Instytucje Finansowe

1. Istota instytucji finansowej

Instytucjami, które działają na ryku finansowym, lecz nie prowadzą działalności zastrzeżonej dla instytucji kredytowych (banków i parabanków), są instytucje finansowe. Instytucje finansowe nie są zatem uprawnione do prowadzenia działalności depozytowej i wykonywania innych czynności „rdzennie bankowych”. W związku z powyższym mimo że są uczestnikami rynku finansowego, nie korzystają z przywilejów instytucji kredytowych, takich jak „jednolita licencja” oraz „wzajemne uznanie”, z wyjątkiem norm Dyrektywy z 2000 r. dotyczących instytucji finansowych zależnych od instytucji kredytowych. Instytucje finansowe mogą zatem działać jako pośrednicy finansowi, tzn. instytucje, które wstępują jednocześnie jako dawcy i biorcy środków finansowych. Ich działalność zapewnia, że efektywnie kształtuje się stan równowagi między popytem na środki finansowe a ich podażą na rynkach usług finansowych. W modelowym kształcie (bez uwzględniania wyjątków) pośrednicy nie mają własnych zasobów finansowych, jednak dzięki swoim działaniom i umowom zawartym z instytucjami kredytowymi to oni zapewniają te środki klientom, przy uwzględnieniu ich oprocentowania oraz własnych wynagrodzeń (prowizji). Do kategorii instytucji finansowych należy również zaliczyć wszelkich usługodawców świadczących usługi związane z funkcjonowaniem rynku finansowego, takich jak maklerzy czy doradcy inwestycyjni, bez których funkcjonowanie nowoczesnych rynków finansowych nie jest możliwe.

Podstawowe znaczenie dla prawnego umocowania europejskiej instytucji finansowej ma Dyrektywa z 2000 r. dotycząca podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe. Określa ona unijne ramy prawne dla ustawodawstw krajowych, choć należy podkreśli, że Dyrektywa ta reguluje funkcjonowanie instytucji kredytowych i tych instytucji finansowych, które są podmiotami zależnymi od instytucji kredytowych. Zgodnie z definicją zawartą w Artykule 1 Dyrektywy, instytucja finansowa jest to przedsiębiorstwo, inne niż instytucja kredytowa, którego głównym przedmiotem działalności jest: działalność w zakresie inwestycji lub jedna z działalności wskazanych przez legislację unijną w Aneksie 1 do Dyrektywy. Aneks 1 do Dyrektywy zawiera zatem czynności, do których uprawnione są zarówno instytucje kredytowe, jak i instytucje finansowe, przy zastrzeżeniu, że instytucje finansowe nie mogą wykonywać czynności pozostawionych w kompetencjach instytucji kredytowych, z których największe znaczenie ma prowadzenie działalności depozytowej.

2. Instytucja finansowa jako przedsiębiorstwo

Zgodnie z definicją instytucja finansowa jest przedsiębiorcą „innym niż instytucja kredytowa”. Oznacza to, że literalna wykładnia tej definicji wyraźnie rozróżnia instytucje kredytowe i instytucje finansowe – jako odrębne instytucje prawne. Celem takiego zapisu jest podkreślenie, że oprócz instytucji kredytowych istnieją w systemie prawa unijnego także takie podmioty, które nie będąc instytucjami kredytowymi uczestniczą w obrocie finansowym na zasadach określonych w Dyrektywie. Zgodnie z punktem 15 Preambuły do Dyrektywy, przepisy tego aktu prawnego dotyczą tych instytucji finansowych, które są podmiotami zależnymi od instytucji kredytowych i podlegają zasadom „wzajemnego uznania” oraz zasadom nadzoru skonsolidowanego, sprawowanego przez władze nadzorcze właściwe dla instytucji kredytowych. Zawężenie zastosowania przepisów Dyrektywy potwierdza również norma Artykułu 19, na podstawie której wprowadzono zasady swobodnego świadczenia usług przez instytucje finansowe będące podmiotami zależnymi od instytucji kredytowych. Instytucje te wyodrębniono na potrzeby sprawowania nadzoru skonsolidowanego. Nadzór ten polega na analizie całej grupy kapitałowej, w której skład wchodzą zarówno instytucje kredytowe, jak i instytucje finansowe.

3. Przedmiot działalności instytucji finansowej

Podobnie jak instytucje kredytowe, również instytucje finansowe zdefiniowane są poprzez zakreślenie obszaru ich działalności, czyli wskazanie rodzajów działalności i usług finansowych, które mogą być przez nie świadczone. Powyższe założenie jest zgodne z generalną zasadą prawa unijnego, zgodnie z którą „typ wykonywanych usług wyznacza rodzaj wykonujących je instytucji”.

Podstawowa różnica między profilem działalności prowadzonej przez instytucje finansowe a działalnością instytucji kredytowych jest taka, że instytucje kredytowe mogą wykonywać takie czynności jak instytucje finansowe (wskazane w Aneksie 1 do Dyrektywy), ale instytucje finansowe nie mogą dokonywać trzech czynności zastrzeżonych dla instytucji kredytowych.

Na podstawie czynności wskazanych w Aneksie 1 do Dyrektywy, do których wykonywania uprawnione są instytucje finansowe, można wyłonić następujące instytucje, które – poza podmiotami dokonującymi inwestycji kapitałowych – można uznać za europejskie instytucje finansowe:
- Banki
- Towarzystwa ubezpieczeniowe
- Fundusze emerytalne
- Fundusze inwestycyjne
- Domy maklerskie
- Giełdy papierów wartościowych

Zbiór ten nie zawiera wszystkich rodzajów i typów instytucji finansowych, które funkcjonują w państwach członkowskich Unii Europejskiej, co wynika z różnorodności tego rynku, spowodowanej odmiennością tradycji i standardów funkcjonowania krajowych rynków finansowych.

3.1 Banki

Bank – jest to instytucja finansowa, której zadaniem jest obsługa obiegu pieniądza oraz skupianie wolnych kapitałów finansowych i oszczędności (przyjmowanie depozytów) i przekształcanie ich w kapitały funkcjonujące (udzielanie kredytów). Bank jest instytucją samodzielną i samofinansującą się, działającą w oparciu o prawo bankowe i własny statut. Dochodem banku jest różnica między wpływami z odsetek od udzielanych kredytów oraz pobieranych prowizji i opłat za wykonywane usługi a odsetkami płaconymi od złożonych w nim depozytów. Bank może również pełnić funkcję banku korespondenta dla innych banków.

Rolę banku można określić następująco:
- Rola płatnika, tzn. dokonuje płatności swoich klientów.
- Rola agenta: działa w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania własnością klientów.
- Rolę gwaranta tzn. popiera klientów spełniających swe zobowiązania.
- Pełni rolę pośrednika w dokonywaniu transformacji otrzymanych depozytów w kredyty, przede wszystkim dla przedsiębiorstw ( pośrednictwo między podmiotami deficytowymi i nadwyżkowymi oraz odgrywa role instrumentu w realizacji polityki gospodarczej kraju, regulowanie podaży pieniądza poprzez działanie banku centralnego).
Wszystkie banki jako instytucje tworzą pewien całokształt zwany systemem bankowym. Taki system składa się z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych.

W każdym systemie bankowym krajów o gospodarce rynkowej banki pełnią trzy podstawowe funkcje w gospodarce:
1. kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty (funkcja ta zastrzeżona jest dla banków centralnych),
2. kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy,
3. pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych.

Do zadań banków komercyjnych należy ponadto pełnienie następujących funkcji:
- ekonomicznej, polegającej na przekształceniu pieniądza pasywnego (oszczędnościowe) w pieniądz aktywny (inwestycyjny) , powodujący przyrostu kapitału,
- rachunkowo-operacyjnej, polegającej na prowadzeniu rachunków przedsiębiorstw i dokonywaniu na nich operacji bankowych. W ten sposób kontrahenci na rynku znacznie sprawniej rozliczają się między sobą, a także nie muszą przechowywać dużej gotówki w kasie, co minimalizuje ryzyko jej utraty w wyniku np. kradzieży,
- usługowej polegającj na tworzeniu biur maklerskich, za pośrednictwem których banki oferują papiery wartościowe w publicznym obrocie, prowadzą rachunki papierów wartościowych swoich klientów oraz na ich zlecenie i w ich imieniu sprzedają i kupują akcje, obligacje i inne walory, będące w obrocie kapitałowym.

3.2 Towarzystwa ubezpieczeniowe

Towarzystwa ubezpieczeniowe - to instytucje, które gromadzą na swoim kącie środki materialne niezbędne do wyrównania ujemnych skutków zdarzeń losowych. Stosunek ubezpieczenia zawierany jest na podstawie umowy między towarzystwem a ubezpieczającym. Towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaca świadczenie w przypadku ziszczenia się okoliczności określonych w umowie. Tytułem na podstawie którego zawierana jest umowa jest m.in. świadczenie na wypadek śmierci ubezpieczającego. Odpowiedzialności towarzystwa z tytułu umowy ubezpieczenia zazwyczaj rozpoczyna się od dnia wskazanego w polisie (dokumencie potwierdzającym zawarcie umowy ubezpieczenia), nie wcześniej niż od dnia opłacenia składki ubezpieczeniowej, którą ubezpieczający zobowiązuje się wpłacić w umowie ubezpieczenia.

3.3 Fundusze emerytalne

Fundusz emerytalny jest produktem, który ma zaspokoić potrzebę długoterminowego oszczędzania z przeznaczeniem na emeryturę.

Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) są zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). OFE to w uproszczeniu zbiór wszystkich składek emerytalnych jego uczestników. Pieniądze z funduszu wykorzystywane są do nabycia różnego rodzaju papierów wartościowych np. akcji i obligacji, które przynoszą dochód powiększający wartość funduszu. O tym, w jaki sposób inwestowane są aktywa funduszu, decyduje firma nim zarządzająca tzn. PTE .

PTE jest odrębną od Funduszu firmą zatrudniającą doradców inwestycyjnych i innych specjalistów finansowych. To oni po dokonanej analizie decydują, jak będą inwestowane pieniądze OFE. Istnieje kilka stopni i systemów zabezpieczeń inwestowanych pieniędzy. Jednym z nich jest oddzielenie firmy zarządzającej pieniędzmi od tej w której są one gromadzone. Towarzystwo może upaść, Fundusz Emerytalny nie.

Akwizycja do Otwartych Funduszy Emerytalnych rozpoczęła się 1 marca 1999r. Pierwsze składki klientów zostały przekazane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do OFE w kwietniu 1999r.

Każda osoba, która zawarła umowę z funduszem lub na której nazwisko, w przypadkach określonych w ustawie, został otwarty rachunek w funduszu staje się członkiem funduszu.

3.4 Fundusze inwestycyjne

Fundusz inwestycyjny - to nowoczesna i efektywna metoda oszczędzania. Fundusze powstały z myślą o osobach, które chciałyby pomnażać swoje oszczędności poprzez jak najpełniejsze wykorzystanie potencjału zysków na rynku finansowym, ale nie są ekspertami rynku kapitałowego bądź nie mają czasu samodzielnie prowadzić analiz i na bieżąco podejmować decyzji inwestycyjnych.

Fundusz inwestycyjny jest formą zbiorowego lokowania środków pieniężnych. Zgromadzony od grupy osób kapitał jest lokowany w różnego rodzaju instrumenty finansowe (w zależności od funduszu - akcje, obligacje, bony skarbowe, itd.). Nawet stosunkowo niewielkie wpłaty wielu Uczestników tworzą znaczną kwotę, która umożliwia korzystne inwestycje mające na celu osiąganie satysfakcjonujących zysków i pomnażanie powierzonych środków.

Podział funduszy inwestycyjnych:
ze względu na rodzaj inwestycji:
- papierów wartościowych: w tym akcji, obligacji, mieszane (inwestujące zarówno w akcje jak i obligacje),
- pozostałe - np. inwestujące w nieruchomości czy na rynku pieniężnym,
ze względu na dostępność:
- specjalistyczne - dostępne dla określonych inwestorów np. bankom, firmom ubezpieczeniowym,
- powszechne - dostępne wszystkim podmiotom, także osobom fizycznym,
fundusze otwarte:
- występuje zmienna ilość jednostek uczestnictwa - inwestor może w każdym momencie przystąpić do funduszu, jak i z niego wystąpić (umorzyć jednostkę),
- zamknięte - o stałej liczbie jednostek.

Kryteria i ograniczenia ustawowe dla funduszy inwestycyjnych
Fundusze inwestycyjne działają w Polsce na podstawie Ustawy o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach inwestycyjnych. Ustawa ta przewiduje szereg ograniczeń i wymogów nakładanych na fundusz i na towarzystwo funduszy inwestycyjnych:
towarzystwo musi być jednoosobową (tylko jeden akcjonariusz) spółką akcyjną, emitującą akcje imienne,
towarzystwo może prowadzić fundusze inwestycyjne, na prowadzenie każdego z nich zgodę wydaje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd,
towarzystwo może kupować papiery wartościowe, ale tylko do takiego poziomu, aby nie stało się podmiotem dominującym,
ograniczenia, co do kierunków inwestycji:
- co najmniej 90% środków w pap. wart. dopuszczone do obrotu,
- nie więcej niż 5% w papiery wartościowe jednego emitenta,
- co najmniej 10% środków musi być środkami płynnymi,
obowiązek posiadania przez towarzystwo minimalnego kapitału, ustalanego przez KPWiG,
obowiązek systematycznego publikowania informacji o wartości jednostki uczestnictwa i o stanie funduszu,
środki finansowe i papiery wartościowe muszą być powierzone bankowi powiernikowi, który wykonuje techniczne czynności jak regulowanie zobowiązań czy obliczanie wartości jednostki uczestnictwa. Ustawa określa, jaki podmiot może być bankiem powiernikiem, np. nie związany kapitałowo z towarzystwem funduszy inwestycyjnych.

Rola funduszy inwestycyjnych w gospodarce
Fundusze inwestycyjne odgrywają bardzo ważna rolę w gospodarce, pomagają one przesłać oszczędności ludności na rynek kapitałowy gdzie środki te są efektywnie wykorzystywane. Jednak fundusze inwestycyjne rozwijają się w Polsce niezbyt dynamicznie. Polacy boją się nim powierzać swoje oszczędności, wolą je trzymać w banku. Jednak jak wykazała praktyka fundusze inwestycyjne są bezpieczne, a inwestycja w nie przynosi przyzwoite dochody. Są ono bardzo interesujące alternatywą dla osób nie mających czasu grać samodzielnie na giełdzie. Warto jednak pamiętać, żeby inwestycje w fundusze inwestycyjne traktować długoterminowo, z takiej perspektywy prawie zawsze przynoszą znacznie wyższe dochody niż odsetki bankowe. Na Zachodzie są one bardzo popularnym sposobem oszczędzania, w USA istnieje ich ponad 3.000, a jako ciekawostkę można przytoczyć, że popularne są tam także fundusze inwestycyjne inwestujące w jednostki innych funduszy inwestycyjnych.

3.5 Domy maklerskie

Podstawową funkcją działalności maklerskiej jest zawodowe pośrednictwo w transakcjach kupna i sprzedaży papierów wartościowych. Współczesny zakres działalności maklerskiej jest jednak znacznie szerszy i obejmuje doradztwo inwestycyjne, przeprowadzanie operacji kapitałowych na własny rachunek oraz świadczenie szeregu innych usług na rynku papierów wartościowych. Zakres działalności maklerskiej nie może być jednak dowolny i jest ściśle określony przez ustawę, która wydziela czynności, na prowadzenie których wymagana jest zgoda Komisji i czynności nie wymagające takiej zgody oraz przez rozporządzenie ministra finansów doprecyzowujące zakres działalności maklerskiej. Domy maklerskie świadczą usługi zarówno wobec emitentów, jak i inwestorów, w konsekwencji ogół czynności wykonywanych przez te instytucje można podzielić na usługi na rynku pierwotnym i usługi na rynku wtórnym.

Działalność maklerska ma ugruntowaną pozycję na rynku papierów wartościowych, a instytucje świadczące usługi w tym zakresie należą do głównych podmiotów tego rynku. W Polsce, zgodnie z ustawą Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, działalnością maklerską zajmują się przedsiębiorstwa maklerskie w formie spółki akcyjnej. Prowadzenie działalności maklerskiej wymaga zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Działalność maklerską mogą również prowadzić banki za zgodą Komisji. Podmioty prowadzące działalność maklerską powinny mieć siedzibę na terenie Polski. Zagraniczna osoba prawna z siedzibą w kraju należącym do OECD lub Światowej Organizacji Handlu (WTO) może również prowadzić działalność maklerską na terenie Polski w formie oddziału, a w przypadku prowadzenia działalności maklerskiej w kraju należącym do Unii Europejskiej również bez konieczności otwierania oddziału, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość.

3.6 Giełdy papierów wartościowych

Giełda - to miejsce, gdzie kupuje się i sprzedaje określone towary po cenach odpowiadających sytuacji rynkowej. Istnieją różne rodzaje giełd - walutowe, zbożowe, kwiatowe. Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jako instytucja finansowa podlega szczególnym regulacjom. Jej działanie jest bardzo starannie określone i podlega ścisłej kontroli. Lecz podobnie jak każda inna giełda, umożliwia spotkanie jak największej liczby sprzedających z kupującymi, by doprowadzić do ustalenia rynkowej ceny towaru - w tym wypadku papierów wartościowych.

Giełda jest instytucją rynku wtórnego. O rynku wtórnym mówimy wtedy, gdy papiery wartościowe po ich sprzedaniu przez emitenta pierwszemu właścicielowi są po raz kolejny odsprzedawane. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych, którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku giełdowym codziennie dokonywana jest ocena notowanych na nim spółek i całej gospodarki.

Zadania giełdy:
Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce. Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria:
- wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,
- posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie,
- zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,
- dbać o przejrzystość rynku,
- zapewniać bezpieczne rozliczenia,
- organizować regularne sesje,
- posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,
- dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.

Funkcje giełdy:
W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę "nie interesuje" czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce:
alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np: środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,
wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,
kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki
i pracy zatrudnionych menagerów.

4. Międzynarodowe instytucje finansowe

Zakres i rodzaj wykonywanych usług finansowych stanowi element konstrukcji prawnej instytucji finansowych. Mimo silnej ekspansji banków amerykańskich i faktycznego ich umiędzynarodowienia w latach sześćdziesiątych rynki finansowe poszczególnych krajów relatywnie pozostawały odizolowane. Znaczne zróżnicowanie charakteryzowało zarówno regulacje prawne poszczególnych krajów, jak i struktury instytucji finansowych. Stanowiło to wynik różnych tradycji politycznych, administracyjnych, prawnych i fiskalnych, szczególnie wyraźnie w odniesieniu do nadzoru nad instytucjami finansowymi.

Koncepcja nowej architektury finansowej promowana i rozwijana przede wszystkim przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Bank Światowy (BŚ), została oparta na głębokiej reformie systemu finansowego, zakładając dodatkowo tworzenie pomocowych, zapobiegawczych linii kredytowych dla mających najlepsze wyniki gospodarcze rynków państw rozwijających się.

Pojęcie "architektura finansowa" obejmuje swym zakresem zarówno instytucje, rynki, jak i działania (praktyki) podejmowane na szczeblu państwowym przez organy władzy oraz podmioty prywatne w sferze gospodarczej i finansowej. Proces reformowania międzynarodowej architektury finansowej to tworzenie odpornego, bardziej stabilnego międzynarodowego systemu finansowego niezagrożonego destrukcyjnym wpływem światowych kryzysów finansowych. Ma on umożliwić wszystkim krajom uzyskiwanie korzyści wynikających z procesu globalizacji gospodarki światowej oraz wpłynąć na poprawę życia ludności. Zasadniczym jego celem jest osiągnięcie ostatecznego celu poprzez wspólne działanie sektora prywatnego, rządów poszczególnych państw i instytucji międzynarodowych, mimo że uważa się, iż wszystkie aspekty nowej architektury finansowej są niezależne. W tym kontekście uzasadnione jest twierdzenie o łączeniu już nie tylko poszczególnych systemów: bankowego, ubezpieczeniowego i kapitałowego, ale również swoistej tendencji łączenia finansów prywatnych z publicznymi, zwłaszcza w kontekście skoncentrowanego, ujednoliconego podejścia fiskalnego, nadzorczego i rachunkowego do instytucji finansowych.

Za kluczowy element w procesie umacniania architektury międzynarodowego systemu finansowego uznaje się zwłaszcza: przejrzystość (transparency) wraz ze standardami i kodeksami dobrych praktyk, tworzenie linii kredytowych, liberalizację obrotów kapitałowych i kontrolę krótkoterminowych przepływów kapitałowych, umacnianie systemów finansowych, a także, jako element najbardziej problemowy, zwiększenie udziału sektora prywatnego w działaniach na rzecz zapobiegania i rozwiązywania kryzysów finansowych.
Rozwój i udoskonalanie dobrowolnych standardów w bezpośrednich obszarach operacyjnych Międzynarodowego Funduszu Walutowego opiera się na wprowadzeniu w życie Kodeksu Dobrych Praktyk w Zakresie Przejrzystości Skarbowej (Code of Good Practices on Fiscal Transparency) i Kodeksu Dobrych Praktyk w Polityce Monetarnej i Finansowej (Code of Good Practices on Transparency in Monetary and Financial Policies). Wzmocnieniu ulec ma opracowany przez Fundusz w 1996 r. Specjalny System Standardów Udostępniania Danych Statystycznych (Special Data Dissemination Standard, SDDS), dotyczący w szczególności obszaru międzynarodowych rezerw i zadłużenia zagranicznego. Zidentyfikowanie obszarów koniecznego dostosowania w zakresie nadzoru bankowego ma umożliwić państwom spełnienie kluczowych Zasad Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (Basie Core Pńnciples). Co znamienne dla nowej koncepcji architektury finansowej, konieczność wprowadzenia przejrzystości, standardów i kodeksów dobrych praktyk, Międzynarodowy Fundusz Walutowy odnosi zarówno do rządów państw, jak i instytucji finansowych (w tym instytucji międzynarodowych) oraz innych podmiotów sektora prywatnego.

Wzmacniania systemów finansowych upatruje się zwłaszcza w lepszym nadzorze nad rynkami finansowymi. Największy rozwój standardów w dziedzinie kontroli i nadzoru nad systemem finansowym przebiega zatem w trzech głównych grupach instytucji: kredytowych, ubezpieczeniowych i działających na rynku papierów wartościowych. Najistotniejsze działania na forum międzynarodowym w tym zakresie podejmują Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, a zwłaszcza Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego. Jednocześnie na forum światowym szeroko dyskutowany jest problem włączenia sektora prywatnego w proces zapobiegania i rozwiązywania kryzysów finansowych. Umocnienie systemów finansowych ma nastąpić właśnie w większej przejrzystości działań sektora prywatnego, choć nie sposób pominąć w tym zakresie zgodności tych działań z założeniami polityki monetarnej i fiskalnej jako metod zwalczania kryzysów.

5. Integracja rynku wspólnotowego

Proces integracji rynku wspólnotowego nie jest już w zasadzie blokowany przez bariery prawnoadministracyjne, koszty telekomunikacji, transportu i sieci dystrybucji. Przepływ zaś kapitału i płatności praktycznie odbywa się bez ograniczeń i kontroli, tak między rynkami krajowymi, jak i między rynkami krajowymi i międzynarodowymi, co powoduje zwiększenie zakresu działania przez firmy inwestycyjne, a zarazem rozszerzenie działalności tradycyjnych banków uniwersalnych na obszary rynku kapitałowego czy także tworzenie nowych produktów i instrumentów finansowych. Decydujący wpływ na zachodzące zmiany w sektorze instytucji finansowych mają:
- wejście na rynek usług finansowych instytucji pozabankowych,
- dostosowanie struktury instytucji finansowych do takiej, która w sposób najefektywniejszy oferuje swoim klientom produkty i usługi,
- świadczenie wszystkich usług finansowych przez jedną instytucję,
- rozwój bezpośrednich kanałów dystrybucji usług finansowych.

Interakcja między instytucjami kredytowymi, ubezpieczeniowymi i inwestycyjnymi ma charakter ciągły, w warunkach ekonomicznej rzadkości zasobów, co powoduje, że "wewnętrzna" konkurencja (między sektorami) jest kluczem do zmian instytucjonalnych. To formy instytucjonalne, na równi z konkurencją i innowacjami, kształtują sposób realizacji uniwersalnych funkcji systemu finansowego w gospodarce rynkowej, a nie uniwersalne funkcje narzucają zunifikowane rozwiązania instytucjonalne. Bardzo trudno jest jednak tworzyć, podtrzymywać te regulacje państwowe, które odpowiadać mają jednocześnie zachodzącym szybko światowym przemianom ekonomicznym. Zwłaszcza że państwa dokonują liberalizacji krajowych przepisów, co w perspektywie pozwolić ma własnym instytucjom osiągnąć "zewnętrzną" przewagę konkurencyjną na rynku.

Podejmując próbę zastosowania koncepcji zmian instytucjonalnych do systemów finansowych, można zauważyć, że w miarę globalizacji rynków postępuje zbliżenie form instytucjonalnych instytucji finansowych, stąd w miarę deregulacji rynków finansowych konkurencji będą mogły sprostać zarówno konglomeraty finansowe, jak i banki uniwersalne.
Przyjmuje się, że zasadniczym zagrożeniem dla stabilności systemu są właśnie konglomeraty finansowe, w których uczestniczą instytucje kredytowe, zakłady ubezpieczeń i fumy inwestycyjne. Procesy internacjonalizacji i konsolidacji sektora finansowego spowodowały, że to właśnie grupy powiązanych ze sobą kapitałowo spółek bankowych, ubezpieczeniowych, inwestycyjnych i innych stały się najważniejszymi uczestnikami rynku finansowego. Stąd konieczność wzmocnienia systemu nadzoru nad takimi podmiotami, co akcentują w swej działalności Unia Europejska (dyrektywa w sprawie nadzoru nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi stanowiącymi część konglomeratów finansowych) oraz Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Nowa Umowa Kapitałowa). Nowa Umowa Kapitałowa uważana jest za podstawę nowych regulacji Unii Europejskiej. Dotychczasowe uzgodnienia pozwalają na stwierdzenie, że po przyjęciu jej postanowień stanowić będzie kluczowy element nowej globalnej architektury finansowej. Ustanowienie nowoczesnych regulacji ostrożnościowych i systemu nadzoru instytucji finansowych jest strategicznym celem realizacji idei integracji rynku finansowego, wyznaczonym przez Financial Services Action Plan (FSAP) przedstawiony w maju 1999 r. przez Komisję Europejską. W interesie krajów, w których systemie finansowym dominują podmioty zależne będące częściami składowymi holdingów ponadnarodowych, leży wprowadzenie koncepcji ponadnarodowego nadzoru zintegrowanego. Integracja rynku finansowego nie jest bowiem możliwa bez ujednolicenia regulacji ostrożnościowych. Budowa zintegrowanego rynku finansowego wymaga silnego, autonomicznego nadzoru, ustanowienia jednolitych regulacji oraz harmonizacji przepisów rachunkowych i bilansowych instytucji finansowych.

Spis treści

1. Istota instytucji finansowej
2. Instytucja finansowa jako przedsiębiorstwo.
3. Przedmiot działalności instytucji finansowej.
3.1 Banki.
3.2 Towarzystwa ubezpieczeniowe
3.3 Fundusze emerytalne
3.4 Fundusze inwestycyjne
3.5 Domy maklerskie
3.6 Giełdy papierów wartościowych
4. Międzynarodowe instytucje finansowe
5. Integracja rynku wspólnotowego