Antarktyda - informacje ogólne

Antarktyka to strefa polarna Ziemi, położona wokół bieguna południowego. W jej skład wchodzą: kontynent Antarktyda, otaczający go Ocean Południowy oraz leżące tam wyspy. Nazwa Antarktyka pochodzi od greckiego antarktikós (anti - naprzeciw, arktos-niedźwiedź) i oznacza obszar znajdujący się naprzeciw Arktyki, która leży pod gwiazdozbiorem Niedźwiedzicy. Po raz pierwszy nazwy "Antarktyk" użył John Mandeville w rękopisie z 1366. Określenie "antarktyczny kontynent" wprowadził Charles Wilkes w 1848.

Powszechnie akceptowaną granicę Antarktyki stanowi tzw. Konwergencja antarktyczna, czyli stosunkowo wąski, miejscami zaledwie kilkumetrowej szerokości, powierzchniowy pas wody oddzielający zimne wody antarktyczne oblewające Antarktydę do cieplejszych i bardziej zasolonych wód subantarktycznych. Konwergencja ta okrąża kulę ziemską w szer. Geograficznych od 47 od 62 S, sięgając najbardziej na południe w sektorze pacyficznym i przesuwając się ku południowi latem, ku północy zimą. W skutek mieszania się wód występują tu największe różnice ich temperatur, gęstości i zasolenia. Konwergencja stanowi też naturalną barierę dla organizmów żywych występujących o jej obu stronach. W granicach pow. Antarktyki liczy ok. 50 mln km. Na płd. Od konwergencji wody oceaniczne tak bardzo różnią się od pozostałych, że nazywa się je niekiedy Oceanem Południowym lub Oceanem Lodowatym Południowym. Na jego obszarze leży szereg wysp i archipelagów. W płd. Części Oceanu Południowego, wokół Antarktydy, wydzielono morzą: Weddella, Łazariewa, Riiser-Larsena, Kosmonautów, Wspólnoty, Davisa, Mawsona, d`Urvilla`a, Amundersena, Bellingshausena.

Antarktyda jest piątym pod względem wielkości kontynentem Ziemi. Zajmuje pow. ok. 14 mln km, licząc łącznie z lodowcami szefowymi (ok. 1500 tys. km). Prawie cała Antarktyda leży na płd. od koła podbiegunowego płd. (66 33`S). Antarktyda dzieli się na Wschodnią i Zachodnią. Granicą są Góry Transantarktyczne ciągnące się od Morza Weddella do Morza Rossa. Antarktyda Wschodnia liczy ponad 10 mln km. prawie trzykrotnie mniejsza Antarktyda Zachodnia jest bardziej rozczłonkowana, a wysunięty w kierunku Ameryki Południowej Półwysep Antarktyczny wykracza znacznie poza koło podbiegunowe, dochodząc na przylądku Prime Head do 63 13`S. Odległość między Ziemią Grahama w Antarktydzie Zachodniej a Wybrzeżem Knoxa w Antarktydzie Wschodniej wynosi ok. 5700 km.

Kontynent w ok. 90% pokryty jest lodem. Wznoszące się ponad lód najwyższe partie górskie, naunataki, niezlodowacone fragmenty wybrzeża i tzw. oazy wolne od lodowców zajmują ok. 330 tys. km. średnia wysokość lądolodu wynosi 2040 m n.p.m, co powoduje, że Antarktyda jest średnio najwyższym kontynentem świata. Najwyższe wzniesienie lądolodu znajduje się w Antarktydzie Wschodniej na tzw. Kopule Argus (4030 m n.p.m.), a najwyższym punktem kontynentu jest szczyt Vinson (5140 m n.p.m.) w Górach Ellswortha w Antarktydzie Zachodniej.

Wybrzeże Antarktydy o łącznej dł. ok. 33 400 km, poza niektórymi odcinkami skalistymi (łącznie ok. 2400 km), stanowią klify (bariery) lodowe. Antarktyda nazywana jest niekiedy kontynentem siedmiu biegunów. Biegun geograficzny płd. znajduje się na Płaskowyżu Polarnym na wys. 2765 m n.p.m. Południowy biegun magnetyczny ma zmienne położenie, np. 1909: 72 25`S i 155 16`E; 1995:68 25`S i 144 E. Biegun geometryczny leży w połowie odległości między biegunami geograficznym a magnetycznym. Biegun zimna znajduje się w pobliżu stacji Wostok (-89,8 C w 1983, średnia roczna -57,8 C).

Biegun względnej niedostępności jest w Antarktydzie Wschodniej (82 S i 55 E). Biegun wiatrów leży na Ziemi Adeli, a płd. biegun zórz polarnych na Ziemi Mary Byrd.