Po I wojnie światowej powstała Liga Narodów, ale w 1946 roku przestała ona istnieć, gdyż nie spełniała swoich celów. Powstanie ONZ poprzedzone zostało wieloma międzynarodowymi przedsięwzięciami państw antyfaszystowskiej koalicji wojennej, w wyniku których powstały: Karta Atlantycka i Deklaracja Narodów Zjednoczonych.
14 VIII 1941 rok – zatwierdzona zostaje Karta Atlantycka, na pokładzie księcia Walii, w Nowej Funlandii, Churchill i Roosevelt określają politykę obu państw po zakończeniu wojny,
Program polityczny całej Wielkiej Koalicji
- nie będzie przeprowadzana żadna ekspansja terytorialna,
- szanować będą prawo narodów do wyboru ustroju politycznego,
- przede wszystkim pokój,
- rozbrojenie państw faszystowskich
- równy dostęp do handlu,
- rozwijanie gospodarcze
- wolność żeglugi.
Karta Atlantycka została przyjęta przez wszystkie państwa. Nazwa po raz pierwszy użyta 1 I 1942 w Waszyngtonie. Kolejne konferencje: moskiewska (1943) – decyzja o powołaniu, Teheran – zatwierdzono kartę atlantycką.
W związku z tym, że w Dumbarton Oaks (rezydencja w Waszyngtonie) odbyła się (VIII-IX 1945) konferencja robocza pracowników reprezentujących cztery państwa: USA, ZSRR, Wielką Brytanię oraz Chiny, na której opracowano projekt Karty Narodów Zjednoczonych i uzgodniono strukturę i zasady działalności ONZ.
Konferencja założycielska ONZ odbyła się w San Francisco (25 IV 1945), opracowano wtedy projekt Karty Narodów Zjednoczonych. Podpisano ją 26 VI 1945, a weszła w życie 24 X 1945. Podpisało ją 50 państw założycielskich, 51 była Polska, która nie uczestniczyła w konferencji, ale pozostawiono miejsce na polski podpis.
Cele ONZ
- utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego
- rozwoju przyjaznych stosunków pomiędzy narodami na zasadzie równouprawnienia i samostanowienia
- rozwoju międzynarodowej współpracy gospodarczej i kulturalnej
- podnoszenie dobrobytu społeczeństw i walki z bezrobociem,
Zasady ONZ
- suwerenna równość państw członkowskich
- przestrzeganie zobowiązań narodowych
- pokojowe załatwianie sporów międzynarodowych
- przestrzeganie zobowiązań narodowych, podpisując kartę państwa zobowiązują się ją przestrzegać,
- powstrzymywać od groźby użycia siły wobec innego państwa
- do udzielenia pomocy w akcji podjętej zgodnie z kartą i powstrzymania się od udzielania pomocy państwu przeciwko któremu ONZ podjęło działania (np. embargo)
- nie ingeruje ONZ w wewnętrzne sprawy państw członkowskich
Siedziba – Nowy Jork, w Europie – Genewa i Wiedeń, ma flagę,
Główne organy
1. Zgromadzenie Ogólne ONZ – w skład wchodzą wszystkie państwa członkowskie, każde jest reprezentowane najwyżej przez 5 przedstawicieli, z prawem 1 głosu, decyzje zapadają większością 2/3, zajmuje się ono wszystkimi sprawami ONZ, „parlament świata”, 2 razy w roku, zatwierdza wybóe sekretarza generalnego, kontrola, przyjmowanie nowych członków, badanie i zatwierdzanie budżetu ONZ,
2. Rada Bezpieczeństwa – 15 członków, w tym 5 stałych (USA, Rosja, Wielka Brytania, Francja, Chiny), niestali wybierani na 2 lata przez Zgromadzenie Ogólne, odpowiedzialna za utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa, przywrócenie go jeśli naruszony, dysponuje siłami zbrojnymi państw członkowskich, prawo veta, konieczna większość 9 głosów,
3. Rada Społeczno-Gospodarcza – 54 państwa członkowie, wybiera Zgromadzenie na 3 lata, wybór wg klucza geograficznego, zadania: rozwój gospodarki, zatrudnienie, ochrona zdrowia, współpraca kulturalna, przestrzeganie praw człowieka, szeroki zakres obowiązków,
4. Rada Powiernicza – istnieje, ale nie funkcjonuje, sprawował kontrolę nad wykonywaniem zarządu na tzw. terytoriach powierniczych, likwidacja systemu powierniczego,
5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – w Hadze, trybunał świata, organ sądowy, główne zadanie to rozstrzygnięcie międzynarodowych sporów, 15 sędziów, na 9 lat, wybiera Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa, ponad 100 spraw rozpatrzonych, rozstrzygają konflikty graniczne,
6. Sekretariat ONZ – według klucza geograficznego
Norweg – Trygve Lie (46-53)
Szwed – Dag hammerskjo’’ld (53-61)
Birma – U Thant (61-71)
Austria - Kurt waldheim (71-81)
Peru – Javier Perez de Cuellar (82-91)
Egipt – Butroz Ghali (92-96)
Ghana - Kofi Annan (97 – 31 grudnia 2006)
Korea Południowa - Ban Ki-moon (1 stycznia 2007– 31 grudnia 2016)
Portulaia - António Guterres (od 1 stycznia 2017)
Budżet
5,6 mld $, państwa najsilniejsze, 4/5 całej kwoty, tylko ½ członków płaci regularnie, zasada – USA 25%, Japonia 12%, najbiedniejsi 0.1%, 0.01%, Polska – 0.47% czyli 5 mln
Przyszłość ONZ
- wiele głosów krytykuje ONZ
- przerost biurokracji
- marnowanie pieniędzy (np. organizowanie konferencji)
- sekretarzowi generalnemu szersze kompetencje
- powiększenie stałej liczby członków (Niemcy, Japonia, państwo z Ameryki Łacińskiej, państwo afrykańskie)
- rola silnych państw ONZ, nie podoba się państwom 3-go świata, uraz na tle wszelkich zależności
- koniec zimnej wojny wpłynął na rolę ONZ (strata pozycji mediatora)
- największa organizacja międzynarodowa
- zasługi w prowadzeniu polityki pokoju, np. organizacje wyspecjalizowane
Osiągnięcia ONZ
- uniknięcie katastrofy nuklearnej
- udało się zapobiec rozprzestrzenianiu broni
- 172 porozumienia pokojowe (np. Irak – Iran, ZSRR – Afganistan, obrona Kuwejtu)
- obrona praw człowieka
ORGANIZACJE WYSPECJALIZOWANE
1) UNICEF:
- fundusz narodów zjednoczonych pomocy dzieciom
- powstał w 1946 roku, z inicjatywy Polski,
- cel – pomoc biednym krajom, np. wprowadzono pierwszą fabrykę mleka w proszku, pomoc dzieciom, wyposażenie, budowanie i dbanie o prowadzenie klinik
2) UNESCO:
- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury
- Powstała w 1945 roku, najważniejszy organ to Konferencja Generalna zwoływana co 2 lata
- Popieranie postępu w zakresie szkolnictwa w krajach rozwijających się i zwalczanie analfabetyzmu
- Inicjuje, koordynuje i organizuje programy i prace badawcze i udziela pomocy finansowej
- Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz wspierania rozwoju i upowszechnienia kultury
3) ILO
- Międzynarodowa Organizacja Pracy
- Powstała w 1919 roku, siedziba w Genewie, stanowiła autonomiczną organizację międzynarodową, stowarzyszoną z Ligą Narodów
- Pomoc w tworzeniu ustawodawstwa socjalnego, prawa pracy, zajmuje się działalnością edukacyjną i informacyjną walka o poprawę warunków pracy
4) FAO
- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa
- Założona w 1945 roku, siedziba w Rzymie
- Cel – ochrona zasobów naturalnych, poprawa warunków życia na wsi i dystrybucja produktów leśnictwa, rolnictwa i rybołówstwa
- Organizuje światowe konferencje żywnościowe, które upowszechniają programy walki z głodem i postępu w rolnictwie
- Zwiększenie produkcji żywnościowej, pomoc krajom dotkniętym klęskami, poprawa warunków życia na wsi
5) WHO
- Światowa Organizacja Zdrowia, założona w 1948 roku, siedziba w Genewie,
- Cel – rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony zdrowia, prowadzenie badań naukowych
- Walczy z epidemiami, metody badawcze, obszar zainteresowań – kraje Trzeciego Świata
6) IMF
- Międzynarodowy Fundusz Walutowy, powstał w 1944 w Waszyngtonie siedziba
- Zadania – popieranie międzynarodowej współpracy walutowej, stabilizowanie bilansów płatniczych państw członkowskich i udzielanie pożyczek, doradztwo w sprawach finansowych, pomoc krajom mającym kłopoty
7) GATT
- układ ogólny w sprawie ceł i handlu
- cel – liberalizacja i stopniowe znoszenie ograniczeń w wymianie narodowej
8) WIPO
- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Własności Intelektualnej
- Siedziba w Genewie, cel – ochrona własności intelektualnej, w skali całego świata
