Jakie mamy korzyści z grzybów?

Grzyby stanowią jedną z najliczniejszych grup żywych organizmów. Liczba gatunków grzybów występujących na całym świecie nie jest dokładnie znana. Jeszcze do niedawna oceniano ją na 80-100 tys. Obecnie uważa się, że jest ich tyle, ile wszystkich roślin nasiennych, czyli około 250-300 tys. gatunków.

Grzyby występują bardzo powszechnie na całej kuli ziemskiej. Żyją w większości na lądzie, lecz występować mogą także w wodach śródlądowych i morskich. Najwięcej ich spotyka się w różnego typu środowiskach leśnych. W postaci porostów, których są składnikami, spotkać je można na skałach wysokich gór. Także w Arktyce i na Atlantydzie. Zarodniki grzybów stwierdzono w powietrzu na wysokości ponad 5000m, a grzyby drożdżoidalne w morzu na głębokości 4600m . Grzyby są więc wszędobylskie. W Polsce występuje ponad 10 tys. gatunków grzybów, z czego 6 tys. gatunków mikroskopijnych niedostrzegalnych gołym okiem, oraz przeszło 4 tys. grzybów wielkoowocnikowych. Ciągle opisywane są nowe, dotychczas nieznane w naszym kraju gatunki. Chyba nie wszyscy uświadamiają sobie fakt, że w Polsce występuje dwa razy więcej gatunków grzybów wielkoowocnikowych niż gatunków roślin naczyniowych.

Właściwym ciałem grzybów wyższych jest plecha zbudowana z komórek zwanych strzępkami, które są widoczne w postaci długich, białych, cienkich, nitkowatych splecionych ze sobą tworów żyjących w podłożu. Te sploty strzępek nazywa się grzybnią, która jest ciałem wegetatywnym grzyba. W odpowiednich warunkach grzybnia wytwarza owocniki, które są organem rozmnażania generatywnego. Grzyby rozmnażają się za pomocą zarodników, które są wytwarzane przez owocniki.

Grzyby to organizmy plechowe, a więc zbudowane z komórek nie połączonych w tkanki. Plecha ich składa się z bezzieleniowych komórek tworzących tzw. grzybnię. W poszczególnych komórkach wyróżniamy jądro, cytoplazmę i ścianę komórkową. Ściana komórkowa ma budowę bardzo skomplikowaną i prawie u wszystkich grzybów ( z nielicznymi wyjątkami ) zawiera związki chitynowe, a więc substancje spotykane w świecie zwierzęcym ( np. u owadów ). Wszystkie grzyby, które tworzą dobrze widoczne owocniki, określamy jako grzyby makroskopijne, inne widoczne dopiero pod mikroskopem nazywamy grzybami mikroskopijnymi.

W systematyce grzybów wyróżnia się glonowce, workowce i podstawczaki. W zależności od tego, w jaki sposób i gdzie tworzą się zarodniki, grzyby makroskopijne dzielimy na dwie duże klasy: woreczniaki – Ascomycetes i podstawczaki – Basidiomycetes. U workowców zarodniki tworzą się w specjalnych komórkach, zwanych workami, a u podstawczaków natomiast tworzą się one na szczycie komórek zwanych podstawkami. Glonowce – Phycomycetes to grupa grzybów mikroskopijnych (nie tworzących zarodników). Obecnie zaliczane są do trzech nowych klas: skoczowce (Chytridiomycetes), lęgnowce (Oomycetes) i sprężniaki (Zygomycetes), dawniej niewłaściwie zwane pleśniakami.

Ze względu na sposób życia grzyby dzielimy na saprofityczne i pasożytnicze. Pierwsze z nich pobierają pożywienie z obumarłych resztek roślin i zwierząt, a pasożytnicze żyją na roślinach i zwierzętach. Są też grzyby, które początkowo żyją jako saprofity, ale niekiedy grzybnia ich przenosi się na organizmy żywe i pasożytuje na nich. Grzyby takie nazywamy sapropasożytniczymi. Życie wielu saprofitów związane jest z określonymi gatunkami roślin zielonych. Takie współżycie nazywamy mikoryzą.

Grzyby to różnorodna grupa organizmów nie zawierających chlorofilu, wyodrębniona z królestwa roślin. Mineralizują szczątki organiczne.

Ogromna większość grzybów to organizmy mikroskopijne, niedostrzegalne gołym okiem. Tylko część z nich wytwarza dość duże owocniki lub inne wytwory plechy podobne do owocników np. skleroty lub teila. Takich „dużych” grzybów ( a więc makrogrzybów ) stwierdzono w Europie ponad 5000 tys. Wiele z nich występuje także w Polsce.

Najważniejszym zadaniem grzybów w przyrodzie jest usuwanie obumarłych resztek organicznych po roślinach i zwierzętach. Grzyby wspólnie z bakteriami rozkładają substancje organiczne na najprostsze cząstki mineralne i przywracają je do obiegu. Bez tej ważnej czynności grzybów i bakterii ustałoby życie na Ziemi. Substancje organiczne nieustannie by się gromadziły, zabrakłoby elementów biogennych, tworzących żywą materię.

Grzyby nie zawierają chlorofilu, nie są więc zdolne do bezpośredniego korzystania z energii słonecznej i syntezowania przy jej udziale związków organicznych, tak jak rośliny zielone. Wykorzystują one już gotowe związki powstałe z rozkładu substancji organicznej wyprodukowanej przez rośliny i zwierzęta lub wytworzonej przez człowieka. Spełniają zatem niezmiernie ważną i nieodzowną rolę w przyrodzie – rolę reducentów (destruentów). Rozkładają ogromne ilości materii organicznej, zawartej w glebie i w wodzie. Są bardzo ważnym czynnikiem obiegu pierwiastków biologicznych w przyrodzie.

Również ważną rolą spełnianą przez grzyby w przyrodzie jest ich udział w obiegu związków węgla, dzięki czemu współuczestniczą w podtrzymywaniu życia na Ziemi.
Mimo, że grzyby mają stosunkowo małe wymiary, to wytwarzają na Ziemi znaczną biomasę, a w trakcie swoich procesów życiowych wydzielają 10 razy więcej dwutlenku węgla niż ludność całego świata.

Inną możliwością wykorzystania grzybów jest lecznictwo. Typowym przykładem jest włuknouszek ukośny (Inonotus obliguus), zwany także hubą brzozową. Grzyb ten występuje w dwóch stadiach. Pierwsze tzw. doskonałe występuje pod korą drzew liściastych w postaci rozpostartej powłoczki. Stadium niedoskonałe ma kształt dużych, nieregularnych, twardych guzów o powierzchni czarnej, drobno popękanej. Występuje najczęściej na pniach brzóz i buków. Obecnie w Rosji wykorzystuje się wysuszone i sproszkowane owocniki do produkcji preparatów pod nazwą „Ekstrakt z brzozowego grzyba czagi” lub „Befongon”, stosowany przy schorzeniach żołądkowych.

W Czechach uzyskano grzybnię monetki kleistej(Oudemansiella mucida) wytwarzającą w warunkach laboratoryjnych substancję przeciwgrzybiczą, mucidynę, z której produkuje się preparat leczniczy pod nazwą „Mucidermin”, stosowany przy różnych chorobach skóry

W Polsce wykorzystano hodowlę grzybni różnych szczepów opieńki miodowej(Armillariella mellea) do procesów biotransformacji, czyli biologicznej przemiany związków chemicznych. Przykładem tego może być hodowla dikariotycznej grzybni opieńki, na pożywkach płynnych w obecności związków występujących w olejkach eterycznych drzew iglastych.

W medycynie ludowej owocniki dużych grzybów (makrogrzybów) od dawna były stosowane jako leki. Dzisiaj oficjalna medycyna nie korzysta z nich, ale w wielu krajach, również w Polsce, prowadzi się intensywne badania nad wykorzystaniem składników chemicznych grzybów jako leków. Głównym celem tych poszukiwań jest znalezienie leku zwalczającego raka. Przedmiotem badań są m.in. włuknouszek ukośny – Inonotus obliguus, goryczak żółciowy – Tylopilus Felleus, sarniak dachówkowaty – Sarcodon imbricatus. Z badaniami tymi wiąże się wielkie nadzieje.

Skład chemiczny oraz fizjologia wzrostu i rozwoju grzybów są dotychczas mało poznane w porównaniu z roślinami kwiatowymi. Przyczyną tego jest niedostępność surowców pochodzących z naturalnego środowiska, oraz trudności jakie napotyka hodowla grzybni w warunkach laboratoryjnych. Grzyby częściej niż inne rośliny wytwarzają substancje antybakteryjne o szerokim zakresie działania; dotyczy to również grzybów kapeluszowych. Wśród klasy podstawczaków substancje antybiotyczne znaleziono w ponad 260 gatunkach.

W ostatnich latach grzyby kapeluszowe wzbudziły zainteresowanie jako surowiec do otrzymywania związków biologicznie czynnych, mogących mieć praktyczne zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Dlatego poszukuje się nowych związków chemicznych występujących w grzybach. Oprócz tego hoduje się grzybnię in vitro(w warunkach laboratoryjnych). W tym celu pobiera się fragment grzybni z owocnika i przyczepia się na odpowiednio przygotowaną pożywkę na tzw. skosach probówkowych. Następnie w określonych warunkach prowadzi się wzrost grzybni, którą potem wykorzystuje się do szczepienia i hodowli na specjalnie dobranych pożywkach płynnych.

Pleśniaki – Penicillium -, to jedne z najpospolitszych grzybów świata. Można je znaleźć na gnijących owocach. W 1928 roku Alexander Fleming odkrył, że jeden z gatunków tego grzyba –Penicillium notatum – wytwarza silny antybiotyk, czyli substancję zabijającą bakterie. Antybiotyk ten nazywamy penicyliną. Jest niezwykle cenny, gdyż zwalcza infekcje nie szkodząc przy tym komórkom ludzkim.
Podobne przykłady procesów biotechnologicznych wskazują, że istnieją różnorodne możliwości wykorzystania grzybni do izolacji związków i do wielu procesów biotransformacji. Innym zagadnieniem hodowli grzybów in vitro jest stworzenie możliwości gromadzenia i przechowywania w laboratoriach grzybni także ginących gatunków, co w przyszłości powinno prowadzić do powstania banku kultur grzybowych na wzór banków genetycznych roślin wyższych.

Ze względu na specyficzne walory smakowe grzyby są wykorzystywane tradycyjnie do celów spożywczych. Mała ich znajomość w Polsce powoduje częste zatrucia. Szczególnie dotyczy to gatunków trujących, morfologicznie podobnych do jadalnych.
Grzyby jadalne mogą być wykorzystane do przyrządzania smacznych potraw, mogą też być przedmiotem eksportu. Grzyby trujące powodują zatrucia a najgroźniejsze gatunki zagrażają nam nawet śmiercią. Liczne grzyby wielkoowocnikowe są licznymi pasożytami drzew i krzewów w lasach, parkach, sadach i ogrodach. Mogą niszczyć budynki, słupy, mosty drewniane.

Amatorowi grzybobrania wystarczy znajomość kilkunastu lub najwyżej kilkudziesięciu gatunków grzybów kapeluszowych. Interesuje go tylko obfity zbiór grzybów jadalnych. Grzyby jadalne i trujące to tylko niewielka część ogromnego świata grzybów, w którym wyróżniono już przeszło 100 000 gatunków. Liczba ta stale wzrasta, ciągle opisuje się nowe gatunki. Przypuszczalnie na całej Ziemi występuje ponad 3 000 000 gatunków grzybów, z których większość nie została jeszcze opisana. Nie jest wykluczone, że grzyby stanowią jedną z największych grup organizmów równą pod względem liczebności roślinom kwiatowym.
Duże zapotrzebowanie na grzyby spowodowało, że oprócz tradycyjnej pieczarki pojawiły się na rynku Polskim dwa nowe gatunki. Wprowadzono do hodowli grzybnię pierścieniaka uprawnego (Stropharia rugosoannulata) i boczniaka ostrygowanego (Pleurotus ostreatus), które ze względu na łatwość hodowli mogą stanowić konkurencję dla pieczarki. Grzybnię tych gatunków produkuje się także w Polsce i jest ona dostępna dla tych, którzy chcą prowadzić własne uprawy.

Grzyby saprofityczne już od tysiącleci wykorzystuje się do wywoływania fermentacji alkoholowej w produkcji wina, piwa, spirytusu, miodów, kwasu chlebowego i innych napojów. Stosuje się je w przemyśle mleczarskim w produkcji różnych serów, kefiru itd., w piekarnictwie, do wypieku ciast i pieczywa. Grzyby wykorzystuje się w coraz większym zakresie w niekonwencjonalnej produkcji białka konsumpcyjnego i paszowego z produktów odpadowych przemysłu rolno – spożywczego, drzewnego, naftowego i innych.

Człowiek używa grzybów od bardzo dawna zwłaszcza do przygotowywania potraw i napojów. Przy tym w ogóle sobie nie uświadamiał, że np. rośnięcie ciasta powodowane jest przez grzybek fermentacyjny. Wraz z postępem cywilizacji i szybkim rozwojem nauk przyrodniczych zaczęto bardziej celowo wykorzystywać pozytywne właściwości grzybów w różnych gałęziach produkcji przemysłowej. W nowoczesnym przemyśle spożywczym nawet nie można sobie wyobrazić wyrobu niektórych artykułów spożywczych bez wykorzystania grzybka fermentacyjnego i pleśni. Medycyna w swoich badaniach odkryła walory lecznicze niektórych grzybów, przemysł farmaceutyczny produkuje z nich różne antybiotyki.

Jednak najważniejsze jest to, że bez grzybów ustałoby życie na ziemi.