokojowa zjawiła się w Moskwie w składzie: premier Ryti, Paasikivi, profesor, Voionmaa, przedstawiciel naczelnego dowództwa gen. Walden. Ze strony radzieckiej pertraktacje rozpoczęte 8 marca prowadził Mołotow, I sekretarz Leningradzkiego Komitetu Obwodowego WKP Żdanow i przedstawiciel naczelnego dowództwa Armii Czerwonej gen. Wasilewskij. Warunki proponowane przez ZSRR Finowie musieli przyjąć, albo rokowania zostałyby zerwane. Dlatego Ryti dostał od prezydenta Kallio i reszty gabinetu upoważnienie do podpisania traktatu pokojowego, co stało się faktem 12 marca 1940.

Postanowienia traktatu pokojowego:
- wydzierżawienie ZSRR na 30 lat bazy wojskowo-morskiej na Płw. Hanko
- powstrzymanie się od agresji przeciw sobie
- nieuczestniczenie w porozumieniach skierowanych przeciw jednemu z kontrahentów
- zwrot przez ZSRR portu Petsamo, okupowanego przez Armię Czerwoną w ciągu wojny
- Finlandia utraciła cały Przesmyk Karelski wraz z drugim największym miastem kraju Wyborgiem
- układ z 1940 r. gwarantował Finlandii niepodległość i zachowanie jej dotychczasowego ustroju

Kompletnie załamała się koncepcja prowadzenia „wojny błyskawicznej”, z której tak chlubiła się radziecka propaganda, a jedynym autentycznym „zwycięzcą” okazała się III Rzesza, która pozyskała cenne informacje np. na temat błędów taktycznych radzieckiej armii, czy braków wyszkolenia. Po zakończeniu wojny radzieckie dowództwo oraz centralne czynniki oceniły na szczęście krytycznie zwycięstwo okupione wielkimi stratami z powodu licznych taktycznych błędów. Dlatego postanowiono zreorganizować Armię Czerwoną, ale zabrakło czasu i środków materialnych by w czerwcu 1941 roku Rosjanie sprawnie i szybko mogli odeprzeć niemiecką agresję. Tak, więc widać, jakie skutki polityczne przyniosła prowadzona przez całe dwudziestolecie „polityka równowagi” przez rząd w Helsinkach.

Można jeszcze dodać, że po wojnie stosunki między Finlandią a ZSRR wyraźnie się poprawiły. 28 czerwca 1940 r. podpisano korzystny dla obu stron układ handlowy a 11 października porozumienie dotyczące Wysp Alandzkich. W 1938 r. Finlandia chciała wspólnie ze Szwecją ufortyfikować wyspy zdemilitaryzowane na mocy konwencji międzynarodowej z 1921 r. i zwróciły się o zgodę do Ligi Narodów ale przeciwstawił się temu ZSRR. Porozumienie dotyczące wsyp mówiło, że utrzymuje się stan demilitaryzacji archipelagu a czuwać miał nad tym konsulat radziecki ustanowiony w stolicy wysp.