Tematy do matury ustnej z języka polskiego.

1. Udowodnij na wybranych przykładach, że starożytność jest źródłem tematów literackich.
Starożytność, inaczej antyk, to kultura Greków i Rzymian oraz Biblia. Uznaje sieje za dwa źródła cywilizacji i kultury śródziemnomorskiej, w której kręgu znalazła się i Polska po 966 roku. Stąd widoczna jest stała obecność motywów i tematów mitologicznych i biblijnych w naszej literaturze od czasów średniowiecza po dzień dzisiejszy.
Średniowiecze polskie zostało zdominowane przez tematy i motywy biblijne. Cała twórczość religijna miała swój biblijny rodowód, np. Bogurodzica, Lament świętokrzyski, Psałterz floriański, Kazania gnieźnieńskie, czy Kazania świętokrzyskie, ten nurt religijny naszej literatury średniowiecznej był silnie związany z pierwszymi tłumaczeniami Biblii, np. Biblią królowej Zofii.
W renesansie ożyła kultura grecka i rzymska. Zafascynowany był nią Jan Kochanowski. W jego fraszkach i pieśniach bez trudu odnajdujemy motywy starożytne np. we fraszce Do gór i lasów nazywa siebie Proteusem (bożek grecki), a w Odprawie posłów greckich wykorzystuje fragment mitu o wojnie trojańskiej. Także w pieśniach i trenach obecna jest kultura starożytna, np. w jednym z trenów nazywa Urszulkę - Safoną (słynna poetka grecka), bo dostrzegał u córeczki talent poetycki. Wielki wpływ wywarł na Kochanowskiego Horacy, poeta rzymski. W twórczości Jana z Czarnolasu obecna jest także Biblia - tłumaczył pięknie psalmy i pisał utwory religijne np. Czego chcesz od nas Panie... Kochanowski przejął od starożytnych nie tylko tematy i motywy ale także filozofię (stoicyzm, epikureizm) oraz rozwijał znane starożytnym gatunki literackie; treny, fraszki, pieśni, dramat.
W dobie baroku następuje fascynacja filozofią średniowiecza. Poezja Daniela Naborowskiego (Marność, Krótkość żywota) przywodzi na myśl biblijną Księgę Koheleta -Wszystko marność i gonienie za wiatrem.
Obydwa te źródła obecne są także w innych epokach, np. w romantyzmie - mesjanizm i prometeizm mają swój rodowód w Biblii i w mitologii. Mesjanizm to przekonanie Polaków, że męczeństwo Polski przypomina męczeństwo Chrystusa (widzenie księdza Piotra). Prometeizm z kolei to postawa poświęcenia się dla ludzkości wywodząca się od mitologicznego bohatera Prometeusza. W Dziadach tę postawę uosabia Konrad.
Tematy i motywy starożytne obecne są także w poezji Juliusza Słowackiego, np. Grób Agamemnona, czy hymn Smutno mi Boże...
Starożytność fascynowała także Cypriana Kamila Norwida, który był znawcą kultury antycznej i to on powiedział Przyszłość ocala to co jej potrzebne ... W swojej twórczości ocalił to, co najpiękniejsze najtrwalsze w kulturze starożytnej.
Mitologia i Biblia odczytywane są na nowo przez współczesnych twórców. Tarczy się przyjrzeć tylko jednemu z motywów - o Dedalu i Ikarze. Mit ten na nowo interpretują: Tadeusz Różewicz w wierszu Prawa i obowiązki; Jarosław Iwaszkiewicz w opowiadaniu Ikar (wojna, Warszawa); Ernest Bryll w wierszu Wciąż o Ikarach głoszą, Stanisław Grochowiak w wierszu Ikar; Władysław Broniewski w wierszu Do poezji. Omawiane źródła kultury europejskiej tematów takimi twórcom jak: Czesław Miłosz Piosenka o końcu świata, Zbigniew Herbert Nike, która się waha, Wisława Szymborska.
Możemy powiedzieć, że motywy i tematy starożytne są ciągle żywe, prowokują twórców do podejmowania na nowo idei i prawd w nich zawartych. Współcześni nie tylko na nowo przywołują tamte tematy, ale interpretują je, polemizują z nimi, nadają im nowe znaczenia.
2. Rozważ, które osobowości biblijne są najciekawsze.
Biblia jest jednym ze źródeł kultury i cywilizacji europejskiej. Powstała wcześniej niż epopeje Homera Iliada i Odyseja, które dały początek literaturze grecko - rzymskiej. Dla literatury Biblia stanowi niewyczerpany skarbiec tematów, motywów, fabuł, a przede wszystkim wzorów osobowych i ludzkich postaw. Zarówno w Starym jak i w Nowym Testamencie. Jest wiele osobowości, które mogą fascynować. Możemy mówić o Mojżeszu , Abrahamie, Noem, Józefie, Dawidzie, Salomonie...
Dla mnie najpiękniejszą i najciekawszą postacią jest bez wątpienia Hiob. Był człowiekiem szczęśliwym i majętnym, Bóg obdarzył go dobrymi synami i synami i pięknymi córkami. Im także dobrze się powodziło. Hiob codziennie dziękował Bogu za dobra, którymi go obdarzył. Bóg postanowił poddać Hioba próbie, sprawdzić czy nadal będzie mu wierny, jak wszystko utraci. I tak się stało. Hiob utracił cały majątek, zginęły jego dzieci, a jego ciało opanowała straszliwa, nieuleczalna choroba - trąd. Stracił także przyjaciół, odwróciła się od niego żona. Wszyscy uważali, że Hiob musi mieć na sumieniu jakąś straszliwą zbrodnię, skoro Bóg tak go doświadczył. Jednak Hiob nadal ufał Bogu wierny zasadzie "Dał Bóg -wziął Bóg". Nie skarżył się, nie złorzeczył Bogu lecz bez protestu, z pokorą pogodził się z losem. Bóg docenił wierność Hioba i odwrócił jego los. Bohater odzyskał majątek, zdrowie, a żona urodziła mu piękne dzieci. Historia Hioba porusza problem niezawinionego cierpienia. Cierpienie nie jest w intencji Boga karą za grzechy. Być może Bóg doświadcza tych, których kocha?
Niezwykle interesującą osobowością jest Kohelet. Nie jest to imię bohatera lecz runkcja jaką pełnił. Kohelet to kaznodzieja, mówca. Postać ta urzeka filozofią życia. Kohelet uważał, że wszystko jest marnością: Marność nad marnościami i wszystko marność. To przekonanie o przemijalności i kruchości ludzkiego życia, o bezsensie pogoni za dobrami doczesnymi musi budzić refleksje w każdym człowieku, a słowa:
Jest czas urodzin i czas śmierci
Jest czas sadzenia i czas zbiorów
Jest czas milczenia i czas słów
Jest czas miłości i czas nienawiści
Jest czas wojny i czas pokoju... nadal określają sens ludzkiego życia.
Piękne postaci znajdujemy także w Nowym Testamencie. Za najciekawszą osobowość tej części Biblii uważam ojca z przypowieści pt. O synu marnotrawnym. Nie syn, który roztrwonił majątek, który zawiódł ojca a wreszcie utracił nawet godność, budzi zainteresowanie, lecz ojciec, który przyjął go po latach z wielką radością. Wydał na jego cześć przyjęcie, wybaczył mu wszystkie winy, a oburzonemu starszemu synowi tłumaczył: Mój syn był martwy, a ożył. Wzruszająca jest bezgraniczna miłość ojca do syna. Ojciec musiał być nieprzeciętną osobowością podobnie jak Samarytanin, bohater przypowieści O miłosiernym Samarytaninie. Nikt nie pomógł okradzionemu i pobitemu człowiekowi. Leżał na drodze, a ludzie przechodzili obojętnie. Dopiero Samarytanin zatrzymał się, opatrzył mu rany i zawiózł go do gospody, a tam zostawił pieniądze aby dobrze się chorym opiekowano. Piękna to postać, bezinteresowna, wrażliwa na krzywdę innych, dlatego nawet dzisiaj o takich ludziach mówimy: miłosierny Samarytanin.
Te cztery postacie uważam za najciekawsze.

3. Rozważ przesłanie moralne wybranych przypowieści biblijnych.
Przypowieści biblijne znajdujemy w Nowym Testamencie. Przypowieść to inaczej parabola, której celem jest wyjaśnienie nadrzędnej prawdy moralnej, filozoficznej lub religijnej. Zrozumienie przypowieści wymaga przejścia od dosłowności opisanej historii do jej znaczenia przenośnego, metaforycznego lub symbolicznego.
Przypowieści wygłaszał Chrystus pragnąc wyjaśnić swoim uczniom i słuchaczom skomplikowane sprawy wiary. Czynił to doskonale, opowiadał historie proste, z życia wzięte, a dopiero na ich kanwie ukazywał to co chciał, by dotarło do odbiorcy. Jego słuchaczami byli ludzie prości - rybacy, pasterze, którzy nie pojęliby trudnych zawiłych spraw przekazywanych przez Chrystusa. Nie bez powodu nazywa się go doskonałym Nauczycielem. Spróbuje wyjaśnić przesłanie moralne trzech przypowieści: O synu marnotrawnym, O miłosiernym Samarytaninie, O siewcy.
Realna warstwa pierwszej przypowieści to historia syna, który pewnego dnia zażądał od ojca części majątku i odszedł z domu . nie było go wiele lat. Majątek roztrwonił bawiąc się i używając życia. Znalazł się w dramatycznej sytuacji. Nie miał majątku ani pracy. Jakiś czas pracował jako pastuch świń i żywił się tym, co one jadły. Doprowadzony do ostateczności postanowił wrócić do domu i prosić o ojca o pracę. Obawiał się jak przyjmie go ojciec, ale ten bardzo się ucieszył, zachował się tak jakby syn wyszedł z domu przed chwilą, jakby nigdy nie zawiódł jego zaufania. Polecił służbie ubrać go , nakarmić i przygotować ucztę na jego cześć. Gdy trwało przyjęcie wrócił z pola starszy syn i był oburzony postawą ojca, ale ten spokojnie mu wytłumaczył, że cieszy się z powrotu syna, który był martwy a ożył, zaginął a odnalazł się.
Postawa ojca ziemskiego symbolizuje stosunek Boga do grzesznego człowieka. Bóg czeka, tak jak czekał ziemski ojciec na powrót syna marnotrawnego. W przypowieści tej zawarta jest prawda o nieograniczonym miłosierdziu Bożym, o tym że zawsze możemy powrócić do Boga.
Przypowieść O miłosiernym Samarytaninie to krótka historia o pewnym człowieku, którego pobito. Mijali go obojętnie ludzie, dopiero pewien Samarytanin pochylił się nad nim, opatrzył mu rany, przywiózł go do gospody i opłacił jego pobyt do chwili aż wróci do sił. Przesłanie moralne tej przypowieści to pochwała miłosierdzia, wrażliwości na krzywdę drugiego człowieka i bezinteresowności.
Przypowieść O siewcy jest także pozornie prosta. Siewca sieje ziarno. Jedno z nich pada na kamienie, inne na twardą drogę, jeszcze inne na zachwaszczone miejsce. Tylko niektóre padają na żyzną ziemię i wydają plon. Tak jest z nauką Chrystusa. Przyjmują ją i rozumieją tylko ci, którzy są "żyzną ziemią", czyli mają otwarte dusze, gotowe na przyjęcie prawdy. Przesłanie moralne tej przypowieści to zachęta Chrystusa do gotowości wsłuchiwania się w prawdy wiary, do dobroci, otwartości, szlachetności, do przyjmowania słowa Bożego. Przestroga przed tym, by dusze ludzkie nie stały się skałami, ubitą ziemią czy zachwaszczonym ugorem.

4.Udowodnij, że Antygona Sofoklesa jest tragedia o ludzkich losach i
postawach wobec życia.
Nieśmiertelność dzieła Sofoklesa polega na tym, iż autor tragedii ukazuje ludzkie konflikty i motywy postępowania ludzi, które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne. Wciąż żywy jest konflikt pomiędzy dobrem społecznym a dobrem jednostki, wciąż istnieje walka o władzę, motyw zdrady i dochodzenia swoich praw, zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy pojęcie sprawiedliwości i pragniemy, aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich - nawet rodzin rządzących i wydających ustawy. Wydaje się nam, że człowiek, który skupia w swoim ręku władzę musi dbać o autorytet i postępować stanowczo, a nie kierować się emocjami i interesami jednostek. Trwałe jest także uczucie siostrzane, szacunek jaki winni są ludzie umarłemu. Racje Antygony i Kreona były więc słuszne, ale ich postawy wobec życia - sprzeczne, dlatego też doszło do tragedii.

5.Oceń wybraną postawę bohatera średniowiecznego.
Pośród wzorców osobowych, które pozostawiła nam literatura średniowiecza wyróżniamy ideały: władcy, rycerza i świętego.
Ja przybliżę postać mojego ulubionego bohatera z tej epoki - św. Franciszka,
Św. Franciszek był człowiekiem dobrze i bogato urodonym, ale potrafił zrezygnować z wygodnego życia: rozdał majątek ubogim i postanowił nieść pomoc i wsparcie wszystkim potrzebującym.
We współczesnym świecie także mogliśmy obserwować takie postawy np. postać Matki Teresy z Kalkuty, która do końca życia zadziwiała świat swoją pokorą, otwartością wobec ludzi chorych i biednych. Do dzisiaj na całym świecie działają misje prowadzone przez zakony franciszkańskie.
Dla św. Franciszek uważał, że modlitwa i asceza stoją jakby na marginesie powinności wobec Boga i świata. Najbardziej fascynujące w tym człowieku jest to, iż pomagał wszystkim ludziom: trędowatym, ułomnym, śmiertelnie chorym. Równocześnie był to człowiek, którego życie miało też radosne aspekty. Umiał wyrażać radość życia, cieszył się światem, wszystkimi drobiazgami, przyjaźnił się ze zwierzętami i ludźmi, żył w harmonii z naturą. Jednocześnie wyznawał pacyfistyczne wartości, a tych brakował przez wieki i brakuje światu nadal. Ludzie zamiast miłości i przyjaźni ciągle żyją w nienawiści, niezgodzie, są dla siebie okrutni, zabijają się nawzajem. Gdyby zechcieli przyjąć postawę św. Franciszka, mieliby szansę stworzyć Arkadię na ziemi.
Wykładnią poglądów jest najsłynniejszy utwór poświęcony życiu tego świętego pt. Kwiatki świętego Franciszka, który przetłumaczył L. Staff.
O życiu świętego opowiada także przepiękny film pt. Pieśń słoneczna w reż. Franca Zefirellego.

6.Komu przyznajesz rację - Antygonie czy Kreonowi? Zaprezentuj własną
ocenę wyborów moralnych bohaterów dramatu Sofoklesa.
Tragedia Sofoklesa pt. Antygona jest jedną z siedmiu ocalałych do naszych czasów utworów najwybitniejszego tragika starożytnej Grecji. Opiera się na micie o tragicznym rodzie Labdakidów. Ukazuje losy dzieci narodzonych z kazirodczego związku Jokasty i Edypa (matki i syna): Eteoklesa, Polinejkesa, Antygony i Ismeny. Po tragicznej śmierci Jokasty i opuszczeniu Teb przez Edypa władzę po ojcu przejęli synowie. Mieli ją sprawować przemiennie. Po roku brat miał na oddawać na kolejny rok tron bratu. Pierwszy objął tron Eteokles, ale po upływie roku nie ustąpił i nie oddał władzy Polinejkesowi. Doszło do bratobójczej wojny o tron, w której zginęli obaj bracia. Władzę objął ich stryj Kreon i uznał Eteoklesa za bohatera, bo bronił miasta przed Polinejkesem, który czując się oszukanym przyprowadził pod mury Teb obce wojska. Kreon zabronił pod kara śmierci grzebania zwłok Polinejkesa uznając go za zdrajcę.
W tym właśnie momencie rozpoczyna się akcja tragedii. Z decyzją Kreona nie zgadza się- Antygona i postanawia pogrzebać zwłoki brata. Kocha go i wierzy, że nie pogrzebany nigdy nie zazna spokoju. Pragnie spokoju jego duszy. Oczywiście zna zarządzenie Kreona, ale spełnia swój religijny i rodzinny obowiązek. Nie boi się konsekwencji tego czynu, przekonana jest o swojej racji. Przedkłada prawa boskie ponad ludzkie, a życie swoje podporządkowuje wartościom, które uważa za słuszne. Jest odważna, dumna i stanowcza. Ismena, jej siostra, jest inna. Lęka się Kreona i pragnie odwieść Antygonę od jej zamiaru. Podziwia ją, ale sama nie jest zdolna do takiego czynu. Jest słaba, a może ostrożna? Natomiast Antygona konsekwentnie broni własnego systemu wartości i ginie. Swoje racje ma także Kreon reprezentuje i ustanawia prawo państwowe, ludzkie. Wydając taki rozkaz broni autorytetu władcy. Prawdopodobnie nie przypuszczał, że rozkaz złamie jego krewna i umiłowana syna Hajmona. Później nie miał już odwrotu. A może tak mu się wydawało? Nie licząc się z opinią ludu i bólem syna wydaje wyrok śmierci na Antygonę. Dopiero przepowiednia wróżbity zmusza Kreona do zmiany decyzji, ale jest już za późno. Antygona popełniła samobójstwo, nie żyje już Hajmon i żona Kreona.
Kto miał rację? - to ciągle powtarzające się pytanie przy analizie tego utworu. Poniekąd oboje mieli rację- ale swoją rację. Osobiście skłaniam się do przyznania jej Anty gonie. Może dlatego, że ją podziwiam za odwagę, za wierność ideałom. Idealiści zawsze nas fascynują. Kreonowi zabrakło rozwagi przy podejmowaniu decyzji. Zlekceważył uwagi ludzi i syna. Nie szanował ich opinii. Poczuł się przez chwilę panem życia i śmierci innych ludzi i przegrał. Czy było wyjście z tej sytuacji? Prawdopodobnie tak. Sam Sofokles w zamykającej dramat pieśni chóru głosi pochwałę rozumu. Rozum i kompromis, których zabrakło, mogły zapobiec tragedii.
Bohaterowie tragedii reprezentują różne postawy życiowe. Podoba mi się Hajmon, miał bowiem odwagę wystąpić przeciwko ojcu. To on mu powiedział: Marne li to państwo co jednemu służy, zarzucając mu despotyzm i tyranię. Ciągle nurtuje mnie Eteokles - pochowano go z honorami, jak bohatera, ale wszyscy zapomnieli, że zło zaczęło się od niego - on nie dotrzymał słowa, oszukał brata.

7. Porównaj dwie kreacje Maryi na podstawie Bogurodzicy i Lamentu świętokrzyskiego
Obydwa utwory należą do nurtu średniowiecznej liryki Maryjnej, czyli poświęconej kultowi Matki Boskiej.
Bogurodzica to najdawniejsza polska pieśń, sięgająca schyłku XIII wieku. Najstarsza część pieśni składa się z dwóch zwrotek. Później dopisywano nowe, ale te dwie pierwsze są najcenniejsze, bo dostarczają wiedzy o średniowiecznej polszczyźnie. Z pieśni wyłania się wizerunek Matki Bożej jako pośredniczki między ludźmi a Chrystusem. To do niej zwracają się modlący o wstawiennictwo u Syna. Wybrana przez Boga na matkę Jego syna, wsławiona przez narodzenie Chrystusa wiele może pomóc człowiekowi starającemu się o szczęście i na ziemi i zbawienie po śmierci. Matka Boża jawi się w tej pieśni nie tyle jako Bogurodzica, ale także matka wszystkich ludzi.
Lament świętokrzyski ukazuje Bolejącą Matkę stojącą pod krzyżem katowanego Syna. Ma charakter skargi, żalu, lamentu Matki, która patrzy na śmierć Syna. Matka Boża w tym wierszu rozpacza i cierpi jak zwykła matka. Jej cierpienie ma wymiar ludzki. Nie ma atrybutów boskości, jest zrozpaczona i bezradna. Boleje nad tym, że nie może wziąć części cierpienia na siebie, nie może pomóc dziecku rozpiętemu na krzyżu. Ma żal do anioła Gabriela, który obiecywał jej podczas Zwiastowania radość i szczęście, a ją spotkała tak straszna rzecz - musi patrzeć jak Jej jedyny Syn kona w wielkich mękach na krzyżu, lekceważony, bity, bezbronny. Szczególnie ludzki wymiar cierpienia Matki Bożej podkreśla ostatnia zwrotka, w której Matka Boża życzy wszystkim ziemskim matkom, by nie spotkał ich taki los, by nigdy nie przeżyły własnego dziecka.

8. Scharakteryzuj wzorce osobowe średniowiecza na podstawie wybranych utworów.
Literatura średniowiecza stworzyła wzorce osobowe: świętego, rycerza i władcy.
Średniowiecznym rycerzem jest Roland, bohater anonimowej starofrancuskiej Pieśni o Rolandzie. Roland jest rycerzem doskonałym, wzorem do naśladowania. Pochodzi ze szlachetnego rodu, jest bratankiem samego króla Franków - Karola Wielkiego. Razem z nim bierze udział w 788 roku w wyprawie przeciwko Saracenom. Mimo młodego wieku szczyci się już mianem nieustraszonego wojownika. Doskonale zna rzemiosło rycerskie. Kochają go jego żołnierze, panicznie boją się go wrogowie. Otacza go aura niezwyciężonego. Król wyraźnie wyróżnia go spośród rycerzy i darzy zaufaniem. Dlatego też powierza mu dowództwo nad tylną strażą swoich wojsk wówczas, gdy on wraca do Francji. Roland ma 20 tysięcy najlepszych żołnierzy i ma za zadanie osłaniać tyły armii Karola, ale tylko do chwili, gdy jego oddziałowi nie będzie groziło niebezpieczeństwo. W razie zagrożenia ma zadąć w róg. Nie czyni tego, chociaż naciera na niego ponad 100 - tysięczna armia Saracenów. Zasłaniając się honorem rycerskim patrzy jak umierają po kolei najlepsi rycerze Francji. Sam także walczy, z jego rak ginie wielu wrogów, ale mimo nalegań przyjaciół nie wzywa Karola. Decyduje się na to dopiero wtedy , gdy prawie sam zostaje na placu boju. Umiera jak bohater, a jego duszę aniołowie zabierają do raju.
Trudno człowiekowi początku XXI wieku pojąć intencje Rolanda. Dzisiaj, gdyby naraził na niepotrzebną śmierć 20 tysięcy swoich żołnierzy, stanąłby przed sądem wojskowym. Trudno także go ocenić. Pozostaje nam tylko podziwiać go za heroizm, bohaterstwo, patriotyzm, wierność królowi, Francji, a nade wszystko Bogu.
Oprócz rycerza w literaturze średniowiecza występuje także wzór świętego. Za przykład może posłużyć św. Aleksy lub św. Franciszek.
Św. Aleksy to bohater Legendy o św. Aleksym. Aleksy był synem zamożnego Rzymianina, ale rezygnuje z życia w dostatku i szczęścia rodzinnego (w noc poślubną odchodzi od żony), swój majątek rozdaje ubogim, opuszcza dom i ojczyznę, by żyć jako wędrowny żebrak. Nie szuka rozgłosu, gdy jego świętość staje się znana - ucieka zmieniając miejsce pobytu. Żyje w ubóstwie i zapomnieniu. Po 17 latach wraca do ojcowskiego domu i nie rozpoznany przez nikogo żyje jako żebrak pod schodami własnego domu. Przed śmiercią spisuje swoje dzieje, a po zgonie zostaje rozpoznany i ogłoszony świętym. Aleksy jest przykładem ascety, człowieka, który dobrowolnie rezygnuje z życiowych przyjemności, prowadzi życie w surowej dyscyplinie. Asceza była w średniowieczu uważana za jedną z dróg prowadzących do zbawienia.
Kolejnym wzorcem osobowym średniowiecza był doskonały władca. Jest nim Karol Wielki z Pieśni o Rolandzie, król Marek z Dziejów Tristana i Izoldy i dwaj polscy władcy przedstawieni w Kronice Galia Anonima. Są to Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty. Średniowieczny doskonały władca miał wszystkie cechy doskonałego rycerza: był odważny, doskonale władał bronią, cieszył się miłością poddanych, był sprawiedliwy i niezwykle pobożny. Poza tym dbał o państwo. O Bolesławie Krzywoustym mówiono Bolesław, który nie śpi tak był czujny i groźny dla wrogów. Nikt, nie był w stanie go zaskoczyć, lękał się go nawet cesarz niemiecki.
Przedstawione sylwetki bohaterów literatury średniowiecznej to przykłady trzech najpopularniejszych wzorców osobowych średniowiecza.

9. Wykaż, że wybrany przez Ciebie utwór Szekspira jest dramatem ludzkich namiętności. Podaj cechy dramatu Szekspirowskiego.
Szekspir uprawiał różne gatunki literackie: sonety, komedie, tragikomedie, ale największą sławę przyniosły mu dramaty, jednym z nich jest Makbet. Tytułowy bohater, wódz szkocki był początkowo prawym rycerzem, wiernie służył królowi, wykazywał się męstwem i patriotyzmem. Makbet zaprzepaszcza jednak te wartości - wkracza na drogę zbrodni. Żądza władzy popycha go do zabójstwa króla, a później uruchamia jakby machinę zbrodni, myślał, że na zabójstwie króla zakończy swą zbrodniczą działalność, ale musi zabijać dalej, by pierwsza zbrodnia nie wyszła na jaw. Szekspira interesowały ludzkie namiętności, wzajemne relacje: człowiek - zło. Udowodnił, że zło przyciąga zło i jeśli raz człowiek wkroczy na drogę zła nie ma odwrotu. Nic nie jest w stanie zatrzymać biegu wydarzeń, nawet wolna wola człowieka. Makbet też nią dysponuje, dokonuje wyborów, ma wątpliwości i rozterki, a mimo to brnie dalej w zbrodnię.
Aby dokonać tak głębokiej analizy psychiki Makbeta, ukazać jego drogę od prawego człowieka do zbrodniarza Szekspir musiał unowocześnić dramat antyczny. Zrywa więc z jednością miejsca, czasu i akcji. Wprowadza bohatera dynamicznego czyli właśnie zmieniającego się. Stosuje w dramacie różne rodzaje literackie - oprócz partii dramatycznych są np. groteskowe (czarownice w Makbecie). Wprowadza sceny zbiorowe i wielu aktorów. Bohaterowie sami decydują o swoim losie (nie przeznaczenie).

10.Co sądzisz o twórczości Mikołaja Reja nazywanego ojcem literatury polskiej?
Mikołaj Rej żył i tworzył w dobie renesansu (1505 - 1561) pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej z Nagłowić. Był człowiekiem niezwykle żywotnym, o dużym poczuciu humoru, popularnym wśród szlachty, którą jako poseł reprezentował na sejmikach. Wiele podróżował i z tych podróży po Polsce wyniósł obraz świata i ludzi. Ciekawostką w jego biografii jest to, że był samoukiem. Nie ukończył żadnej renomowanej szkoły. Po szaleństwach młodości zagłębił się w lektury i sam zdobył rozległą wiedzę.
Pisać zaczął Rej jako dojrzały człowiek i twórczość uważał za swoją misję i służbę społeczną. Świadomie pisał po polsku, stał się więc obrońcą języka polskiego i ojcem literatury polskiej. Znany jest jego dwuwiersz:
A niechaj narodowie wżdy postronni znają
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.
Uprawiał różne gatunki literackie: satyry, figliki, kazania, moralitety, "wizerunki" i "zwierciadła". Pisał językiem potocznym, prostym, obrazowym, niekiedy rubasznym. Do najbardziej znanych jego utworów należą:
Krótka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem i Plebanem, która ma wymowę społeczną Zawiera krytykę ówczesnych stanów społecznych: duchowieństwa, szlachty i chłopów, ukazuje relacje pomiędzy nimi.
Żywot człowieka poczciwego przynosi wizerunek człowieka renesansu, ukazując jego los od narodzin do śmierci. Jest to niezależny ziemianin gospodarujący na swoim.
Zwierzyniec to zbiór epigramatów, krótkich utworów o aktualnych problemach epoki.
Figliki to zbiór anegdot Postylla to zbiór kazań. Zasługi Mikołaja Reja dla literatury:
Byl pionierem polszczyzny;
Uprawiał różne gatunki literackie;
Porusza! aktualne zagadnienia;
Stworzył ideał szlachcica - ziemianina;
Głosił idee renesansu - humanizm, tolerancję religijną, optymizm;
Udokumentował szczegóły życia XVI - wiecznej szlachty
Włączał się w ówczesne polemiki polityczne i religijne.

11.Przedstaw problematykę znanych fraszek Kochanowskiego, ukaż ich związek z życiem poety i jego poglądem na świat. Podaj cechy fraszki.
Jan Kochanowski jest najwybitniejszym twórcą polskiego renesansu. Uprawił różne gatunki literackie, ale szczególnie upodobał sobie fraszkę. Są to drobne utwory wierszowane o różnorodnej tematyce, przeważnie o charakterze żartobliwym, lecz również filozoficznym, refleksyjnym miłosnym. Słowo fraszka pochodzi z języka włoskiego, gdzie oznacza drobiazg, żarcik . fraszki J. Kochanowskiego są silnie związane z życiem, doświadczeniami i podglądami poety. To w nich wyłożył swoją filozofię, swój stosunek do twórczości, swoje refleksje nad człowiekiem.
Na szczególną uwagę zasługują następujące fraszki:
Do gór i lasów - fraszka autobiograficzna, w której poeta, patrząc wstecz, snuje refleksje na temat swojego życia.
Na dom w Czarnolesie to utwór, w którym poeta odpowiada na pytanie: Jak żyć? Zachęca do przyjęcia stoickiej postawy zgodnej z nakazami sumienia i serca.
Na lipę - ukazuje uroki życia wiejskiego, zgodnego z naturą, której symbolem jest czarnoleska lipa, w cieniu której poeta tworzy .
Na zdrowie - fraszka refleksyjna, poeta stwierdza, ze najwyższym dobrem jest zdrowie.
O żywocie ludzkim - także fraszka refleksyjna. Rozważa w niej poeta problem przemijania życia
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa.
Na fraszki i Ku Muzom, to fraszki o fraszkach.
O miłości i Do miłości to utwory miłosne.
Fraszki Jana Kochanowskiego to miniaturowe arcydzieła, dowodzą niezwykłego talentu poety. Służyły one Kochanowskiemu jako rodzaj notatnika czy pamiętnika z różnych obrazów jego życia.

12. Zanalizuj postawę życiową J. Kochanowskiego wyrażoną w Pieśniach.
Kochanowski pisał pieśni przez całe życie, ale najwięcej powstało ich w.Czarnolesie. Przypisuje mu się autorstwo 49 pieśni. Później zaliczono do nich cykl 12 utworów wydanych pt. Pieśń świętojańska o Sobótce. Postawę życiową poety najprecyzyjniej można określić wspominając następujące pieśni:
Serce roście patrząc na te czasy... - stwierdza tu poeta, że najwyższym dobrem człowieka jest czyste sumienie, niezbędny warunek do osiągnięcia szczęścia. Otaczająca nas przyroda jest rozumna i harmonijna i człowiek od niej powinien się uczyć ładu i harmonii.
W Pieśni o cnocie poeta wskazuje czytelnikowi pewien wzorzec etyczno - moralny. Bycie cnotliwym to w rozumieniu poety posiadanie umiejętności godnego, uczciwego przejścia przez życie. Za cnotliwe życie czeka człowieka nagroda w niebie. Najpewniejszym sposobem zdobycia miana człowieka cnotliwego jest służba ojczyźnie.
W Pieśni o dobrej sławie zachęca poeta do zabiegania o dobrą sławę, dobre imię, bo życie przeminie, tylko opinia o człowieku zostanie. Powinnością człowieka jest odkrywanie w sobie talentu, rozwijanie go i służenie innym. Trzeba wykorzystać swoje możliwości, by pozostać w pamięci potomnych. Lepiej bowiem umrzeć młodo zyskawszy sławę, niż żyć długo i umrzeć w zapomnieniu.
Postawę życiową poety określa też pieśń Nie porzucaj nadzieje... człowiek zawsze powinien mieć nadzieję, bo tak jak po zimie przychodzi wiosna, tak po dniach trudnych przychodzą lepsze. Znowu od przyrody powinniśmy się1 uczyć życia. Unikniemy wtedy wielu rozczarowań i zmartwień, z godnością powinniśmy przyjmować porażki i nie tracić nadziei. To przekonanie potwierdza poeta w pieśni Chcemy sobie być radzi. W pieśniach tych określił poeta swoją postawę życiową. Wyraźnie dostrzegamy w nich wpływy stoicyzmu i epikureizmu - filozofii starożytnych.

13.Oceń postawy bohaterów Odprawy posłów greckich J. Kochanowskiego.
Jan Kochanowski jest autorem pierwszego polskiego dramatu pt. Odprawa posłów greckich. Temat zaczerpnął poeta z mitu o wojnie trojańskiej. Budowa utworu wzorowana jest na tragedii antycznej.
Akcja utworu to przyjazd posłów greckich do Troi, by odzyskać uprowadzoną przez Parysa, Helenę. Rada trojańska odmawia wydania Heleny, co niebawem doprowadzi d dziesięcioletniej wojny pomiędzy Grecją a Troją. Troja zostanie zrównana z ziemią, a Helena powróci do męża.
W tragedii ukazane są różne postawy bohaterów wobec zaistniałej sytuacji. Za najbardziej reprezentatywne należy uznać postawy: Antenora i Aleksandra.
W postaci Antenora Kochanowski przedstawił wzór obywatela, patrioty, kierującego się zawsze dobrem państwa. Nie daje się przekupić Aleksandrowi i głośno domaga się wydania Heleny. Rozumie, że tylko w ten sposób można uniknąć wojny. Uważa, że Aleksander nie ma prawa narażać państwa, by zrealizować swoje osobiste sprawy. Jest odważny, odpiera ataki posłów przekupionych przez królewicza Aleksandra, nie boi się gróźb. Po odprawie posłów greckich mobilizuje króla do przygotowań do obrony ojczyzny, troszczy się o jej los.
Aleksander z kolei jest przeciwieństwem Antenora. Jest młodzieńcem, który dla celów osobistych nie waha się poświęcić ojczyzny. Reprezentuje beztroską młodzież, dla której sprawy ojczyzny są obojętne.
W dramacie J. Kochanowskiego występują też inne postawy, np.
Priam, król Troi, to nieudolny władca, który powierza los państwa w ręce przekupnych posłów. Nie umie przeciwstawić się naciskom syna - Aleksandra.
Iketaon - to przekupny poseł, który popiera Aleksandra, demagog i krzykacz sejmowy pozbawiony zasad.
Na najwyższą ocenę zasługuje tylko postawa Antenora.

14.Ukaż dramat ojca, chrześcijanina i filozofa w Trenach JanaKochanowskiego.
Treny powstały w okresie czarnoleskim. Bezpośrednią przyczyną powstania tego cyklu żałobnych utworów była śmierć córeczki poety, Urszulki. Po tym wydarzeniu cały świat poety, filozofa i katolika rozpadł się w gruzy. Załamał się system wartości, postawa światopoglądowa twórcy, które głosił w swoich fraszkach i pieśniach.
Dramat ojca ukazany został w trenach IV, V, VI raz VIII. Zawieraj one opis bólu rodziców, którym śmierć zabrała dziecko. W obliczu takiej tragedii człowiek staje bezradny. Rozpacz porównana jest do rozpaczy mitycznej Niobe, która zamieniła się w głaz patrząc na śmierć swoich dzieci. Najtrafniej dramat ojca wyrażają stówa:
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,
a serce swej pociechy darmo upatruje.
Kryzys religijny poety - katolika wyraża tren X. Składa się on z szeregu pytań dotyczących miejsca pobytu Urszulki po śmierci. Poeta szuka jej wszędzie: w niebie, w Hadesie, w czyśćcu, w innym wcieleniu, lecz nigdzie jej nie znajduje. Wypowiada wówczas dramatyczne słowa: Gdzie śkolwiek jest, jeśliś jest... To jeśliś jest podważa dogmat, prawdę o życiu pozagrobowym. Jeśli nie ma tego życia, to być może nie ma Boga w ogóle.
Kryzys filozoficzny najpełniej oddają treny IX i XI. Po śmierci dziecka poeta - filozof utracił wiarę nie tylko w Boga, ale także w sens mądrości. Okazało się, że wiedza i rozum nie pomagają w cierpieniu. Głoszone przez poetę poglądy filozoficzne: stoicyzm, epikureizm, optymizm, humanizm nie sprawdziły się w obliczu tragedii. W zderzeniu z okrutną rzeczywistością wszelkie recepty filozoficzne, teoretyczne mądrości, etyka, religia okazały się niewystarczające. Swój świat wartości odbuduje poeta dopiero w ostatnim trenie XIX st. Sen, kiedy zaakceptuje swój los i przestanie się buntować. We śnie widzi matkę z Urszulką na ręku. Matka zapewnia go, że dziecko jest w niebie i jest szczęśliwe.



15.Którego z barokowych pisarzy lubisz czytać? Przedstaw rozmyślania i
refleksje do jakich skłania Cię lektura jego tekstów.
Polski barok przypada na XVII w. W literaturze tego okresu wyodrębniły się dwa nurty: dworski i ziemiański. Przedstawicielami tego pierwszego są: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.
Bliższa jest mi poezja Naborowskiego. Poeta rozważa istotę bytu ludzkiego, zastanawia się nad upływem czasu, przemijaniem. Szuka odpowiedzi na ważne dla każdego człowieka pytania.
W jednym z wierszy pt. Marność wyraźnie nawiązuje do biblijnej Księgi Koheleta. Przewodnią myślą wiersza jest twierdzenie Koheleta: Marność nad marnościami i wszystko marność. Zdaniem poety życie człowieka wypełnia pogoń za zdobywaniem majątku, gromadzenie rzeczy materialnych. Poeta nie pochwala takiej postawy, ale nie uważa, że należy żyć jak średniowieczni asceci. Należy zachować umiar, rozsądek, czyli dbać nie tylko o dobra materialne ale i duchowe.
W wierszu Krótkość żywota nawiązał poeta do barokowej idei znikomoaci, krótkości, kruchości ludzkiego życia. W każdym wersie pobrzmiewa świadomość przemijania, szybkiego upływu czasu, którego biegu nie można zatrzymać. Ludzie już w chwili narodzin napiętnowani są śmiercią. Smutne to ale prawdziwe.
Wiersz Cnota grunt wszystkiemu przynosi ciekawe spojrzenie na życie. Nic nie daje człowiekowi szczęścia, ani bogactwo, ani wiedza, ani szczęśliwa rodzina, ani gromady słuzby... Tylko cnota rozumiana jako godność, umiar, rozwaga i uczciwość zapewnia szczęście. Cnota nadaje sens ludzkiemu życiu.
Poezja' Daniela Naborowskiego jest interesująca ze względu na refleksyjno -filozoficzny charakter. Zmusza do refleksji także ludzi końca XXI wieku.

16.Przedstaw wady Polaków ukazane w satyrach Ignacego Krasickiego.
Krytyczny obraz społeczeństwa polskiego doby oświecenia przedstawił Ignacy Krasicki w 22 satyrach. Zwrócił uwagę na różne przejawy zepsucia moralnego: marnotrawstwo, hazard, lenistwo, bezmyślne naśladowanie obcych wzorów, alkoholizm, sarmackie upodobania polskiej szlachty, nieuctwo, nietolerancję i zacofanie.
Największą popularnością cieszyły się takie utwory jak Do króla, Żona modna, Pijaństwo, Świat zepsuty.
Satyra Do króla ma charakter polityczny, a dotyczy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i postawy wobec niego szlachty polskiej. Krytyka szlachty jest tu zamaskowana. Autor stawia królowi zarzuty takie, jakie stawiała mu szlachta, a więc że jest młody, wykształcony, jest Polakiem, kocha i otacza opieką ludzi uczonych i artystów, jest dobry, łagodny i sprawiedliwy. Są to zalety ale konserwatywna szlachta miała królowi to za złe. Atakowała go z błahych powodów i przeszkadzała we wprowadzaniu reform.
Żona modna jest krytyką naśladowania cudzoziemskich wzorów, w tym' wypadku francuszczyzny. Modna żona pragnie żyć tak jak bohaterki sentymentalnych romansów. Jej świat to bale, romanse, rozrywki. Nieustannie kaprysi, modernizuje dom, aż w końcu doprowadza męża do ruiny majątkowej.
Pijaństwo to portret psychologiczny nałogowego pijaka, dla którego każda okazja jest dobra, by napić się wódki. Wie on wszystko o szkodliwości tego nałogu a mimo to nie jest w stanie się powstrzymać. Satyra ta jest gorzką refleksją nad ułomnością natury ludzkiej i nad słabością szlachty polskiej do trunków.
W Świecie zepsutym dokonuje poeta rozprawy ze społeczeństwem XVIII wieku. Zarzuca mu upadek obyczajów, zanik uczuć patriotycznych, prywatę, upadek moralności. Na zasadzie kontrastu
przywołuje świat przodków, oparty na solidnych podstawach moralnych i religijnych

17. Udowodnij, że bajki Ignacego Krasickiego posiadają wartości ogólnoludzkie i ponadczasowe.
Bajki pisał Ignacy Krasicki przez całe życie. Uprawiał dwa gatunki bajek: krótkie epigramatyczne i dłuższe narracyjne.
Bajka to krótki utwór wierszowany, w którym bohaterami są najczęściej zwierzęta, ale twórca myśli o ludziach.
W bajkach zawarł poeta ponadczasowe i uniwersalne prawdy o ludziach. Wyłania się z nich pesymistyczna prawda o człowieku i świecie.
W bajce Lew i zwierzęta autor krytykuje władców, którzy bywają okrutni lecz zachowują pozory praworządności. Wykorzystują stanowisko dla własnych korzyści i wreszcie doprowadzają poddanych do tragedii.
W bajce Wół minister rozsądek i pracowitość osiągają zwycięstwo nad głupotą i przebiegłością.
Ptaszki w klatce - to bajka o sytuacji politycznej po II rozbiorze Polski. Poeta obawia się, by młode pokolenie nie przywykło do niewoli tak, jak młody czyżyk. Wino i woda pokazuje ciężki los chłopów pańszczyźnianych, którzy ciężko pracując gaszą pragnienie wodą by szlachta mogła pić wyborne wina.
Dewotka to bajka o fałszywej pobożności, zakłamaniu i obłudzie moralno - religijnej.
Przyjaciele to słynny utwór zawierający uniwersalną prawdę, że przyjaciół poznajemy w biedzie.
Szczur i kot to utwór krytykujący pychę i zarozumialstwo. Poeta ośmiesza ludzi zarozumiałych i bezkrytycznych.
Malarze - autor ośmiesza ludzką próżność - zawsze chcemy widzieć się lepszymi i piękniejszymi niż jesteśmy naprawdę. Sprytny malarz Jan wykorzystywał tę ludzką słabość.
Ignacy Krasicki pisząc bajki, satyry i poematy heroikomiczne pragnął uczyć społeczeństwo. Czynił to bawiąc równocześnie. Wykorzystywał żart, dowcip, drwinę i ironię.

18.Wykaż, że twórczość Ignacego Krasickiego spełnia podstawowe hasło epoki: bawiąc uczy.
Ignacy Krasicki uważany jest za najważniejszego polskiego twórcę oświecenia, a nawet więcej: za wzór i przykład umysłu oświeconego. Jego twórczość zadziwia po dziś dzień, bo jest bardzo różnorodna. Od krótkiej bajki po powieść - taki wybór świadczy o wszechstronności uzdolnień - jest uniwersalna: przesłanie wielu utworów Krasickiego nie straciło na aktualności do dzisiaj. Zapewne wypływa to z zakresu tematyki i z bogactwa gatunków literackich, które traktuje się zazwyczaj jako lekkie: bajki, satyry, poematy heroikomiczne.
Bajki Krasickiego zawierają wielkie i trudne prawdy o naturze ludzkiej, chociaż są to tylko krótkie wierszyki ale bogate w treść i szczyptę humoru, jak np. bajka Dewotka, która odsłania fałsz źle pojętej wiary; bajka Malarze o opłacalności obłudy i pochlebstwa, a nie prawdy i szczerości. Poeta potępia więc obłudę, kłamstwo, skąpstwo, dewocję, ubierając je w odpowiednie scenki i odpowiednio prezentując odbiorcy.
Satyry to także utwory barwne i kąśliwe, być może chwilami z przesadą, ale trafnie opisujące rzeczywistość. Pozwalają poznać reprezentantów ówczesnego społeczeństwa polskiego, zwłaszcza typy negatywne, przedstawione jednak z humorem, jak np. : kobita z satyry Żona modna, czy pijaczysko w satyrze Pijaństwo.
Najlepszym popisem umiejętności przedstawiania świata w krzywym zwierciadle jest jednak poemat heroikomiczny - Monachomachia, w którym ośmieszył, wyszydził i skrytykował poeta zakonników przedstawiając komiczna treść za pomocą formy i stylu poematu heroicznego.

19.Udowodnij, że Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza jest komedią polityczną i obyczajową.
Utwór Niemcewicza powstał w gorącej atmosferze politycznej, w dobie Sejmu Czteroletniego, na którym postępowi posłowie walczyli o reformy w kraju. Postępowcom zależało min. aby nie przerywać pracy sejmu po dwóch latach, lecz pracować do zakończenia dzieła. Głosem w tej sprawie była także literatura - szybko wydana i rozpropagowana komedia Niemcewicza oddziaływała na odbiorców - miała więc cel polityczny. Poza tym charakterystyka postaci, treść komedii, jej zakończenie podporządkowane są ideologii reformatorskiej, a ideologia ta ważniejsza jest od fabuły. Patriotyczny charakter utworu polega na tym, że bohaterowie i postawy patriotyczne są przedstawione w pozytywnym świetle (Podkomorzy, Podkomorzyna, Walery, Teresa), a osoby konserwatywne są
ośmieszane i nacechowane negatywnie( Gadulski). Poza tym Niemcewicz porusz problemy najbardziej dyskutowane przez posłów. ośmieszane i nacechowane negatywnie( Gadulski). Poza tym Niemcewicz porusz problemy najbardziej dyskutowane przez posłów..
Komedia Niemcewicza jest także utworem o charakterze obyczajowym. Oto mamy rodzinę patriotów - Podkomorstwo oraz ich gości: Gadulskiego - konserwatystę, jego żonę -"żonę modną" stylizującą się na Francuzkę i Szarmanckiego - "modnego kawalera", fircyka, łowcę posagów. To reprezentanci ówczesnego społeczeństwa przedstawieni z humorem, ale jest to humor zaprawiony goryczą, bo to oni kształtują modę i obyczaje w ojczyźnie, to oni są najbardziej widoczni i słyszalni. Postacie gości są satyryczne, to typy które wyśmiewał już Ignacy Krasicki w swoich utworach. Dlatego też Powrót posła uznaje się za komedie obyczajową.

20.Scharakteryzuj "czarne" i "białe" postacie Powrotu posła. Jaką rolę odegrała ta komedia w czasie Sejmu Czteroletniego?
Julian Ursyn Niemcewicz to twórca epoki oświecenia, a jednocześnie działacz polityczny, członek Towarzystwa Patriotycznego, zwolennik reform. Komedię Powrót posła napisał w celu zjednania obozowi patriotycznemu jak najwięcej zwolenników. Ten cel oraz treść kwestii wypowiadanych w utworze przez bohaterów sprawiły, że komedię określano mianem politycznej. Stała się ważnym głosem w dyskusji narodowej na temat reformowania [państwa. Wystawiana na scenie Teatru Narodowego na kilka miesięcy przed uchwaleniem Konstytucji 3 Maja, zjednywała opinię społeczną do przemian. Pełniła więc komedia określoną rolę dydaktyczną. Jej konstrukcja jest prosta. Autor przedstawia dwa obozy: konserwatywny i patriotyczny. Bohaterowie przynależą do jednego lub drugiego.
Przedstawicielem obozu konserwatywnego jest przede wszystkim Starosta Gadulski, który wyznaje staro szlacheckie poglądy: jest zwolennikiem wolnej elekcji, rozpacza nad zniesieniem liberum veto, jest przeciwnikiem uwolnienia chłopów i zniesienia pańszczyzny, nie widzi potrzeby zwiększenia polskiej armii, nie dostrzega zagrożeń, jakie zawisły nad krajem, nie dociera do niego fakt, że nad Polskę nadciągają straszliwe niebezpieczeństwa. Gadulski jest także przeciwnikiem Komisji Edukacji Narodowej. Z pogardą odnosi się do nauki. Bez żenady mówi o sobie: Ja co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało. Troszczy się tylko o swój majątek i przywileje, które zdobył nie zawsze uczciwą drogą. To człowiek ograniczony, niedouczony, ale nadęty i zarozumiały. Poeta odsłania jego głupotę, kompromituje go.
"Czarnym" charakterem w komedii jest także Szarmancki - fircyk, łowca posagów, człowiek próżny, intrygant pozbawiony skrupułów, pretendent do ręki Teresy, bo liczył na jej posag. To także kosmopolita, człowiek goniący za cudzoziemską modą, gardzący wszystkim, co polskie.
Reprezentantami obozu patriotycznego są: Podkomorzy, Podkomorzyna, ich syn Walery i Teresa.
Podkomorzy to patriota, gorący zwolennik reform, wpaja synom miłość do ojczyzny i wartości rycerskie. Mówi: Dom zawsze ustępować powinien krajowi. Szczyci się swoim małym majątkiem nadanym jego rodzime za zasługi dla ojczyzny, człowiek światły, jasno patrzący na rzeczywistość i właściwie oceniający sytuację kraju. Podkomorzy to także człowiek nowoczesny, wykształcony, zna tradycję, obyczaje i kulturę innych krajów. Zwolennik wychowywania młodzieży według . wzorów polskich. Jest dumny z synów, szczególnie z Waierego, który jest posłem na Sejm Czteroletni.
Poglądy Podkomorzego popiera i podziela zarówno żona, jak synowie oraz narzeczona Waierego - Teresa.
Tak kontrastowo ukazani bohaterowie jednoznacznie informowali opinię publiczną kto jest kto. Podkomorzy budzi sympatię, a Gadulski kompromituje się.
Komedia Niemcewicza osiągnęła swój cel, zachęcała do poparcia dla obozu patriotycznego, dla proponowanych przez niego reform.

21.Oceń postawę bohaterów wybranej komedii Moliera.
Skąpiec Moliera to komedia charakterów, chociaż dostrzegamy w niej także cechy komedii intrygi. Wyeksponowaniu ulegają więc cechy charakteru bohaterów, a szczególnie cechy Harpagona. Jest to człowiek monstrualnie, niewiarygodnie skąpy, kutwa, dusigrosz. Jego skąpstwo przybiera rozmiary choroby. Chwilami Harpagon nie jest śmieszny, jest wręcz tragiczny. Doskonałą kreację Harpagona w polskim teatrze stworzył Zapasiewicz, W jego wykonaniu Harpagon jest odrażający nie tylko moralnie ale i fizycznie. To niechlujny starzec, ubrany w łachmany, nie umyty ani nie uczesany. Nawet na tym oszczędza. Nie jest człowiekiem biednym. Pomnaża swój pokaźny majątek uprawiając lichwę. By się wzbogacić pragnie wydać córkę Elizę za starego ale bogatego Anzelma. Nie liczy się z uczuciami córki, jedynym argumentem jest fakt, że Anzelm zgodził się wziąć Elizę bez posagu. Sam Harpagon ma także matrymonialne zamiary wobec pięknej Marianny, którą kocha jego syn.
Cała intryga komedii służy wyeksponowaniu cech Harpagona. Oprócz skąpstwa cechuje go fałsz, dwulicowość, głupota i podejrzliwość. Podejrzewa wszystkich dookoła o chęć przywłaszczenia sobie jego majątku, a po zaginięciu szkatułki z pieniędzmi, ó kradzież. Charakter Harpagona widać wyraźnie także w jego stosunku do służby. Zdziebełko i Szczygiełek są nieszczęśliwi, bezustannie przez niego prześladowani. Cała intryga komedii służy odsłonięciu prawdziwej natury skąpca. Śmiech, który wywołuje ta komedia jest raczej gorzki, a refleksja o naturze człowieka pesymistyczna.

22. Wymień gatunki literackie uprawiane w romantyzmie. Omów dwa z nich na przykładach.
Romantyzm charakteryzował się bogactwem gatunków literackich. Do najbardziej ulubionych przez romantyków gatunków należą:
ballada;
dramat romantyczny;
powieść poetycka;
poemat dygresyjny.
Pisali także: sonety, hymny, epopeję (Pan Tadeusz).
Ballada to gatunek wywodzący się z twórczości ludowej, a zatem najlepiej realizujący romantyczne założenia ludowości. Fabułę ballad czerpali romantycy z podań i baśni ludowych. Do najbardziej znanych ballad romantycznych autorstwa A. Mickiewicza należą: Romantyczność, Switeź, Świtezianka, Lilie, Rybka. Każda z nich spełnia cechy gatunku.
W balladzie Świteź bez trudu odnajdujemy cechy tego gatunku:
Tajemniczość - miejsce opisywane w utworze jest tajemnicze, a samo jezioro groźne.
Sceneria typowo romantyczna.
Fantastyka - to cudowna, fantastyczna przemiana miasta w jezioro, fantastyczna jest także
syrena opowiadająca tę historię.
Historyzm - opowieść o zatopionym mieście odwołuje się do historii wojen Litwy i Rusi.
Baśniowość - baśniowe postacie (syrena), baśniowa fabuła.
Powieścią poetycką jest Konrad Wallenrod. Jako gatunek literacki charakteryzuje się:
o Synkretyzmem rodzajów literackich, tzn. w utworze występują partie dramatyczne, epickie i liryczne.
Inwersją czasową - czyli występują zaburzenia chronologii wydarzeń, historię
Wallenroda poznajemy od środka, od momentu jak został Mistrzem.
Bohater - samotny, tajemniczy, zbuntowany, tragiczny.
Tajemniczość - wiele scen rozgrywa się w atmosferze tajemniczości, wiele jest
niedomówień.

23:Udowodnij, że Oda do młodości A. Mickiewicza i Do młodych A. Asnyka to programowe utwory dwóch epok.
Obydwa te teksty poetyckie uznane zostały za manifesty programowe epok literackich.
Oda do młodości A. Mickiewicza - romantyzmu, a Do młodych A. Asnyka -pozytywizmu. Łączy te wiersze także to, że oba skierowane są do młodzieży.
Słynny utwór Mickiewicza powstał w 1820 roku i stał się hymnem romantycznej młodzieży. Cała Oda ... jest apostrofą do młodości, której poeta przypisuje wielką siłę, zdolną zmienić świat. Młodość jawi się jako prawdziwa i jedyna godna uwagi wartość. Stary świat samolubny, egoistyczny o ciasnych horyzontach myślowych jest smutny, ale zmieni go młodzież, pchnie go na nowe tory. Oda to utwór pełen entuzjazmu, optymizmu i wiary w potęgę młodości, to ona właśnie poruszyła serca i mobilizowała do działania odrzucając i krytykując świat klasyków(oświecenia). Oda to apoteoza młodości.
Wiersz A. Asnyka Do młodych jest odmienny w swoim charakterze. Ten poeta także zwraca się do młodych, do pozytywistów, aprobuje i podziela ich poglądy ale zabrania im odcinania się od przeszłości i tradycji. Nakazuje im szacunek dla dorobku poprzednich pokoleń. Przypomina, że niebawem sami też przejdą do historii. Wiersz ma charakter mniej rewolucyjny niż Oda Mickiewicza. Asnyk raczej łagodzi konflikt pomiędzy romantykami a pozytywistami, nie przekreśla dorobku romantyków, dostrzega nieuchronność przemijania czasu i przemiany pokoleń.

24.Ukaż główne tendencje epoki romantyzmu zawarte w Balladach i romansach Adama Mickiewicza.
Datę wydania Ballad i romansów A. Mickiewicza, rok 1822 przyjmuje się za początek romantyzmu polskiego. Stało się tak nie bez powodu. Ballady... Mickiewicza zawierają główne tendencje nowej epoki, są praktyczną realizacją założeń romantyków, ich poglądów na świat i człowieka. Klasycy uznali zbiór Mickiewicza za grzeszny i pozbawiony dobrego smaku. Zawiera on takie utwory jak np. Świteź, Switezianka, Rybka, Romantyczność, Lilie, To lubię, Pani Twardowska. W nich właśnie objawiają się nowe tendencje epoki:
Ludowość - czerpanie motywów, tematów, fabuł z podań, baśni i legend ludowych.
Fantastyka - wprowadzenie do ballad świata i postaci fantastycznych, nadprzyrodzonych.
Tajemniczość i atmosfera grozy to kolejna nowość w literaturze
Moralność romantyczna - nowy kodeks moralny zgodny z przekonaniami ludu np. Nie ma
zbrodni bez kary.
Fascynacja historią tzw. historyzm - wykorzystywanie elementów historii, łączenie
wydarzeń prawdziwych z nadprzyrodzonymi, fantastycznymi.
Bohaterowie ballad to często ludzie prości - uboga dziewczyna pokrzywdzona przez
pana; występują także rusałki, świtezianki, syreny, duchy, zjawy, widma. To nowa
tendencja, która nie miała miejsca w oświeceniu. Dopiero romantycy zapełnią swoje
dzieła postaciami fantastycznymi. Cechy Ballad i romansów dowodzą, że to, co ważne dla romantyków, co później doskonalili i rozwijali znalazło w nich swój początek.

25.Zaprezentuj sylwetkę Twojego ulubionego bohatera literackiego i uzasadnij swój wybór.
Bohaterem romantycznym, który mnie fascynuje, jest mi bliski jest Konrad Wallenrod, bohater powieści poetyckiej A. Mickiewicza. Jest to osobowość tajemnicza wręcz mroczna. Jego pogmatwane losy poznajemy głównie dzięki powieści Wajdeloty.
Rzecz miała miejsce w średniowieczu, za czasów walk litewsko - krzyżackich. Bohater - młody Litwin jako dziecko porwany przez Krzyżaków - miał w pamięci obrazy z napadu Zakonu, krzyk matki jeszcze dźwięczał mu w uszach. Wychowano go w Zakonie na Krzyżaka, stał się ulubieńcem samego Mistrza. I tak by pewnie już zostało, gdyby nie pewien stary Litwin - Halban, który powiedział mu prawdę o jego przeszłości, podżegał w nim nienawiść do Krzyżaków, pielęgnował w nim miłość do Litwy, uczył go ojczystego języka. Walter, bo takie imię nadali Krzyżacy porwanemu, przy pierwszej nadarzającej się okazji (podczas wyprawy z Krzyżakami na Litwę) uciekł i pozostał w ojczyźnie. Trafił na dwór księcia Kiejstuta i opowiedział mu swoją historię. Tam poznał córkę księcia, Aldonę i założył rodzinę, słowem był szczęśliwy. Lecz szczęście nie było mu pisane. Krzyżacy nieustannie nękali Litwę. Nadciągała groźba wojny z Krzyżakami - a Walter wiedział jak są potężni. Obmyślił więc sposób na zwycięstwo - opuścił żonę i ojczyznę, przedostał się z powrotem do krzyżackich szeregów, zdobył ich zaufanie jako Konrad Wallenrod, a wreszcie sięgnął po władzę najwyższą, został Wielkim Mistrzem Zakonu. Sam przeklinał godzinę w której taki pomysł przyszedł mu do głowy. Musiał złamać wszystkie wyznawane przez siebie zasady, wstąpić na drogę zdrady i podstępu. Mając władzę Mistrza tak prowadził działania wojenne, że coraz częściej zwyciężali Litwini. Wreszcie Krzyżacy ponieśli całkowitą klęskę. Konrad odniósł zwycięstwo nad wrogiem, ale poniósł klęskę osobistą. Życie zakończył tragicznie -popełnił samobójstwo.

26.Przedstaw obrazy i przeżycia podmiotu lirycznego w Sonetach krymskich A. Mickiewicza.
Sonety bymskie powstały podczas pobytu poety na zesłaniu w Rosji. Odbył wówczas wyprawę na Krym. Swoje przeżycia i refleksje opisał w cyklu sonetów.
Sonet to stary gatunek literacki, uprawiany już w XIII wieku przez Włochów. Każdy składa się z czterech strof, dwie pierwsze są opisowe, i w nich nakreślił poeta piękne obrazy egzotycznego świata, a dwie ostatnie zwrotki mają charakter refleksyjny i w nich znajdziemy przemyślenia i refleksje poety pozostającego z dala od ojczyzny.
W sonecie pt. Stepy akermańskie część opisową stanowi obraz stepu w okolicach Akermanu nad Dniestrem. Podróż po stepie przypomina rejs po wielkim morzu. Step jest tak samo bezkresny jak ocean. Wysokie trawy falują na lekkim wietrze. Jest noc, w oddali błyszczy tylko tafla xS wody Dniestru nazwana przez poetę lampą Akermanu. Jest cisza, ale tak głęboka, że ją słychać. W tej ciszy nawet trzepot skrzydeł motyla czyni hałas, sunący po trawie wąż staje się słyszalny. Poecie wydaje się, że usłyszy głos z Litwy, wytęża słuch ale nic nie słyszy. Mówi: Jedźmy - nikt nie woła. Poeta zawarł tutaj tęsknotę za ojczyzną, za straconą młodością i miłością. Jest samotny.
Sonet Burza ukazuje inny świat niż sonet poprzedni. Nie ma tu ciszy. Jest huk rozszalałych fal, krzyki przerażonych ludzi, na pokład już wchodzi geniusz śmierci. Ludzie różnie się zachowują: jedni krzyczą, inni plączą, modlą się, żegnają z sobą. Tylko jeden pasażer nie odczuwa lęku, nikogo nie żegna, o nic się nie modli. Jest samotny, utracił wiarę.
Sonet Ajudah zawiera opis wielkiej góry. Na jej szczycie stoi poeta. Na dole, o podnóże góry biją fale. Gdy się cofają pozostawiają po sobie muszle, perły i korale. Widok ten wzbudził w poecie ciekawą refleksję: Ajudah jest jak serce poety, fale morskie to namiętności, które nim targają, budząc natchnienie twórcze; Gdy odbiegają pozostają nieśmiertelne utwory tak cenne jak perły czy korale.

27.Rozważ na czym polega tragizm Konrada Wallenroda.
Sytuacja tragiczna ma miejsce wówczas, gdy bohater stoi przed koniecznością dokonania wyboru pomiędzy dwoma racjami, które są równorzędne, lecz każda decyzja bohatera będzie zła - przyniesie negatywne skutki. W takiej właśnie sytuacji znalazł się Konrad Wallenrod. Musiał wybrać pomiędzy miłością do ojczyzny a miłością do Aldony. Wybrał Litwę - poświęcił swoje życie prywatne i miłość ukochanej kobiety, gdyż Szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie. Z kolei gdyby wybrał dobro prywatne - także nie byłby szczęśliwy. Nie mógłby żyć i patrzeć jak ginie jego ojczyzna.
Konflikt - dobro ojczyzny a szczęście prywatne nie jest jedynym konfliktem, jedyną, przyczyną tragizmu Konrada. Bohater musi wybierać także między honorem a zwycięstwem nad Krzyżakami. Wybiera obcą jego rycerskiej etyce metodę walki podstępem* i zdradą. Wybiera metodę "lisa" a nie "lwa". Metoda ta nie jest godna rycerza. Bohater musi kłamać, oszukiwać, prowadzić podwójne życie, postępować nieetycznie. Jednak gdyby postępował etycznie i stanął do otwartej walki z Zakonem przegrałby i zaprzepaścił przyszłość ojczyzny. Tak więc tragizm Konrada rozgrywa się na dwóch płaszczyznach, podczas dokonywania tych wyborów. Zapłacił za te wybory klęską osobistą-tragedią własną i Aldony.
Konrad Wallenrod jest typowym bohaterem romantyczny, a tragizm jego postaci jest tego dowodem.

28.Oceń pokolenie młodych ukazane w III części Dziadów A. Mickiewicza.
Motywem przewodnim III części Dziadów A. Mickiewicza jest walka i cierpienia narodu polskiego, który pragnie odzyskać wolność. W dramacie składa poeta hołd współwięźniom, współbraciom... całemu pokoleniu bojowników o wolność czasów powstania listopadowego. Większość z nich to ludzie młodzi lub bardzo młodzi. Maści wie nie ma w utworze sceny, w której nie byłoby młodych bohaterów. Młody jest Konrad, który w celi więziennej na ścianie zapisuje swoją metamorfozę Umarł Gustaw - narodził się Konrad. Młodzi są bohaterowie sceny więziennej, towarzysze Konrada uwięzieni w więzieniu w kościele Bazylianów. Studenci ze Żmudzi wywożeni na Syberię to także młodzież. Jest wśród nich nawet 10 - letni chłopiec. Młody jest Cichowski i Rollinson. Historię Cichowskiego opowiadają młodzi patrioci w scenie Salon Warszawski więźniowie Belwederu to także młodzież.
Jacy są ci bohaterowie? Przede wszystkim solidarni, z godnością znoszą więzienie i cierpienia. Wierzą, że służą dobrej sprawie. Gardzą zdrajcami i sprzedawczykami. Uosabiają najpiękniejsze cechy patriotów i bojowników o wolność. Nowosilcow nimi właśnie zapełnił więzienia. Niezapomniane są postacie Janczewskiego, Wasilewskiego, Cichowskiego i młodziutkiego Rollisona, który popełnił samobójstwo, by odzyskać wieczną wolność.
Młodzi z III części Dziadów idą na śmierć, jadą na Syberię z okrzykiem na ustach: Jeszcze Polska nie zginęła! Są przyjaciółmi. Kawalerowie deklarują śmierć za tych, którzy mają rodziny. Ich męczeństwo porównywane jest do męczeństwa Chrystusa. Wierzą, że Nowosilcow wszystkich ich nie uwięzi, bo zabraknie miejsc - już przerabia kościoły na więzienia. Ich postawa jest piękna i porywająca. Podziwiam ich za dojrzałość i odwagę.

29.Scharakteryzuj szlachtę polską ukazaną w Panu Tadeuszu.
Portret szlachty polskiej w epopei A. Mickiewicza jest piękny, prawie sielankowy. Trudno znaleźć wśród bohaterów postać wyraźnie negatywną, antypatyczną, czy odpychającą.
Na przykład Stolnik Horeszko - niby dumny, zadufany w sobie magnat, a jednak patriota, wróg zaborcy.
Podobnie mściwy Gerwazy - okrutny lecz wierny swojemu rodowi, także patriota, człowiek odważny, waleczny.
Asesor i Rejent - dwa okazy kłótliwości, ale tak naprawdę są sympatyczni i nieszkodliwi.
Telimena chociaż kokietka, jest oryginalna, kobieca i interesująca.
Dziwak Hrabia budzi w nas chwilami współczucie, chwilami sympatię.
Sędzia Soplica to ostoja polskości, człowiek kultywujący tradycję i kochający ojczyznę.
Jego brat, Jacek po błędach młodości, rehabilituje się walką i pracą na rzecz ojczyzny. Jako ks. Robak uosabia najpiękniejsze cechy Polaka.
Sympatię budzą Zosia i Tadeusz.
Szlachta ukazana w Panu Tadeuszu nie jest jednorodna, jest zróżnicowana zarówno charakterologicznie jak i społecznie.
Magnaterię reprezentuje Horeszko, arystokrację - Hrabia, szlachtę ziemiańską -Soplicowie, szlachtę urzędniczą - Asesor, Rejent. Szlachtę zaściankową - Dobrzyńscy. Wszystkie te warstwy mają swoje wady i słabości, lecz wszystkie mają też wiele zalet, a wśród nich najważniejszy jest patriotyzm.
Prawdopodobnie tęsknota za krajem, sentyment do tej Polski, która schodzi już z areny dziejów sprawiły, że poeta nakreślił tak piękny, wyidealizowany obraz szlachty.

30.Udowodnij, że Jacek Soplica to nowy typ bohatera romantycznego.
Polski bohater romantyczny przechodził proces przeobrażania się w trakcie zmieniania się sytuacji politycznej i ewoluowania samych pisarzy i poetów. Najlepiej widać to w utworach Adama Mickiewicza.
Jeden z jego pierwszych bohaterów - Gustaw z // i IV części Dziadów to romantyczny kochanek, który przemienia się w /// części Dziadów w Konrada - polskiego spiskowca i męczennika.
Walter - Alf przywłaszcza sobie imię Konrada Wallenroda i staje się bojownikiem w masce lisa.
Jacek Soplica posiada wszystkie te cechy, co i poprzedzający go bohaterowie. On także przeżywa przemianę: ze zbuntowanego kochanka przeobraża się w patriotę -emisariusza, ukrywającego pod mnisim habitem księdza Robaka, nie tylko działalność konspiracyjną, ale i przeszłość. Mickiewiczowski bohater zmienia się bardzo często, a owe przemiany obrazują walkę naszych romantyków z wzorcami europejskimi. W literaturze europejskiej główną cechą bohatera romantycznego była nieszczęśliwa miłość, a nasi poeci musieli wyposażyć postacie o wątek historyczny, narodowowyzwoleńczy. Dlatego kochankowie (Walter - Alf. Gustaw. Jacek Soplica) mają swoje alter ego, stają się bojownikami, patriotami (Konrad Wallenrod, Konrad, ksiądz Robak)
Bohater romantyczny jest tajemniczy, zagadkowy, pełen sprzeczności, uczuciowy, zakochany, pesymistyczny, samotny, wyobcowany, w konflikcie z otoczeniem, nieprzeciętny, odważny, ponury.
Jacek Soplica posiada wszystkie te cechy, a ponadto jest to postać, która na pewnym etapie odrzuca samotność. On nie chce wyzwolić ojczyzny sam: walczy w armii Napoleońskiej wraz z innymi Polakami, jest emisariuszem - konspiruje z innymi patriotami, chce wywołać powstanie przy udziale szlachty litewskiej. Działa we wspólnocie i jest to podstawowa wartość tej postaci. Taki bohater mógłby zwyciężyć, bo nie jest sam.

31. Wybierz z galerii postaci Pana Tadeusza jedną i scharakteryzuj ją.
Literatura romantyczna przynosi kilka charakterystycznych typów bohatera:
Sentymentalny (werteryczny, nazwa poch. od imienia bohatera powieści Goethego pt.
Cierpienia młodego Wertera), cechuje go skłócenie ze światem, brak akceptacji
rzeczywistości, posiada wybujałą uczuciowość, ma poczucie bezsensu życia, co
doprowadza go do samobójstwa. Nie walczy z otaczającym go światem
Bohater bajroniczny ( np. Giaur, bohater powieści poetyckiej Giaur Byrona), cechuje go
samotność, tajemniczość, skłócenie ze światem, buntuje się przeciwko" normom
obyczajowym i moralnym. Powodowany gwałtownymi uczuciami ( np. miłość, nienawiść) popełnia zbrodnię, a uspokojenie i koniec cierpień może przynieść tylko
śmierć.
Bohater wallenrodyczny, podobny do bohatera bajronicznego, jednak mając do wyboru
ojczyznę i miłość, wybierze ojczyznę (Konrad Wallenrod, który Szczęścia w domu nie
znalazł, bo go nie było w ojczyźnie).
Postać Jacka Soplicy jest zapowiedzią nowego typu bohatera romantycznego.
Młody Jacek Soplica jest hulaką i utracjuszem. Zdobywa uznanie wśród szlachty, gości też u Stolnika , któremu zapewnia głosy na sejm. Poznaje tam jego córkę - Ewę i zakochuje się w niej z wzajemnością. Stolnik udaje, że nie widzi miłości, ale gdy zdobywa fotel senatora podaje Jackowi czarną polewkę. Jacek wpada w szał, popada w pijaństwo i awanturnictwo. Ludzie odwracają się od niego. Rozpaczliwe małżeństwo z przyszłą matką Tadeusza jest tragiczną pomyłką, zakończoną zgryzotami, chorobą i śmiercią niekochanej żony. Jacek zabija Stolnika przypadkowym strzałem podczas potyczki z Moskalami, której był świadkiem. Ucieka z kraju, służy ojczyźnie jako żołnierz. Zakłada pokutniczy strój zakonnika i przyjmuje imię Robak. Pracuje jako emisariusz, przygotowuje powstanie. Jest więziony w pruskiej fortecy. Zginaj ratując życie swojemu śmiertelnemu wrogowi -Gerwazemu.
Jacek jest przede wszystkim postacią dynamiczną, zmieniającą się w trakcie trwania utworu, ewoluującą. Cechą najbardziej różniącą, jest fakt, że Jacek już jako Robak nie działa samotnie, ale staje się częścią ogromnej machiny, jaką jest działalność konspiracyjna. Ksiądz Robak służy idei, wykonuje rozkazy. Taka koncepcja bohatera romantycznego, oprócz swego nowatorstwa, jest zapowiedzią innego spojrzenia na problematykę narodowowyzwoleńczą w dziełach największych polskich romantyków, jest również kolejnym krokiem na drodze rozwoju literatury romantycznej.

32.Przedstaw sylwetkę psychiczną i rozważ konflikty moralne Kordiana - bohatera dramatu J. Słowackiego.
Kordiana, bohatera dramatu J. Słowackiego poznajemy jako 15 - letniego młodzieńca, wrażliwego, zdolnego poetę. Jest młodym szlachcicem, większość czasu spędza ze starym sługą Grzegorzem, który jest też jego wychowawcą. Grzegorz chce pomóc Kordianowi w odnalezieniu celu życia , chce go również uchronić przed ujemnymi skutkami wpływu świata. Opowiada mu różne historie, min. o Janku co psom szył buty. Opowieścią tą chciał nauczyć Kordiana, że przez pracę, nawet niezbyt ważną można zapewnić sobie dobrobyt. Opowiada mu również historię o walkach w Egipcie chcąc rozpalić w chłopcu chęć zaciągnięcia się do wojska.
Niestety, Kordian nie umie odnaleźć w sobie celu życia, postanawia wyjechać w świat. Opuszcza ojczyznę i udaje się najpierw do Londynu. Jego marzenia o innym świecie nie spełniają się, osobiście doświadcza, że tu za pieniądze można mieć wszystko.
Nie mogąc znieść takiej atmosfery życia opuszcza Anglię i udaje się do Rzymu gdzie romansuje z Wiolettą. Jednak ta miłość jest również kupiona. Dowiaduje się o tym wystawiając uczucia kochanki na próbę.
Następnie udaje się na audiencję do papieża, do którego przybywają ludzie z bogatymi darami. Tymczasem Kordian przynosi odrobinę polskiej ziemi i prosi o jej poświęcenie. Jednak papież postępuje tak jak inni ludzie żyjący w świecie którym Kordian jest rozczarowany. Papież lekceważy Kordiana, dochodzi do tego, że chce wykląć naród polski. Papież stoi po stronie cara, chce aby Polacy byli mu podlegli, aby go czcili i nie walczyli o swoje prawa.
Kordian po raz kolejny rozczarowuje się i udaje się w Alpy. Tam na szczycie najwyższej góry, w swoim monologu krytykuje niegodziwość i podłość świata.
Powraca do kraju. W swej wizji zobaczył Polskę jako Winkilrieda narodów - kraj wolny, niepodległy, w którym panują równe dla wszystkich prawa. O taki kraj chce walczyć. Z człowieka zagubionego przekształca się w wielkiego patriotę. Dla ratowania ojczyzny postanawia zabić cara, ale trafia do szpitala dla wariatów.
W szpitalu wariatów zrozumiał, na jaki czyn się porwał, zauważył swoje błędy tj. walkę ze Strachem i Imaginacją. Kordian zauważył, że nie nadaje się do takiego czynu, ma on usposobienie poety, artysty a nie wojownika o wolność. Ze spokojem przyjmuje wyrok śmierci.
Dramat Juliusza Słowackiego pt. Kordian jest polemiką z Adamem Mickiewiczem. Polemika ta dotyczy między innymi kreacji bohatera. Słowacki wykazał, że bohater romantyczny jest słaby, niezdolny do czynu, nie potrafi działać zespołowo, a w pojedynkę niewiele może (scena u progu sypialni cara) - Kordianowi zabrakło odwagi. Tym samym dał odpowiedź na pytanie dlaczego upadło powstanie listopadowe - powstańczy byli niedojrzali i osamotnieni jak Kordian. Kordian symbolizuje pokolenie powstańców.

33.Rozważ, że Wokulski to romantyk czy pozytywista?
Stanisław Wokulski to bohater Lalki Bolesława Prusa. Doktor Szuman powiedział o nim: Zespoliło sią w nim dwóch ludzi, romantyk sprzed roku 186S i pozytywista. Tak też było w istocie, ciągle, od młodości zmagały się w nim te dwie istoty, dwie strony osobowości.
Wokulski pochodził z rodziny szlacheckiej. Gdy ojciec stracił majątek, Stanisław przyjął pracę jako subiekt w winiarni u Hopfera. Kontakty ze studentami rozbudzają w nim chęć zdobycia wiedzy i wiarę, że nauka i praca pomogą mu osiągnąć awans społeczny. Ale wybuchło powstanie styczniowe. Wziął w nim udział jak i jego przyjaciele studenci. Był więc wyznawcą romantycznej idei walki o niepodległość. Konsekwencją tego było zesłanie na Syberię. Po powstaniu dzięki nauce zesłanie okazało się dla niego łatwiejsze. Po powrocie z Irkucka stał się nowoczesnym człowiekiem, który posiadł "pozytywną wiedzę". Wówczas zwyciężyła w nim orientacja anty romantyczna. Znalazł swoje miejsce w domu i w sklepie Małgorzaty Minclowej. Ani małżeństwo, ani dostatek nie przyniosły mu szczęścia i satysfakcji. Obudziła się w nim romantyczna dusza - zakochał się. Dla tej wielkiej miłości pomnaża swój majątek, wkrada się w łaski arystokracji. Jest to uczucie, które nie daje mu szczęścia. Równocześnie zajmuje się filantropią i pracą naukową, a więc realizuje program pozytywistyczny.
Wydawałoby się, że posiadając wiedzę, majątek, i pozycję społeczną, które zawdzięczał tylko sobie. Wokulski powinien być szczęśliwy. Ale czy ktoś widział szczęśliwego romantyka? Obciążony dziedzictwem romantyzmu, wychowany w ideałach romantycznej walki nie mógł znaleźć szczęścia. Chociaż osobiście nie wierzę by popełnił samobójstwo. To nie typ Wertera, Gustawa, czy młodego Kordiana.

34.Ukaż odbicie haseł polskich pozytywistów w nowelistyce tego okresu.
II połowa lat 70 - tych XIX w. to czas noweli. Nowela stała się przejściową formą wypowiedzi między literaturą tendencyjną (będącą realizacją haseł pozytywistycznych), a dojrzałą powieścią realistyczną. Nowela podejmowała wiele haseł pozytywistycznych, tematów programowych epoki.
Problematykę społeczną wsi i obrazy nędzy i zaniedbania ludu ukazują: Szkice węglem i Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza oraz Antek Bolesława Prusa.
Problemy nierówności społecznej, wyzysk robotników, biedę miast, nędzę bezrobotnych obrazują Powracająca fala, Kamizelka, Katarynka B. Prusa i ABC E. Orzeszkowej.
Problem nietolerancji przybliża Mendel Gdański M. Konopnickiej.
Problematykę niepodległościową, obrachunek z przeszłością, szczególnie z powstaniem styczniowym podejmuje E. Orzeszkowa w noweli Gloria victis (Chwała zwyciężonym).
Tragiczne losy emigrantów polskich poszukujących chleba poza granicami ukazuje Latarnik, Za chlebem H. Sienkiewicza.
Szczególnie dużo miejsca poświęcają pozytywiści losom biednych dzieci, np. Taduesz E. Orzeszkowej, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela H. Sienkiewicza oraz wspomniane już wcześniej Janko Muzykant czy Antek.
Problematyka moralna pojawia się w nowelach Miłosierdzie gminy M. Konopnickiej i Kamizelka B. Prusa.
Przybliżę problematykę dwóch ostatnich nowel.
Miłosierdzie gminy przedstawia wstrząsające "miłosierdzie" - pewnej gminy w Szwajcarii - nad ludźmi starymi, chorymi i niedołężnymi. Polegało ono na tym, że w drodze licytacji oddawano tych ludzi do domów bogatych gospodarzy, którzy potrzebowali pomocy przy pracach gospodarskich. By zachęcić do licytacji gmina dokładała pewną sumę pieniędzy do każdego z licytowanych.
Jednym z licytowanych jest stary Kuntz Wunderli. Na licytację przyszedł także jego syn, który jednak nie bierze ojca do siebie. Ostatecznie Kuntz zostaje "kupiony" przez mleczarza, który zaprzęga go do mleczarskiego wózka obok psa. Tak stary człowiek będzie zarabiał na życie. W noweli tej Konopnicka ostrzega przed fałszywą filantropią.
Kamizelka B. Prusaporusza problem kłamstwa wobec chorego człowieka. Jest to historia małżeństwa. Mąż ciężko, nieuleczalnie zachorował, z każdym dniem był coraz słabszy i chudszy. Nie chcąc martwić żony skraca pasek kamizelki i udowadnia jej, że przybiera na wadze. Nie wie, że żona także przesuwa sprzączkę chcąc dodać mu otuchy, co daje ten sam efekt. Kamizelkę kupi! od Żyda (po śmierci właściciela) narrator i w jego opowiadaniu staje się ona symbolem miłości dwojga ludzi.
Nowela pozytywistyczna podejmowała różnorodne problemy. Najczęściej stawała w obronie biednych, chorych, samotnych, starych ludzi i dzieci z ubogich rodzin. Tym samym realizowała podstawowe hasła pozytywizmu: pracy u podstaw i pracy organicznej.
35.Wskaż główne tendencje w liryce Młodej Polski na przykładzie wierszy
wybranego poety.
Główne tendencje epoki w poezji młodopolskiej spróbuję wykazać na przykładzie liryki Kazimierza Przerwy - Tetmajera. W jego poezji znajdujemy dekadenckie nastroje końca XIX wieku i nowe techniki obrazowania poetyckiego takie jak: impresjonizm, ekspresjonizm i symbolizm.
Typowym przykładem wiersza dekadenckiego jest utwór pt. Koniec wieku XIX . bohaterem wiersza jest zagubiony i bezradny człowiek przełomu wieków, który utracił wszystkie posiadane wartości, a przede wszystkim wiarę w sens istnienia. Nie potrafi odnaleźć się w otaczającym go świecie. Sens utraciły wartości romantyczne (walka, uczuciowość, emocje), jak i pozytywistyczne (rozum, nauka, praca). Człowiek końca wieku przepojony poczuciem beznadziejności nie znajduje odpowiedzi na żadne pytanie. Wiersz kończy się słowami: Głową zwiesił niemy.
Typowym wyrazem postawy dekadenckiej jest utwór Dziś będący wizerunkiem pokoleniowym dziś -pierwsze nasze myśli są zwątpieniem, nudą, szyderstwem...
Wyrazem tej postawy jest również sonet Nie wierzą w nic. Nie wierzą w nic, nie pragną niczego na świecie. Zniszczone zostały wszelkie ideały, programy, marzenia. Jedynym pragnieniem jest Nirwana, czyli stan nicości, nieistnienia. Prosi o ten stan poeta w Hymnie do Nirwany. Od tego przerażającego świata beznadziei i bezsensu szuka poeta wyzwolenia i ucieczki. Ratunek znalazł w obcowaniu z przyrodą. Powstał w ten sposób cykl liryków tatrzańskich.
W wierszu Melodia mgieł nocnych poeta używa techniki impresjonistycznej, czyli opisuje trudno uchwytne, ulotne wrażenia, jakich doznaje patrząc na krajobraz tatrzański.
Technikę symboliczną stosuje w wierszu Limba. Drzewo symbolizuje samotność i smutek. Symbolizm stosuje także poeta w pięknym wierszu Na Anioł Pański. Wykorzystuje tu także impresjonizm i ekspresjonizm.

36.Scharakteryzuj chłopów i inteligencję w Weselu Stanisława Wyspiańskiego.
W bronowickiej chacie na weselu inteligenta i poety - Lucjana Rydla i chłopki Jadwigi Mikolajczykówny zebrali się goście z Krakowa i z Bronowic. Z Krakowa przybyli przyjaciele i krewni Pana Młodego, z Bronowic - chłopi, krewni i sąsiedzi Panny Młodej. Wyspiański dokonuje oceny obu warstw społecznych. Oto przekrój inteligencji:
Pan Młody łatwo poddaje się nastrojom, egzaltacji, poezji, prezentuje gadulstwo, ludomanię, pozór, a nie szczerość ideałów.
Poeta choć tęskni za potęgą, głosi pesymizm i dekadentyzm, a poeta dekadent nie jest zdolny do czynu.
Dziennikarz sam nie jest pewien wartości swoich poglądów, w głębi duszy pogardza ludem i jest lojalny wobec zaborcy co i tak nie przynosi efektów.
Nos to typowy dekadent w działaniu.
Gospodarz to jedyny jest szczery w swoich zamierzeniach i ideałach inteligent, lecz nawet i on w chwili decydującej zawodzi. Charakterystyka inteligencji nie wypada więc pozytywnie.
Wynik oceny chłopów nie jest lepszy:
Czepiec prezentuje wartość ludu, jego energii i siły tak potrzebnej inteligentom. Tym niemniej jest to postać prymitywna, która samodzielnie nie podejmie decyzji.
Dziad z zachowaną, w psychice rabacją 1846 roku jest upostaciowieniem polskich obaw i niechęci, które nie dopuszczą do szczerej zgody z panami.
Jasiek to symbol niedojrzałości chłopów do czynu, ich odwiecznego przywiązania do własności prywatnej. Obarczony odpowiedzialnym zadaniem pragnie błyszczeć przed innymi, schyla się po czapkę z piór i gubi Złoty Róg.
Zatem społeczeństwo polskie doby Wyspiańskiego otrzymuje marną ocenę: słaba niezdolna do czynu inteligencja i niedojrzali, bezradni z powodu braku dowódcy, choć gotowi do walki chłopi... zdolni są tylko pogrążyć się w magicznym, uśpionym, chocholim tańcu. Wyspiański dokonuje oceny wydobywając z ich dusz to co prawdziwe i stawiając ich przed możliwością wspólnego czynu. Okazuje się, że w tej osobliwej chwili wielkiej szansy inteligencja zawiodła, a chłopi nie dorośli do tak poważnego zadania.

37.Wymień i określ funkcję symboli w Weselu Stanisława Wyspiańskiego.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego to dramat realistyczno - symboliczny. Warstwa realistyczna przedstawia przebieg wesela Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną., w podkrakowskiej wsi Bronowice. Warstwa symboliczna nadaje dramatowi głęboki sens, pogłębia jego wymowę. Symbole pojawiające się w dramacie to:
Bronowicka chata, w której odbywa się wesele to symbol Polski, a weselni goście to
Polacy.
Chochoł w dosłownym znaczeniu jest słomianym okryciem krzewów na zimę, może
oznaczać: siły zewnętrzne (zaborców) zniewalające naród; może mieć wymowę
optymistyczna - być otuliną sił narodu, które odrodzą się gdy nadejdzie "wiosna", czyli
odpowiedni moment. Chochoł jest jednym z najważniejszych symboli w dramacie -to on
przyzywa osoby (widma i zjawy), on wykonuje chocholą muzykę, w rytm której tańczą
goście weselni.
Chocholi taniec symbolizuje niemoc narodu polskiego.
Na wezwanie Chochoła przychodzą do postaci dramatu zjawy, które symbolizują wewnętrzne dramaty poszczególnych bohaterów. I tak:
Do Poety przychodzi Rycerz (Zawisza Czarny), symbol bohaterstwa i patriotyzmu, by mu uświadomić bylejakość jego poezji, która usypia naród, odbiera mu wolę walki.
Do Dziennikarz przybywa Stańczyk (błazen króla Zygmunta Starego), który obnaża jego konserwatyzm i lojalność wobec zaborcy.
Dziad zobaczył Upiora (Jakuba Szelę, przywódcę powstania chłopskiego przeciwko szlachcie w 1846 roku), ma on przypominać, że pamięć o konflikcie pan - chłop jest żywa.
Do Pana Młodego przybywa Hetman (Branicki, zdrajca), by mu uświadomić, że żeniąc się z chłopką zdradził swoja klasę.
Do Gospodarza przychodzi Wernyhora - legendarny lirnik ukraiński, wróżbita, symbol wolności. To on wręcza Gospodarzowi złoty róg - symbol powstania wielkiej sprawy narodowej. Dźwięk złotego rogu ma być sygnałem do rozpoczęcia powstania. Niestety Jasiek, parobek, któremu Gospodarz powierzył róg, gubi ten bezcenny skarb. Dla Jaśka ważniejsza była czapka z pawimi piórami - symbol spraw chłopskich. Jasiek szukał czapki i zgubił złoty róg - zaprzepaścił sprawę.
Wyspiański obnaża brak poświęcenia inteligencji i interesowność chłopów, ich koncentrowanie się na sprawach chłopskich, nie narodowych. Dlatego Jasiek słyszy słowa:
Miałeś chamie złoty róg
Ostał ci się ino sznur, które oznaczają zmarnowanie szansy.
Symbolem jest także złota podkowa zgubiona przez konia Wernyhory, oznacza ona szczęście, ale schowana przez Gospodynię do skrzyni informuje o chłopskiej pazerności.
Symbole dopełniają treść dramatu, pozwalają lepiej scharakteryzować społeczeństwo polskie, odsłonić, co się komu w duszy gra, co kto w swoich widzi snach.

38.Scharakteryzuj gromadę wiejską w Chłopach Władysława Stanisława Reymonta.
Akcja powieści nie ma wyraźnego wątku centralnego. Na plan pierwszy wysuwają się wątki związane z rodziną Borynów - małżeński dramat Macieja i dzieje romansu Jagny i Antka. Są one mocno rozbudowane dlatego, że w losy Borynów wplatają się problemy istotne dla całej Lipieckij zbiorowości. To co kształtuje życie chłopów to zjawiska typowe dla społeczności wiejskiej, tworzące ze wsi odrębną, swoistą formację kulturową. Reymont przedstawia złożoną strukturę społeczną wsi.
Społeczeństwo wiejskie jest podzielone i zróżnicowane według posiadanego majątku i tworzą je: najbogatsi i średniozamożni chłopi, biedni gospodarze, komornicy i żebracy.
Bogaci chłopi trzymają się razem, z biedotą, którą gardzą nie szukają kontaktów. Mogą pozwolić sobie na zatrudnienie najemników do pracy. Społeczność ta nie okazuje współczucia dla biednych, uważając iż porządek jaki panuje jest zgodny prawem Bożym. Ponadto są przekonani, że miernikiem wartości człowieka jest ilość posiadanej ziemi i inwentarza, siła charakteru, pracowitość, a także umiejętność dobrego gospodarowania. Najbogatszym chłopem we wsi jest Maciej Boryna, człowiek pracowity, wytrwały, gospodarny i stanowczy, mocno przywiązany do ziemi. Jego wadami są natomiast egoizm, chciwość, zawziętość, bezwzględność w stosunku do rodziny i parobków. Gdy wieś podjęła decyzję walki z dworem o las, Boryna początkowo waha się , gdyż woli nie zrywać kontaktów jakie łączą go z dziedzicem. Ale w końcu zdaje sobie sprawę z więzi, jaka łączy go ze sprawą wszystkich gospodarzy i decyduje się na objęcie stanowiska przywódcy. Dla ratowania interesów wsi gotów jest nawet zaryzykować życiem.
Średniozamożni chłopi również posiadają własny grunt, ale pragną dorównać bogatszym od nich. Niewiele obchodzi ich także los biednych. Do tej warstwy społecznej należy Dominikowa, która wydaje Jagnę za znacznie starszego Borynę tylko dlatego, że udaje się jej wymusić od niego zapis gruntu na rzecz córki.
Ludźmi bardzo biednymi są komornicy, z którymi nikt się nie liczy i o których nikt nie pamięta. Przypominano sobie o nich tylko wtedy, gdy stawali się potrzebni we wsi. Tak właśnie było w przypadku podjęcia przez Lipce walki o las. Kiedy chłopi odsiadują w więzieniu karę za bijatykę z dworską służbą, zostaje zorganizowana pomoc sąsiedzka dla ich żon, ale żonami komorników nikt się nie interesuje.
W jeszcze gorszej sytuacji znajdują się żebracy nie mający domu, czekają aż ktoś ich przygarnie do siebie.
Obraz społeczności wiejskiej jest obrazem realistycznym.
Wieś nie jest też wolna od konfliktów pomiędzy społecznością a dziedzicem, a także od konfliktów wewnętrznych (osobistych).
Cechą wsi jest pragnienie posiadania ziemi. Chłop żyje dzięki ziemi, dla niej też często się żeni. Posiadanie ziemi to także szacunek otoczenia i mocna pozycja w rodzinie czy też we wsi. Ziemia wymaga jednak od chłopa pracy, miłości i poświęcenia. Ludzie na wsi pomagają sobie wzajemnie, wspólnie wykonują różne prace. Robią to w milczeniu, skupieniu, z chęcią i miłością a nie z przymusu. To co robią staje się duchowym przeżyciem. Symboliczne znaczenie ma tutaj scena ostatniego siewu Boryny. Podkreśla ona nierozerwalny związek człowieka z naturą i ziemią. Jej utracenie jest w tym przypadku równoznaczne z utratą pozycji społecznej i ekonomicznej oraz wszelkich środków do życia. Z pragnienia jej posiadania wyrasta spór pokoleniowy o ziemię. Niektórzy, tak jak Maciej Boryna do końca swego życia nie chcą oddać jej dzieciom. Przekonali się bowiem; jaki los spotkał tych, którzy to uczynili. Kolejną cechą charakteryzującą wieś jest solidarność gromadzka.
Rozwarstwieni i często skłóceni ze sobą chłopi, w sprawach istotnych dla wsi potrafią się zjednoczyć. Wystarczy wymienić tu walkę o las, zebranie w sprawie rosyjskiej szkoły, czy historię samosądu nad Jagną.
Powieść Reymonta można nazwać epopeją chłopską, gdyż zawiera rozległy i wszechstronny obraz społeczeństwa ukazanego w przełomowym momencie historycznym. Chłopi Reymonta są siłą autonomiczną, tą za która nikt nie musi myśleć, decydować i działać, ponieważ ona sama potrafi to zrobić. Pisarz nobilituje jakby warstwę chłopską, która dotąd była poniżana i krzywdzona.
Obraz społeczności wiejskiej ukazany w Chłopach to nic tylko obraz wsi polskiej, ale i w ogóle wsi europejskiej końca XIX i początku XX wieku. Za ten uniwersalny obraz otrzymał Reymont Nagrodę Nobla.

39.Opisz moralność pani Dulskiej na podstawie Moralności pani Dulskiej G. Zapolskiej.
Istotą utworu Gabrieli Zapolskiej jest schemat moralności mieszczańskiej, który autorka świetnie prezentuje w swoim dramacie i który poddaje ocenie odbiorcy.
Pani Dulska dzierży mocno w garści swoją mieszczańską rodzinkę (dwie dorastające córeczki Hesię i Melę, "dorośniętego" już syna Zbyszka i męża - niemego, niemrawego i zawojowanego ze szczętem Dulskiego). Mama Dulska przymknęła oko na romans syna ze służącą Hanką, gdyż wolała by "grzeszył w domu" niż włóczył się poza domem. Efekt był dla tej "szacownej matrony" przykry - Hanka zaszła w ciążę. Zbyszko uniósł się honorem, postanowił zrzucić z siebie mieszczański blichtr, przeciwstawić się rodzinie i konwenansom i ożenić się z Hanką. Mieszczańska familia wyperswadowała mu jednak ów bezecny pomysł. Hanka otrzymała finansową odprawę, Zbyszko powrócił zaś do swojego urzędniczo -dulskiego trybu życia. Więc powróciła rodzinna harmonia, bez cienia niesmaku.
Całe zdarzenie jest przykładem mieszczańskiej mentalności. Zapolska ostro krytykuje hipokryzję, obłudę i ciasnotę horyzontów mieszczuchów, których wszystkie wady uosabia pani Dulska. Autorka taką niemoralną moralność określa mianem kołtunerii lub dulszczyzny - czyli poglądów, jakie reprezentuje pani Dulska, a więc fałszu, małych brudnych rozgrywek przy jednoczesnym wysokim mniemaniu o własnych walorach moralnych i obywatelskich.
Pani Dulska jest ponadto kobietą, która usuwa ze swojej kamienicy lokatorkę, ponieważ ta "truła się i naraziła tym samym porządny dom na skandal...", jednocześnie ta sama strażniczka moralności chętnie przyjmuje czynsz od "damy lekkich obyczajów" i przymyka oko na romans syna ze służącą. Ponadto wychowuje swoje córki w atmosferze fałszu i zakłamania. Jej główne zasady brzmią: prać brudy w swoich czterech ścianach; utrzymywać porządek "na pokaz"; pieniądz nie śmierdzi. Drogowskazem regulującym postępowanie Dulskiej jest pytanie: Co sobie ludzie o tym pomyślą?
Patrząc na to okiem widza lub czytelnika, odbiorca śladem autorki używa tytułowego pojęcia moralności ironiczne i z goryczą.

40.Wyjaśnij znaczenie tytułu i związek z treścią powieści Ludzie bezdomni S. Żeromskiego.
Ludzie bezdomni to powieść nowego rodzaju, otwierająca XX wiek. Jedną z cech nowej powieści było nasycenie jej symbolami. Już sam tytuł powieści można odczytywać wieloznacznie. Pozornie wszystko jest jasne: ludzie bezdomni to ludzie, którzy nie mają domu, nie maja gdzie mieszkać. Przykładem takich ludzi mogą być nędzarze paryscy z domu noclegowego. Może to być proletariat Warszawy, klasa robotnicza wegetująca w tragicznych warunkach. Ale problem bezdomności ma również wymiar metaforyczny. Pod pojęciem domu można rozumieć nie tylko cztery ściany ale również własne miejsce w świecie, poczucie stabilizacji życiowej, spokój odwzajemnionej miłości. W tym znaczeniu bezdomny Tomasz Judym, rezygnuje on dla idei służenia ludziom biednym z własnego domu, ze szczęścia rodzinnego. Jest to bezdomność ideowa wynikająca z moralnego nakazu niesienia pomocy innym, ofiarnictwa. Jej konsekwencją jest bezdomność egzystencjalna - Judym jest samotny, nie ma domu, ciągle zmienia miejsce innego rodzaju bezdomność dotyczy brata Judyma, Wiktora. Wiktor opuścił dom i wyjeżdża z kraju. Jego emigracja wymuszona jest przez warunki społeczno - ekonomiczne ówczesnej Polski. Wyjeżdża "za chlebem". Bezdomna jest również Joasia Podborska. Jest to bezdomność społeczna, wynikająca ze śmierci rodziców i utraty rodzinnego majątku. Wacław, brat Joasi umierający z dala od ojczyzny, symbolizuje bezdomność narodu, całych rodzin, które w ramach represji po powstaniu styczniowym były zmuszone opuścić kraj na zawsze. Korzecki jest bezdomny bezdomnością dekadentów, zagubionych w świecie, pogrążonych w depresji, uciekających w samobójstwo. Ostatni rodzaj bezdomności to bezdomność Polski, której nie ma na mapach Europy. Wieloznaczność bezdomności zmusza do refleksji nad miejscem człowieka w świecie.

41. Wskaż czynniki kształtujące osobowość Cezarego Baryki - bohatera Przedwiośnia Stefana Żeromskiego.
Głównym bohaterem Przedwiośnia jest Cezary Baryka. Był to Polak urodzony i wychowany w głębi Rosji. Dzieciństwo i młodość spędził w Baku gdzie jego ojciec pracował jako urzędnik, a matka Jadwiga zajmowała się wychowywaniem syna jedynaka. Seweryn Baryka uważał się za patriotę, a wyrazem jego uczuć patriotycznych było pielęgnowanie pamiętnik dziadka Kaliksta - uczestnika powstania listopadowego, który Seweryn traktował jako największy rodzinny skarb.
Po wcieleniu Seweryna do armii rosyjskiej w czasie I wojny światowej Cezary pozostał w Baku z matką, aby przeżyć piekło rewolucji. Początkowo był nastawiony entuzjastycznie do haseł jakie przyniosła rewolucyjna propaganda. Przestał uczęszczać do szkoły po celowym znieważeniu dyrektora. Ochotniczo uczestniczył w wiecach, publicznym paleniu kukieł cara, dostojników państwowych a nawet Piłsudskiego, o którym Cezary nic nie wiedział. Był wobec rewolucji bezkrytyczny, denerwowała go własna matka, która nie podzielała jego entuzjazmu. Gdy ukazał się dekret nakazujący oddawać wszystkie kosztowności Cezary przekazał resztki majątku ojca komunistom. Doświadczył również ciemnych stron rebelii. Jego matka przemycała ze wsi mąkę aby miał co jeść. Wreszcie dostrzegł bezgraniczne poświęcenie matki i starał się jej pomóc. Codziennie chodził z matką do portu oczekując powrotu Seweryna. Zamiast niego spotkali księżną Szczerbatow z córkami i matka udzieliła im schronienia. Nagła rewizja spowodowała, że Barykowa została aresztowana i skazana na ciężkie roboty publiczne i wkrótce umiera. Prawdziwym szokiem dla Cezarego jest fakt, że zmarłej obcięto wraz z palcem obrączkę, co jest dla niego symbolem zła jakie niesie rewolucja. Przeradza się ona w krwawe zamieszki na tle narodowościowym. Cezary zostaje grabarzem. W momencie kiedy wiezie na wózku młodą Ormiankę zaczyna rozumieć czym jest rewolucja: gwałtem, grabieżą, mordowaniem niewinnych ludzi.
Z tego dna ludzkiego istnienia wyciągnął Cezarego ojciec, wraz z którym wyrusza on do wolnej ojczyzny. W czasie długiej podróży chory Seweryn opowiada synowi o osiedlach szklanych domów, które powstały w wolnej Polsce dzięki inicjatywie ich krewnego - doktora Baryki. Seweryn umiera, a Cezary niedługo potem przekonuje się, że były to tylko idealistyczne marzenia ojca.
Po przyjeździe do Warszawy Cezary udaje się do znajomego matki - Szymona Gąjowca, który pomaga mu urządzić się w Warszawie. Baryka rozpoczyna studia medyczne, które przerywa wojna polsko - bolszewicka. Cezary bierze w niej czynny udział.
Po wojnie otrzymuje zaproszenie od bogatego ziemianina Hipolita Wielosławskiego i udaje się do Nawłoci. W czasie pobytu w Nawłoci uwikłał się w romans z bogatą wdową Laurą Kościeniecką, który zakończył się awanturą z jej narzeczonym Barwickim. Jednocześnie w Cezarym kochają się Wanda Orszyńska i Karolina Szarłatowiczówna. Karolina w tragicznych okolicznościach umiera za co mieszkańcy Nawłoci obwiniają Wandę a pośrednio również Cezarego. W tej sytuacji opuścił on Nawłoć i zamieszkał w folwarku w Chłodku. Poznał tu życie najuboższych chłopów i komorników.
Następnie Cezary powróci ł do Warszawy aby kontynuować przerwane studia. Rozpoczął się w jego życiu okres dręczących rozterek i niepokoi, okres poszukiwania właściwej drogi życiowej, ponieważ znalazł się pod wpływem dwóch ludzi reprezentujących przeciwstawne idee: Szymona Gąjowca i Antoniego Lulka. Baryka nie zgadzał się z ich poglądami. Gajowcowi zarzucał, że jego obóz nie ma żadnej idei. Komunistom - że odrodzenie całego społeczeństwa powierzyć chcą przeżartej nędzą klasie robotniczej. Cezary w zasadzie do końca powieści nie decyduje się świadomie na przyjęcie określonej postawy ideowej, a jego udział w manifestacji robotników może być rozumiany jako wyraz solidarności z wyzyskiwanymi a nie przejaw ugruntowanej postawy rewolucyjnej. Cezary to typ bohatera dynamicznie zmieniającego się wewnętrznie pod wpływem kolejnych doświadczeń, ale zawsze mającego jakieś marzenia i idee. Całe jego życie to poszukiwanie i kolejne rozczarowania.

42.Przedstaw obrazy krzywdy społecznej w utworach Stefana Zeromskiego.
Stefan Żeromski określany jest mianem "sumienia narodu". Nigdy nie pozostawał obojętny wobec biednych i pokrzywdzonych. Reagował na każdy przejaw krzywdy społecznej, dlatego w jego twórczości obok tematyki patriotycznej, politycznej i moralnej wiele miejsca zajmuje problematyka społeczna. Znajdujemy ją w jego opowiadaniach i powieściach.
Motyw krzywdy społecznej występuje w opowiadaniu Zmierzch. Pisarz ukazuje tu pracę ubogich wieśniaków, Gibałów, przy wywózce torfu. Gibałowie , aby zarobić na marną egzystencję muszą pracować od świtu do nocy za parę groszy. W tym czasie ich maleńkie dziecko pozostawione jest samo sobie. Ukazane są psychiczne cierpienia matki, która martwi się o dziecko.
Wstrząsające jest opowiadanie Zapomnienie, w którym ukazana jest historia chłopa Obali ukaranego za kradzież kilku desek na trumnę dla jedynego dziecka.
Opowiadanie Doktor Piotr ukazuje konflikt postaw moralnych. Ojciec, Dominik Cedzyna okrada przez lata robotników cegielni, by jego syn mógł uczyć się za granicą. Gdy doktor Piotr po powrocie do kraju odkrywa nieuczciwość ojca, wyjeżdża na zawsze, pragnie spłacić dług robotnikom. Okrucieństwo i bezduszność chłopa - szakala wobec trupa powstańca w opowiadaniu Rozdziobią nas kruki, wrony... jest wynikiem wielowiekowej krzywdy i ucisku najuboższych.
Także w powieściach Żeromskiego znajdujemy obrazy krzywdy. W Ludziach bezdomnych ukazuje pisarz warunki pracy i życia robotników warszawskich, nędzną egzystencję chłopów z okolic Cisów oraz robotników w Zagłębiu Dąbrowskim.
Przedwiośnie przynosi obrazy życia proletariatu warszawskiego i chłopów na Chłodku. Świat biednych jest okrutny a poszkodowani to najczęściej ludzie dobrzy, wrażliwi i bezradni, są ofiarami nieludzkich stosunków panujących w świecie. W ich obronie staje pisarz.

43.Udowodnij, że Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jest powieścią pytaniem o kształt przyszłej Polski.
Przedwiośnie napisał Stefan Żeromski w 1924 roku. Spojrzał na wolną Polskę z perspektywy sześciu lat ( odzyskanie niepodległości nastąpiło w 1918 roku). Powieść wyrosła z rozczarowania pisarza do rzeczywistości polskiej po 1918 roku.
Przedwiośnie można uznać za utwór o charakterze publicystycznym. Autor zajmuje się ówczesnymi problemami Polski: nierównością społeczną, zacofaniem cywilizacyjnym kraju, problemami mniejszości narodowych, brakiem oświaty itp. Analizuje on drogi rozwojowe prowadzące Polskę do lepszej przyszłości. Tymi drogami są: rewolucja społeczna, techniczna i systematyczne i radykalne reformy prowadzone odgórnie przez rząd. Do rewolucji społecznej ustosunkował się negatywnie. Grozi ona wprawdzie Polsce ale należy jej za wszelką cenę unikać. Jest tak potężną siłą niszczycielską, że doprowadziłaby w Polsce do katastrofalnych strat, nie do odrobienia przez następne pokolenia.
Wizję rewolucji technicznej przekazał Żeromski w opowiadaniu Seweryna Baryki o szklanych domach. Genialny wynalazek przeobraził w tej baśni Polskę w kraj szczęśliwy i bogaty. Tanie szkło wynalezione i produkowane przez kuzyna Baryków rozwiązało wszystkie problemy stojące przed młodym państwem. Polska wieś stała się szczęśliwa i bogata. Chłopi mieszkali w sterylnie czystych domach co wyeliminowało choroby i epidemie. O baśniowości ojcowskiego opisu przekonał się Cezary już w pierwszym przygranicznym miasteczku. Było ono nad wyraz nędzne i niechlujne. Straszyło odrapanymi murami. Legenda o szklanych domach jest tylko wyrazem epoki, która wierzyła w rewolucję techniczną i szczęście ogółu przez nią zagwarantowane.
Trzecia możliwość rozwojowa analizowana w Przedwiośniu to program reform zaprojektowany przez ówczesny rząd dla Polaków. Przedstawiony jest ori w dyskusji Cezarego z Gajowcem. Żeromski zarzuca mu połowiczność i nieskuteczność. Nie zgadza się z przygotowywaną reformą rolną: wykupem ziemi przez państwo i odsprzedażą chłopom na dogodnych warunkach. Krytykuje również politykę państwa wobec mniejszości narodowych. Zrzuca rządzącym bierność, nieliczenie się z czasem, brak odwagi w podejmowaniu ważnych dla narodu decyzji.
W Przedwiośniu nie ma recept na uzdrowienie Polski. Utwór jest głosem w dyskusji o przyszłość Polski. W intencji Żeromskiego miał być to pierwszy głos prowokujący innych do refleksji nad przyszłością państwa i narodu. Pisarz negatywnie oceniając sytuację Polski nie jest pesymistą. Świadczy o tym tytuł utworu, sugerujący, że Polska jest w okresie przedwiośnia, pory roku brzydkiej, chłodnej ale zwiastującej wiosnę z jej gwałtownym wybuchem życia i rozwojem przyrody.

44.Przedstaw problematykę moralną w Granicy Zofii Nałkowskiej.
Granica to powieść (z 1935 roku) o życiu i karierze Zenona Ziembiewicza, syna ziemianina, który z buntującego się studenta, posiadającego określone ideały, przemieni! się w prezydenta miasta, odpowiedzialnego za strzelanie do robotników. Wokół jego postaci skupione są problemy moralne utworu. Już sam tytuł informuje nas, że będzie mowa o granicach. Jedną z nich jest właśnie granica moralna. Zenon przekracza granicę odpowiedzialności moralnej, uczciwości, poza którą przestaje się być sobą. Kolejne ustępstwa moralne prowadzą do katastrofy, niszczą także życie ludzi, którzy mu zaufali. Zawiódł dwie kobiety: Justynę Bogutównę i Elżbietę Biecką. Nie tylko w tym aspekcie Granica porusza problemy moralne. Zenon jako urzędnik nieustannie przekracza granice moralne, których ludzie sprawujący władzę nie powinni przekroczyć. Całe swoje życie buduje na kompromisach i kłamstwach, dlatego przegrywa.

45. Twój sąd o Zenonie Ziembiewiczu, bohaterze Granicy Zofii Nałkowskiej.
Zenon Ziembiewicz to inteligent pochodzenia ziemiańskiego. Całe jego życie kształtowało się pod wpływem tych właśnie dwóch klas społecznych jako student hołdował radykalnym poglądom, ostro przeciwstawiał się złu i niesprawiedliwości społecznej. Był jednostką myślącą, która nie akceptowała środowiska ziemiańskiego, jego moralności, zasad, a właściwie ich braku. Mimo młodzieńczego idealizmu Zenon przegrywa życie, jego historia to dzieje idealisty przegranego, zrujnowanego, który odegrał rolę zwykłego karierowicza w burżuazyjnej Polsce. Osiągnął wiele, został prezydentem miasta, założył rodzinę, ale jego życie zakończyło się katastrofą zarówno w sferze politycznej jak i prywatnej.
Śmierć Ziembiewicza (samobójstwo) to nie tylko prosty akt zemsty kochanki (Justyny, która oblała mu twarz kwasem od czego stracił wzrok), to raczej kara za złamanie szlachetnych ideałów. Ziembiewicz wybrał drogę kompromisów moralnych, chociaż był człowiekiem wrażliwym na zło społeczne. Z chwilą gdy stał się wykonawcą pewnych nacisków politycznych (zależność od Tczewskich) utracił ową wrażliwość. Okazał się marionetką w ich rękach.
Czynem haniebnym, który dowodzi zmiany postawy życiowej Zenona było wydanie rozkazu strzelania do manifestujących bezrobotnych. Bohater w tym momencie określił się po czyjej jest stronie - po stronie rządzących, którzy zapewnili mu awans. Próbuje usprawiedliwić się, szukając zła wokół siebie a nie w sobie. Zdemaskowała go żona mówiąc mu, że "Istnieje jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą." Zenon przekroczył tą granicę. Nie sprawdził się nie tylko jako polityk, jako urzędnik, ale także jako człowiek.
Wdając się w romans z wiejską dziewczyną, Justyną, lekkomyślnie traktuje ten związek i uchyla się od odpowiedzialności. Od początku wie, że Justyna Bogutówna, córka kucharki nie jest dla niego partnerką na całe życie. Ostatecznie żeni się z Elżbietą Biecką, która gwarantuje mu określoną pozycję społeczną i towarzyską. Krzywdzi obie kobiety.
Bohatera Granicy trudno ocenić jednoznacznie. On sam jest świadom błędów, swojej klęski moralnej. Jego tragizm wynika z upadku jego ideałów. Wybrał karierę za wszelką cenę - za cenę moralnej wrażliwości na krzywdę, uczciwości i sprawiedliwości. Jego życie to wypadkowa uległości i kompromisu. Ziembiewicz z idealisty stał się bankrutem.

46.Przekonaj, że Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall to szczególny rodzaj reportażu o zagładzie polskich Żydów.
Tematem reportażu - wywiadu Hanny Krall jest martyrologia Żydów w okresie II wojny światowej. Przeprowadziła ona wywiad z zastępcą komendanta Żydowskiej Organizacji Bojowej -Markiem Edelmanem, żyjącym do dzisiaj lekarzem kardiologiem. Utwór ma dwie rzeczywistości: obrazy z getta warszawskiego, naznaczone piętnem śmierci i cierpienia, czyli przeszłość oraz teraźniejszość, czyli ratowanie ludzkiego życia przez Edelmana - lekarza. Obie rzeczywistości są "wyścigiem" z Panem Bogiem, aby zdążyć. W getcie "zdążyć przed Panem Bogiem" znaczyło połknąć cyjanek zanim dopadną cię hitlerowcy, by torturować i wysyłać do obozu. Dziś zdążyć przed Panem Bogiem, znaczy operować zanim choroba zabierze pacjenta. Całe życie Marka Edelmana to wyścig z Panem Bogiem i tam w getcie, gdy niósł pomoc współbraciom i współwięźniom, gdy organizował powstanie.
Przywódcy ŻOB - u wiedzieli doskonale, że powstanie nie ma szans powodzenia, a mim to podjęli ryzyko. Właściwie nie mieli nic do stracenia, ponieważ w getcie nie było wyboru: żyć czy umrzeć, istniał tylko wybór rodzaju śmierci. Organizując powstanie mogli umrzeć jak żołnierze, z bronią w ręku, z honorem. Gdyby nie" zorganizowali powstania także by zginęli - w komorze gazowej, z głodu, zastrzeleni na ulicach getta, rozerwani granatem lub śmiercią samobójczą (wielu Żydów wybierało ten ostatni rodzaj śmierci). Jaką szansę mieli więźniowie getta, jeśli fakty historyczne dowodzą, że na 400 tys. Żydów miał szansę ocaleć jeden. Marek Edelman był tym, który ocalał, tym jednym z nielicznych. Pozostał w Polsce i uprawiając zawód lekarza - kardiologa nadal pragnął "zdążyć przed Panem Bogiem" nim Bóg zdmuchnie świeczkę (był prekursorem operacji na otwartym sercu).

47.Zaprezentuj wiadomości o epoce pieców (literatura lagrowa) na przykładach wybranych utworów.
(jak w pytaniu 48)

48.Ukaż człowieka w warunkach okupacji i obozu na podstawie opowiadań Tadeusza Borowskiego.
Medaliony Zofii Nałkowskiej to zbiór ośmiu opowiadań. Są one dokumentem zbrodni hitlerowskich w obozach zagłady. Pisarka po wojnie pracowała w Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i odwiedziła miejsca kaźni na terenie naszego kraju, rozmawiała z ludźmi, którym udało się przeżyć. Medaliony to wstrząsający, prawdziwy i obiektywny dokument zbrodni faszystowskich. Książka opatrzona jest pełnym zadumy nad ludzką naturą mottem: "Ludzie ludziom zgotowali ten los". Tematem utworu jest technika ludobójstwa, mechanizm mordowania człowieka - "zwykły dzień szalonego koszmaru". Czytelnika ogarnia zdumienie, niedowierzanie, groza.
Powiadanie Profesor Spanner" ukazuje technologię produkcji mydła z ludzkiego tłuszczu, preparowania ludzkiej skóry... Człowiek to półprodukt. Kadzie z poćwiartowanymi ludzkimi zwłokami czekającymi na obróbkę to obraz godny koszmaru. Opowiadanie Dno to wstrząsający dokument o kanibalizmie w obozach. Kobiety z głodu zjadają zwłoki koleżanek. Opowiadanie Przy torze kolejowym to tragiczna historia młodej Żydówki, która uciekła z transportu do obozu. Leży ranna na nasypie kolejowym. Ludzie boją się jej pomóc. Ona wie o tym, dlatego prosi o śmierć. Wśród gapiów znajduje się taki, który w imię straszliwego, nieludzkiego "miłosierdzia" strzela do niej. Nieludzka jest także historia Michała z opowiadania Człowiek jest mocny. Pracował przy grzebaniu zwłok więźniów. Pewnego dnia wśród zagazowanych znalazł zwłoki żony i dzieci. Pragnął śmierci, ale Niemcy orzekli, że jeszcze jest mocny i może pracować. To tylko nieludzkie przykłady bestialstwa udokumentowane przez Z. Nałkowską.
Tadeusz Borowski, autor Pożegnania z Marią i Kamiennego świata był więźniem obozów koncentracyjnych. Jego utwory ukazują czasy okupacji i obozów koncentracyjnych z wiernością człowieka, który sam tego koszmaru doświadczył.
Pożegnanie z Marią to obraz okupowanej Warszawy. Ludzie pragną przeżyć za wszelką cenę. Szerzy się korupcja, oszustwa i handel wymienny. Kto ma zasady moralne lub godność ginie z głodu. Wszyscy kradną, kombinują, nawet współpraca z zaborcą nie jest hańbiąca, jeśli jest opłacalna.
Kamienny świat to obraz rzeczywistości obozowej. Okazuje się ona sumą przemocy, ale ludzie, którzy w niej uczestniczą to mocni i słabi, ci, którzy gwałt zadają i ci, którzy mu ulegają. To świat, w którym matki, by przeżyć, wyrzekają się dzieci, a ojciec zabija syna za kromkę chleba. W opowiadaniu Dzień na Harmenzach Borowski podaje obozową definicję głodu: "człowiek jest głodny, kiedy patrzy na drugiego człowieka, jak na obiekt do zjedzenia". Człowiek aby mógł przeżyć obóz musi przestać być człowiekiem, musi odrzucić wszystkie obowiązujące na wolności prawa i zasady moralne, a przede wszystkim musi wyzbyć nadziei na przeżycie. Najważniejsze jest zdobycie pożywienia. Straszliwy głód zabija w ludziach resztki człowieczeństwa. Więźniowie wiedzą, że "Kto ma żarcie, ten ma władzę", a kto ma władzę, ten ma większe szansę. Obóz tworzy nowe prawa obozowe, .rządzi się odmiennymi prawami, z naszego punktu widzenia jest to bezprawie. Trudno nam pojąć te obozowe "prawa", ale nie rozumieli ich nawet ci, którzy przeżyli obóz.
Ludzie w warunkach ekstremalnych, zdaniem pisarza, zachowują się nieprzewidywalnie. Stać ich na podłość i tchórzostwo, ale także na heroizm i bohaterstwo. Zachwycająca, piękna dziewczyna z opowiadania Proszą państwa do gazu tanecznym krokiem wchodzi do na ciężarówkę, która powiezie ją do komory gazowej. W warunkach obozowych człowiek się zmienia. Narrator opowiadań, Tadek dostrzega te zmiany u współtowarzyszy i u siebie. Do zmian tych należy przede wszystkim nienaturalna obojętność na śmierć i całkowity brak reakcji na nieludzkie cierpienie. Ten straszliwy egoizm pozwala żyć, nie tracić energii dla innych. Obóz traktuje Borowski jako miejsce, gdzie trzeba nauczyć się żyć, rejestrując przebieg wydarzeń w obozie, rejestruje jednocześnie obozowe prawa: unikać bicia, jak najmniej pracować, by oszczędzać siły, zdobywać pożywienie, nie roztkliwiać się nad innymi, nie mieć nadziei, nie myśleć o przyszłości, być egoistą i cynikiem, a wtedy być może się uda.

49. Ukaż sylwetkę człowieka w warunkach łagrów sowieckich w Innym świecie Gustawa Herlinga Grudzińskiego.
Gustaw Herling - Grudziński przebywał w sowieckim łagrze dwa lata. Inny świat jest relacją o tym, czego pisarz doświadczył i co widział. Obraz rzeczywistości w gułagu nasycony jest refleksjami filozoficznymi na temat człowieka w warunkach ekstremalnych (skrajnych). Książka faktycznie przedstawia "inny świat". Świat, w którym więźnia się preparuje tzn. doprowadza się go do posłuszeństwa, uległości, otępienia umysłowego wszelkimi dostępnymi metodami. W konsekwencji prowadzi to do obozowego zniewolenia tzn. fizycznego i psychicznego złamania człowieka. Sowieci posiadali cały arsenał środków i metod doprowadzania człowieka do całkowitego odczłowieczenia. Pisarz opisuje życie w obozie dzień po dniu. Dni skiadają się z katorżniczej pracy przy wyrębie lasu i z posiłków, podczas których dzieli się ludzi na "trzy kotły". Z pierwszego kotła dostawali jeść ci, którzy wypracowywali normę, a więc jeszcze zdrowi i silni. Drugi kocioł to ci więźniowie, którzy nie pracowali już w lesie, a na terenie obozu. Trzeci kocioł to chorzy, wycieńczeni, niezdolni do pracy, mieszkańcy tzw. trupiarni. Szatańska logika kotłów polegała na tym, że najsłabsi dostawali najmniejsze porcje - w ten sposób dokonywano selekcji. Nie zdarzało się, żeby więzień, który utracił kocioł, wyleczył się i znów go odzyskał. W obozie wszechobecne były: głód, śmierć i cierpienie. Samobójstwo było aktem wolności. Wśród więźniów panowała powszechna nieufność i donosieielstwo. Więźniowie polityczni (tacy jak pisarz) przebywali w jednym obozie z przestępcami kryminalnymi, którzy ich szykanowali. Pisarz poddaje analizie stan psychiczny więźniów, ich cierpienia psychiczne opisuje w rozdziale "Nocne krzyki". Wszyscy cierpieli na koszmary senne. Nikt nie wiedział kiedy wyjdzie na wolność jak długi ma wyrok, czy w ogóle wyjdzie. Niektórzy nie wiedzieli za co zostali zesłani. Choroba w łagrze była równoznaczna z wyrokiem śmierci, łagry eksploatowały człowieka do granic możliwości, fizycznej i psychicznej.
Inny świat to hołd złożony człowiekowi i dokument degradacji i utraty człowieczeństwa. Zaprzeczeniem człowieczeństwa były gwałty, "materialne" traktowanie kobiet, bezkarne kradzieże, donosy i wewnętrzna hierarchia, katorżnicza praca i walka o każdy kęs jedzenia, "wyrzekanie się" przez rodzinę więźnia, aby "nie mieć nic wspólnego z przestępcą". Ten "inny świat" udowadnia także istnienie wielkiej woli człowieka i obrony własnej godności ludzkiej. Przykładem jest przypadek Kostylewa, który walczył o swoją niezależność przez samookaleczenie. Podobnie sam Grudziński - odważył się na akt protestu i głodówki, co w rezultacie spowodowało wyzwolenie. Bywa, że aktem człowieczeństwa i decydowania o sobie jest samobójstwo.

50. Przedstaw problematykę obrony godności ludzkiej w ekstremalnych warunkach na podstawie znanych Ci utworów literackich (Inny świat. Zdążyć przed Panem Bogiem...)
Inny świat Gustawa Herlinga - Grudzińskiego uważa się za dokument degradacji i utraty człowieczeństwa. Jednak uważna lektura tekstu dowodzi, że pisarz, więzień gułagu nie utracił do końca wiary w człowieka, w jego godność. Przykładem jest historia Kostylewa, który walczył o swoją godność i niezależność przez samookaleczenie. Buntuje się przeciwko przymusowej katorżniczej pracy, więc przypala sobie rękę w ogniu. Sam Grudziński odważył się na akt protestu i głodówki, co w rezultacie spowodowało wyzwolenie więzionych Polaków. Heroizmem jest odmówienie sobie głodowej racji żywności w warunkach obozu, gdzie wszyscy cierpią głód. Zastanawia pielęgnowanie uczuć w warunkach obozu np. miłość Pamfiłowa do syna, miłość Marusi. Bywa, że aktem człowieczeństwa i decydowania o sobie jest samobójstwo. W powieści Grudzińskiego daje się odnaleźć ideę, iż wartości moralne nie ulegają tak łatwo zniszczeniu. Wieczna niezgoda na zło tkwi w człowieku dopóki żyje. Można więc uznać Inny świat za hołd złożony człowiekowi, tym większy, że człowiek ten próbował ocalić człowieczeństwo w ekstremalnych warunkach.
Człowiekiem, który zachował człowieczeństwo był doktor Grabczyński z Medalionów Zofii Nałkowskiej ( opowiadanie Dorośli i dzieci w Oświęcimiu). Pomagał on więźniom jako lekarz i człowiek narażając swoje życie. Wbrew surowym zakazom Niemców blok 22 zamienił na szpital, a miała to być wykończalnia.
Marek Edelman w Zdążyć przed Panem Bogiem przywołuje sytuacje dowodzące głębokiego człowieczeństwa w getcie warszawskim. Tam aktem ocalenia godności ludzkiej było odstąpienie współwięźniowi numeru na życie lub cyjanku. Posiadanie trucizny dawało komfort, że w chwili zagrożenia można się "wymknąć" Niemcom.
O człowieczeństwie świadczy odstąpienie przez Tadeusza miski zupy Beckerowi lub nakarmienie go do syta, gdy wyznał mu, że "idzie do komina". Te drobne epizody świadczą o tym, że człowiek może być człowiekiem nawet w nieludzkich warunkach. Takie postawy, zachowania i gesty tchną optymizmem w literaturze "czasów pogardy."

51.Ukaż wpływ totalitaryzmu na psychikę człowieka na podstawie Rozmów
z katem Kazimierza Moczarskiego lub innego wybranego przez Ciebie
utworu.
Wiele utworów literackich ukazuje negatywny wpływ wojny i systemów totalitarnych na psychikę człowieka. W książce pt. Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego wykazuje jak faszyzm ukształtował psychikę i osobowość Jurgena Stroopa. Ideologia faszystowska wyeksponowała i rozwinęła w Stroopie to co miało jej służyć: bezwzględność, okrucieństwo i posłuszeństwo, a wykorzeniła i zniszczyła: wrażliwość' i ludzkie uczucia. Rozmyła granicę pomiędzy dobrem a złem. Stroop jest przekonany, że wszystko, co czyni jest dobre, jest bezkrytyczny wobec siebie i swoich przełożonych. Działa jak automat, nie analizuje swoich czynów. Sam uważa się za wzorowego męża i ojca, człowieka wrażliwego na piękno przyrody i znawcę sztuki. Tak naprawdę to człowiek ogłupiony przez straszliwą ideologię i ślepo jej posłuszny. Gdyby nie faszyzm Stroop byłby skromnym, poczciwym urzędnikiem niemieckim. To faszyzm uczynił z niego generała SS i potwora.
Dowody na ujemny wpływ faszyzmu na psychikę człowieka znajdujemy w Medalionach Zofii Nałkowskiej. Młody gdańszczanin zatrudniony w Instytucie Anatomicznym profesora Spannera podziwia Niemców, że potrafią "zrobić coś z- niczego". To znaczy mydło z ludzkiego tłuszczu. Jest zdumiony, że członkowie Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich nie podzielają jego zdania. Młody mężczyzna z opowiadania Przy torze kolejowym okazuje litość rannej Żydówce zabijając ją. Śmierć drugiego człowieka nic dla niego nie znaczy. Dzieci w Oświęcimiu bawią się w piaskownicy w palenie Żydów. Faszyzm, przemoc, zło oprócz zniszczeń fizycznych dokonał spustoszeń moralnych, okaleczył ludzi nawet tych, którzy nie byli bezpośrednio uwikłani w wojnę, którzy nie byli w obozach.
Najtrafniej tragizm człowieka, który przeżył wojnę oddaje wiersz Tadeusza Różewicza Ocalony. Nikt nie wyszedł z "czasów pogardy" nie okaleczony. Totalitaryzm na każdym odcisnął swe piętno. Ocalony Różewicza nie cieszy się wolnością lecz mówi:
Szukam nauczyciela i mistrza
Niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
Niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia

52.Ukaż problem antysemityzmu i holokaustu w literaturze polskiej.
Twórcy literatury polskiej czasów wojny i okupacji udokumentowali nie tylko martyrologię narodu polskiego ale także żydowskiego. Jest wiele utworów literackich tego okresu, w których losy Polaków przeplatają się losami Żydów.
Zofia Nałkowska w Medalionach pisze nie tylko o cierpieniach Polaków. Bohaterami jej utworów są także Żydzi. W opowiadaniu Przy torze kolejowym ukazuje tragiczną historię młodej Żydówki, która uciekła z transportu. Jest ranna, leży na nasypie kolejowym. Mieszkańcy pobliskiej wsi próbują jej pomóc staruszka przynosi jej mleko i chleb, ktoś kupuje papierosy i wódkę. Na więcej nie mogą sobie pozwolić, bo się boją. Bohaterka jest tego świadoma, dlatego prosi o śmierć. Bohater opowiadania Człowiek jest mocny - Michał to także Żyd. Pracował przy grzebaniu zwłok zagazowanych więźniów. Pewnego dnia wśród trupów dostrzegł żonę i dzieci. Nie chciał żyć. Prosił Niemców o śmierć, ale orzekli, że jest mocny i może jeszcze pracować.
Reportaż Hanny KraII Zdążyć przed Panem Bogiem to wywiad z Markiem Edelmanem, organizatorem powstania w getcie i zastępcą komendanta w Żydowskiej Organizacji Bojowej. W tej książce pisarka oddaje hołd Żydom polskim uwięzionym w getcie warszawskim. Ukazuje ich tragizm ale także heroizm.
Obrazy z powstania w getcie odnajdujemy w relacji generała Stroopa w książce Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego. Nawet Stroop był pełen podziwu dla bohaterstwa Żydów. Nie spodziewał się takiego oporu.
Getto warszawskie upamiętnia Czesław Miłosz w wierszu Campo di Fiori. Samotność i tragizm walczących Żydów porównuje do samotności idącego na śmierć w 1600 roku Giordano Bruno, filozofa i myśliciela włoskiego skazanego na spalenie na stosie. W Warszawie krzyki i strzały w getcie zagłuszała muzyka z wesołego miasteczka ustawionego obok murów getta.
Los Żydów i postawa Polaków wobec holocaustu ukazana jest w powieści Początek Andrzeja Szczypiorskiego. Ukazuje w niej akty bohaterstwa Polaków w obronie Żydów, ale dotyka też spraw bolesnych. Ukazuje typy pokroju "pięknego Lola", który zbija majątek na tragedii Żydów. Szczypiorski nie gloryfikuje Polaków ale stara się o obiektywizm. Dowodzi, że w każdym narodzie są jednostki szlachetne i podłe. Żydzi wydawali swoich gestapo, a Niemiec Miller ratuje ich. Szczypiorski obala stereotyp o złym Niemcu, biednym Żydzie i dobrym Polaku. Powieść Początek to powieść o różnych postawach ludzi wobec holocaustu (Polaków, Niemców i samych Żydów).
Piękny jest wiersz Tadeusza Różewicza pt. Chaskiel o małym żydowskim chłopcu, który czuł się w Polsce szczęśliwy i bezpieczny, ale przyszli Niemcy z żelaznymi krzyżami i Chaskiel utracił swój bezpieczny świat, nie ma dla niego kryjówki.
Literatura współczesna ukazuje martyrologię Żydów, dokumentuje i potępia jednoznacznie antysemityzm.

53. Udowodnij, że Dżuma Alberta Camusa jest powieścią paraboliczną.
Dżuma Alberta Camusa jest powieścią - parabolą. Oznacza to, że wydarzenia i świat w niej przedstawiony są tylko pretekstem do głębszych refleksji, d przekazania uniwersalnych prawd o człowieku i ludzkiej egzystencji.
Akcja powieści rozgrywa się w Oranie w roku 194... Jest to wymowna data, wskazuje tragiczne lata czterdzieste, lecz czas akcji nie jest ukonkretniony do końca. Nadaje to powieści uniwersalną wymowę. Na miasto spada epidemia dżumy. Choroba rozwija się i pochłania coraz więcej ofiar. Miasto zostaje zamknięte, nikt nie może wyjechać. Pisarz śledzi postawy ludzi wobec dżumy. Ale czym jest dżuma? Jest kilka możliwości zinterpretowania tego tragicznego doświadczenia:
Dżuma jako choroba, która zaatakowała Oran. Jest to znaczenie realistyczne, prawdopodobne, taka historia mogła się zdarzyć.
Dżuma jako wojna - jest to znaczenie przenośne, a wojna jest też żywiołem. Co prawda jej sprawcami są ludzie, lecz może przybrać rozmiar niekontrolowany, równie groźny jak ta wywołana wirusem.
Dżuma jako zło tkwiące w człowieku, z którym trzeba się zmagać. To zło ujawnia się często w chwilach zagrożenia, poraża, niszczy i rodzi nowe zło. Jest równie groźne jak choroba czy wojna. O takiej interpretacji powieści zdają się informować słowa głównego bohatera: Każdy nosi w sobie dżumą, nikt na świecie nie jest od niej wolny.
Gdybyśmy rozumienie dżumy sprowadzili tylko do choroby, która zaatakowała jakieś miasto spłycilibyśmy wymowę powieści. Pisarza zdaje się interesować zło w jego najnowszej postaci, zło tkwiące w człowieku i świecie. Ludzie przyjmują wobec zła różne postawy. I te postawy są przedmiotem analizy Camusa. Przyjmując takie rozumienie dżumy dostrzegamy paraboliczność utworu.

54.Czym jest godność człowieka? Odpowiedz na podstawie Lorda Jima
Conrada Dżumy Alberta Camusa.
(jak w pytaniu 53, 56)

55.Rozważ różne postawy bohaterów wobec klęski dżumy w oparciu o
powieść Alberta Camusa pt Dżuma.
(jak w pytaniu 53, 56)

56.Omów różne postawy wobec zła na przykładzie Dżumy Alberta Camusa.
Godność i silą człowieka samotnego w kosmosie, skazanego na liczne zagrożenia polega, zdaniem autora Dżumy na zdolności do podejmowania działań likwidujących owe zagrożenia, owo zło. Tylko człowiek przeciwstawiający się złu, podejmujący walkę z bakcylem dżumy, który nigdy nie umiera jest w stanie ocalić godność. Tak postępuje wielu bohaterów powieści:
Doktor Rieux - jest lekarzem z powołania, niesie pomoc bez względu na wynagrodzenie. Prezentuje aktywną, bohaterską postawę, uosabia szlachetność, bezinteresowność i uczciwość. Dla doktora dżuma to wróg i trzeba podjąć z nim walkę.
Rambert - dziennikarz z Paryża, który przeżywa swoistą ewolucję. Dżuma sprawiła że nauczył się prawdziwych wartości. Rambert przyjechał do Oranu, by napisać o życiu Arabów i zastała go dżuma. Nie mógł opuścić miasta. Początkowo pragnął uciec, myślał tylko o sobie, lecz pozostał i podjął walkę z dżumą. Zwalczył także zło tkwiące w nim samym - egoizm.
Tarrou to człowiek - tułacz, który zaznał w życiu wszystkiego. Dżuma także czyni z niego człowieka aktywnego. Tarrou ginie lecz życie jego w ostatniej chwili nabiera wartości i sensu.
Cottard - przestępca, który nie widział sensu życia i chciał się zabić. Dżuma przyniosła mu wyzwolenie, a także możliwość spłacenia długu wobec łudzi i możliwość rehabilitacji. Nie skorzystał z tego.
Ojciec Paneloux - przyjmuje najpierw postawę bierną
. głosi swoistą naukę, uważa, że dżuma jest karą, którą Bóg zesłał na ludzi grzesznych, że nie dosięgnie ona niewinnych. Sam umiera i nie przyjmuje pomocy.
Joseph Grand - typowy urzędnik o zmarnowanym życiu, który tworzy sobie ułudę -ideał w formie książki, którą pisze. Emocjonuje go tylko jedno zdanie, nad którym pracuje -jest jego ucieczką od życia.
Jak widać są różne postawy wobec zagrożenia. Los każdej postaci to przykład. Przesłanie jest zaś postulatem do podjęcia walki ze złem, o poznanie go i niszczenie. Brak działań, bezmyślność, pogodzenie się z losem mogą tylko zło potęgować. Godność i siła człowieka zawieszonego we wszechświecie wobec zarazy, wojny, złych instynktów polega właśnie na podjęciu działania.

57. Ukaż niepokój naszego czasu w twórczości wybranego poety współczesności (T. Różewicz, Cz. Miłosz, W. Szymborska, Z. Herbert)
Uważam, że poetą ukazującym niepokoje naszych czasów był prze kilku laty zmarły Zbigniew Herbert. Jego twórczość ma charakter intelektualny. Podejmuje w niej poeta rozważania filozoficzne, moralne i historyczne. Rozmiłowanie poety w wielkich tradycjach kultury europejskiej, a zwłaszcza antycznej wymaga od czytelnika pewnego zasobu wiedzy. Nie jest to więc poezja łatwa.
W wierszu Fragment, który jest modlitwą do Apollina poeta prosi: przywróć splamionym twarzom dobroć i włóż prostotą do rąk. W słowach tych powraca poeta do prawd najprostszych, wiecznych jak dobroć i prostota. Tego trzeba człowiekowi przełomu wieków, tragicznie doświadczonemu dwoma wojnami światowymi i licznymi konfliktami lokalnymi.
Problem człowieka bezsilnego wobec kataklizmu, którego sprawcą jest drugi człowiek porusza poeta w wierszu U wrót doliny. Jest to pozornie wizja Sądu Ostatecznego ale równie dobrze może to być Ziemia po eksplozji bomby atomowej. Sceny rozgrywające się w dolinie kojarzą się ze scenami obozowymi z opowiadań Tadeusza Borowskiego. Oto kobieta prosi anioła o litość, o pomoc, ale ten z uśmiechem tłumaczy nieporozumienie. Całe zastępy ludzi idą niosąc w ręku pamiątki najdroższe (fotografie, strzępy listów, wstążki, włosy, a staruszka niesie zwłoki kanarka). Idą przyciskając do piersi to co najcenniejsze i naprawdę sądzą że nie zostaną im odebrane. Ta wstrząsająca wizja ludzi idących bez protestu na zagładę nie jest nam obca. Idą spuściwszy głową. Tak umierały miliony w obozach koncentracyjnych. Brak buntu, protestu czyni ich współwinnymi tragedii.
W wierszu Tren Fortynbrasa podejmuje poeta problem władzy. Mądre władanie to trudna sztuka. Czasami budzi niezadowolenie poddanych, jeśli ich interesy władca podporządkowuje interesom państwa. Ale tak trzeba. Nigdy wszyscy nie będą zadowoleni. Czasami sytuacja wymaga, że trzeba wziąć miasto za gardło i wstrząsnąć nim trochę.
Zbigniew Herbert w swojej poezji ciągle poszukuje trwałych wartości ludzkiego życia w jego różnych przejawach. Wierzy, że skomplikowane sprawy tego świata mogą rozwiązać: prawda, dobroć, rozsądek, umiłowanie drugiego człowieka, piękno. Mówi o tym w wierszu Naprzód pies.
W Przesłaniu Pana Cogito głosi poeta etyczno - moralny heroizm. Mówi do czytelnika: idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach. Poucza go, ze odwaga i wierność moralnym zasadom to największe wartości człowieka. Cały czas należy dawać świadectwo prawdzie. Nie jest to postawa łatwa. Czasami trzeba za nią zapłacić cenę najwyższą: czeka cią jedynie chłosta śmiechu, zabójstwo na śmietniku. Nie ma jednak innej drogi ku lepszemu światu. Wiersz zamyka nakaż: Bądź wierny. Idź!
Pesymistyczną wymowę ma inny wiersz z cyklu o Panu Cogito pt. Rozmyślanie Pana Cogito o odkupieniu, gdyż ukazuje ludzką miłość. Nawet Chrystus przez swoją mękę nie nauczył ludzi miłości, braterstwa i dobroci. Gorzka to prawda o człowieku.
Swe zastrzeżenia wobec współczesnego człowieka umieścił poeta także w wierszu Pan Cogito w postawie wyprostowanej. Jest to protest przeciwko wygodnictwu, przeciwko biernemu poddawaniu się narzuconym ideologiom, poniżanie siebie w imię świętego spokoju. nie tego oczekuje od współczesnego człowieka poeta. Pragnie, by był aktywny, by zawsze stawał po stronie pokrzywdzonych, by głosił prawdę, by był dobry i mądry.
Zbigniew Herbert to wielki moralista. W jego poezji odnajdujemy wiele aktualnych pytań ale i odpowiedzi bezcennych dla współczesnego człowieka.

58. Przedstaw tragizm człowieka w czasie II wojny światowej na podstawie wybranych utworów. (wykorzystaj wcześniejsze informacje)

59. Rozważ problem zniewolenia utworów(Folwark zwierzęcy).
Folwark zwierzęcy to powieść o treści niezbyt skomplikowanej. Jest to utwór dynamiczny, a niektórzy czytelnicy uważają, że jest zabawna. Jest tak tylko pozornie. Opowieść o tym co wydarzyło się na folwarku pana Jonesa, zwanym folwarkiem dworskim, powinna być poważną nauczką dla wielu społeczeństw. W tym właśnie folwarku gnębione i wyzyskiwane zwierzęta wznieciły powstanie przeciwko człowiekowi. Najpierw sędziwy i najmądrzejszy ze wszystkich knur Major, czując nadchodzącą śmierć, zebrał zwierzęta, przemówił do całej folwarcznej rzeszy, ukazując im, jak nędznie żyją. Opowiedział też swój sen - wizję świetlanej przyszłości zwierząt wyzwolonych, oraz przekazał im hymn - pieśń Zwierzęta Anglii. Gddy zdechł Major dowództwo przejęły dwie inteligentne świnie: Snowball i Napoleon, wspierane przez Sąuearela - prosię agitatora, który świetnie operował umiejętnością przemawiania i wyjaśniania wszystkiego ogółowi. Przygotowano powstanie. Wybuchło pewnego dnia gdy nie nakarmione i pozostawione same sobie zwierzęta straciły cierpliwość - zaatakowały ludzi i wygnały Jonesów z folwarku. Zwalczyły zniewolenie i ucisk człowieka. Nadeszły nowe porządki: zmieniono nazwę na fok -k zwierzęcy, ustalono siedem przykazań. Nastał pokój lecz nie było to życie szczęśliwe. Rząay sprawowały świnie, które zarządzały i zbierały plony. Inni tylko pracowali. Wśród rządzących wybuchały spory. Napoleon w tajemnicy wyhodował sobie miniarmię groźnych psów i przepędził Snowballa, ogłaszając go zdrajcą, a sobie przypisując jego zasługi. Rozpoczął jednowładztwo oparte na zastraszeniu. Rozpoczął budowę wiatraka, zaczaj handlować z ludźmi. Powoli świnie zaczęły ćwiczyć chodzenie na dwóch nogach, przymierały ubrania, próbowały alkoholu, spały w łóżkach. Ich poczynania tłumaczył świetnie Sąuealer. Przykazania dziwnie zmieniły treść, np. "zwierzęta są równe i równiejsze"; stary hymn został zakazany. Minęło kilka lat i zapomniano stare czasy. Boxera, który nąjciężej pracował po powstaniu, świnie pod pretekstem oddania do szpitala, sprzedały do rzeźni na ubój. Rządził Napoleon. Ostatnia scena powieści ukazuje zwierzęta podglądające przez okno to co dzieje się w czasie uczty wydawanej przez świnie w domu. Ryje władców przemieniają się w twarze ludzi i wszystkie glosy brzmią jednakowo.
Opowieść o zwierzętach stworzona przez Orwella wspaniale obrazuje pewne prawidłowości historyczne i prawdy o istocie ludzkiej. Pisarz obnaża mechanizm zniewalania, podporządkowywania sobie społeczeństwa. Obnaża mechanizmy systemów totalitarnych. Ukazuje metody dochodzenia do władzy i sposoby jej utrzymania; sposoby manipulowania społeczeństwem, siłę oddziaływania na przemian demagogią in strachem, zwalczanie najmniejszych przejawów buntu.
Orwell trafnie i obrazowo przedstawił wizję komunizmu. Wzorem wg. którego budował świat powieści, była Rosja Radziecka, lecz jak historia naucza nie była ani jedynym, ani ostatnim państwem tego ustroju.

60.Przedstaw swój sąd na temat Tanga Sławomira Mrożka.
Sławomir Mrozek to prozaik, dramaturg i grafik. Dramat Tango napisał w 1964 roku. Przedstawia historie pewnej rodziny. Najstarsi to: Eugeniusz i Eugenia; rodzice: Stomol i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala. Rodzina ta jest nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciwko jakimkolwiek konwencjom: stroju, zachowania, moralności - zachowują się jak anty - rodzice. W- całym tym bałaganie Artur chce wprowadzić porządek, ład, przywołać stare formy i tradycję. Pragnie wziąć tradycyjny ślub, nosi garnitur i przestrzega konwenansów. Mamy w dramacie konflikt pokoleń, ale odwrócony, bo rodzice są nowocześni a syn jest trądy ej onalistą. Na scenę wkracza Edek - typ prymitywny, z innej klasy społecznej, kochanek matki. Artur ze swoim intelektualnym podejściem nie może nic zmienić. Chce dokonać zmiany przy pomocy Edka, ale okazuje się, że Ala zdradziła go z nim. W konflikcie z Edkiem Artur ginie. Władza przypada tępemu Edkowi, który nad trupem Artura tańczy z Eugeniuszem zwycięskie tango.
A zatem o czym jest Tango? Jakie jest jego przesłanie?
Jest to dramat o:
Rewolucji - jeśli konflikt rodzinny: starzy - młodzi uogólnimy to ujrzymy walkę o władzę. Chaos jaki wprowadzili swoja rewolucją starsi, chce uporządkować Artur, chce przywrócić dawne wartości. Zwycięża jednak siła, nie intelekt. Siła to bezmyślny, tępy, okrutny, totalitarny Edek.
O rewolucji obyczajowo - artystycznej, nie tylko społecznej. Historia rodziny jest parodią sztuki, a właściwie losów awangardy w sztuce (nowatorstwa). Zwycięża Edek jako symbol byle jakiej, taniej, masowej sztuki. Sztuka wielka zawsze z nią przegra.
O kryzysie i upadku wartości - wartości duchowe, jakie uosabia Artur, giną w konfrontacji z prymitywizmem i materializmem Edka. Finał dramatu jest pesymistyczny -zwyciężyła siła i bezmyślność, kryzys wartości jeszcze się powiększył.

61.Uzasadnij słuszność stwierdzenia, że Wisława Szymborska to poetka
pytań i wątpliwości.
Wisława Szymborska , laureatka literackiej Nagrody Nobla, zadebiutowała w 1945 roku. Jej tomiki to: Dlaczego żyjemy, Pytania zadawane sobie, Wołanie do Yeti, Wszelki wypadek, Ludzie na moście ... wiersze Szymborskiej cieszą się dużą popularnością, bo łatwo w nich odnaleźć siebie, własne problemy, niepokoje, prawdę o współczesnym świecie, który zagraża jednostce, o którą zawsze upomina się poetka. Problematyka jej poezji jest bardzo różnorodna, ale można wyróżnić kilka motywów pojawiających się szczególnie często:
Protest przeciwko technice i materializmowi świata, wołanie o ocalenie wartości humanistycznych
Świat zwykłych drobiazgów, które otaczają człowieka.
Refleksja filozoficzna o naturze człowieka.
Refleksja nad historią.
Poczucie jedności z naturą, miłość do zwierząt.
Wiersz pt. Pisanie życiorysu oddaje istotę poezji Szymborskiej. Zwykła czynność jaką jest redagowanie życiorysu staje się pretekstem do głębszych rozważań o człowieku. Pisząc życiorys mamy w kilku zdaniach zamknąć swoje życie. Nie wolno nam pisać co myślimy czy czynimy, bo to nikogo nie obchodzi. Nic nie jest istotne: ani wspomnienia, ani uczucia, ani sny, ani marzenia... Życiorys to wielkie kłamstwo o sobie. Ten człowiek opisany w życiorysie, zapisany w urzędzie, mający swój NIP i PESEL to nie my, to fałsz o nas. Prawda o nas to, to czego się nie pisze, nie rejestruje, a nawet nie mówi. Wiersz ten jest głęboko filozoficzny i pełen goryczy. Ukazuje znikomość jednostki, jej anonimowość i bezduszność statystyki.
Obóz głodowy pod Jasłem to wiersz inny niż w/w. Poetka zajmuje w nim stanowisko wobec spraw wielkich, wydarzeń dziejowych takich jak koszmar obozów hitlerowskich. Wydarzenia historyczne stają się pretekstem do głębszych rozważań o ludzkim cierpieniu. Historia podaje tylko fakty liczby, nie ma znaczenia czy umarło 1000 ludzi, czy 1001. A ten jeden to może jedyny syn, może ukochany, którego śmierć zniszczyła czyjeś szczęście. Wiersz jest hołdem złożonym ty pominiętym przez historię. wiersz ten przynosi wstrząsającą analizę głodu przywodzącą na myśl definicją Tadeusz Borowskiego. Wszystko w oczach więźniów jawi się jako coś do jedzenia , nawet drut kolczasty jawi się jako rożny, a na im chwieje się...człowiek, dziś w miejscu obozu pozostała trawa i cisza.

62.Ocen przydatność wskazówek życiowych wynikających z wierszy
Zbigniewa Herberta.
(Jak w odpow. do pyt 57)

63.Scharakteryzuj twórczość Czesława Miłosza.
Czesław Miłosz laureat Nagrody Nobla nie ogranicza się do pisania poezji. Był także prozaikiem i tłumaczem, profesorem języków i literatur słowiańskich na uniwersytecie w Berkeley. Miłosz jest wielkim autorytetem moralnym we współczesnym świecie. Debiutował w okresie międzywojennym Poematem o czasie zastygłym (1933r). Jego dorobek literacki jest imponujący. Do najbardziej znanych zbiorów poezji należą: Światło dzienne, Traktat poetycki, Król Popiel i inne wiersze, Gucio zaczarowany, Miasto bez imienia, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, Hymn o perłę, Nieobojętna ziemia...
Miłosz to współczesny umysł renesansowy, zajmuje się w swojej twórczości człowiekiem, jego systemem wartości, sposobami na życie. Wciąż szuka wartości trwałych -poszukuje ich w antyku, w Biblii, w tradycji romantycznej, w historii i we współczesności.
Jednym z pierwszych jego utworów jest wiersz pt. Jeszcze wiersz o ojczyźnie. Jest to poetycki zapis pejzażu Litwy, przyrody nadniemeńskiej, wiersz - fotografia rajskiej krainy dzieciństwa. Miłosz ukochał swoje rodzinne strony i często w poezji powraca na Litwę. W jego opisie pobrzmiewają uroki dworu w Soplicowie (Pan Tadeusz) i czuje się zapach łąk jak w Nad Niemnem orzeszkowej.
Wiersz Walc pochodzi z 1942 roku, lecz jego akcja rozgrywa się w 1910 na balu w noc sylwestrową. Świat wiruje w takt walca, zegary wybijają północ i jednocześnie rodzi się przeczucie katastrofy - I wojny światowej. Zarazem gdzieś rodzi się poeta. Piękna kobieta podchodzi do okna i ma wizję kolejnej apokalipsy - II wojny światowej i komunizmu. Ale walc pochłania tancerkę (piękną kobietę) i wizja się kończy. Wiersz jest pesymistycznym proroctwem obu wojen, które, przeżywa poeta. Jest syntezą doświadczeń XX wieku.
Wymowę Campo di Fiori podpowiada sam poeta. Zestawia on dwa wydarzenia historyczne. Pierwsze to spalenie na stosie Giordano Bruno w 1600 roku na placu rzymskim Campo di Fiori. Kiedy stos spłonął na plac powróciło życie, ludzie nie wzruszyli się losem uczonego. Drugie wydarzenie to powstanie w getcie warszawskim w 1943 roku. Zza murów getta słychać wystrzały, krzyki umierających, a ludzie bawią się w wesołym miasteczku. Wiersz zawiera okrutną prawdę o obojętności tłumu na śmierć i cierpienia innych , o samotności ginących.
Wiersz W Warszawie z 1945 roku jest okrzykiem goryczy. Jest zwrotem do zrozpaczonego poety siedzącego na gruzach Warszawy. Poeta płacze, chociaż odrzucił romantyczne cierpienie. Chciał pisać i pisał przed wojną o radości i festynach. Teraz na nowo musi przyjąć postawę poety romantycznego i opłakiwać ojczyznę. Poza tym ma obowiązek ocalić od zapomnienia to, co się stało, musi dać świadectwo prawdzie i domaga się sprawiedliwości. Prawda i sprawiedliwość to obietnica złożona przez poetę tym, którzy odeszli.
Piosenka o porcelanie to piękny wiersz o wartościach, które zostały zniszczone przez wojenną zawieruchę. Wartości te symbolizuje porcelana; zmiażdżona i wbita w ziemię przez czołgi. Porcelana to symbol ludzkiego życia, przyjaźni, miłości, radości, szczęścia.
Który skrzywdziłeś - to wiersz przyznający poetom prawo do pomiatania krzywd wyrządzonych człowiekowi prostemu dokumentowania ich i domagania się kary dla krzywdzicieli.
Tematyka wierszy Cz. Miłosza jest głęboko humanistyczna, w centrum jej zainteresowania jest zawsze człowiek i jego sprawy.

64.Udowodnij, że poezja wybranego przez Ciebie poety współczesnego jest
godna ocalenia.
(Jak w odpowiedzi do pyt. 57)

65.Polscy laureaci Nagrody Nobla. Zaprezentuj wiedzę o wybranym
laureacie (Wł. Reymont, H. Sienkiewicz, Cz. Miłosz, W. Szymborska)
(Jak w odpowiedzi do pyt 63, 61)

66.Godne podziwu, uwielbienia czy wzgardy? Zaprezentuj wizerunki
kobiet w wybranych utworach literackich.
W literaturze można odnaleźć wiele bohaterek, które godne są podziwu, czci, uwielbienia, ale bywa też inaczej, są takie, które nie budzą sympatii. Wzorem siostry i córki jest niewątpliwie Antygona. Musi ona dokonać wybory między powinnością siostry a obowiązkiem wobec prawa. Jej świętym obowiązkiem jest pogrzebanie zwłok brata. Jeżeli tego nie uczyni jego dusza nie zazna spokoju. Antygona jest człowiekiem królewskiego rodu i narzeczoną Hajmona, syna Kreona, wie od początku jaka jej grozi kara za złamanie nakazu króla, ale nie waha się ani minuty. Wybiera śmierć w imię miłości. Jest odważna i konsekwentna, dumna i szlachetna. Jej przeciwieństwem jest delikatna, słaba i tchórzliwa Ismena. Pierwowzorem kobiety fatalnej, przynoszącej zgubę człowiekowi, który ją kocha, jest Lady Makbet, bohaterka dramatu Szekspira. Jest uosobieniem chorej ambicji i żądzy władzy. Ponosi za to karę - popada w obłęd i ginie. Wiele sylwetek kobiet w polskiej literaturze stworzył Bolesław Prus - od szlachetnych altruistek po kobiety fatalne i puste. Izabela Łącka jest uosobieniem kobiety pięknej lecz próżnej. Jest typem egoistki, która instrumentalnie traktuje ludzi - mają jej służyć, spełniać jej kaprysy i zachcianki. Jej przeciwieństwem w powieści "Lalka" jest pani Stawska, kobieta - anioł, gotowa poświęcić wszystko dla szczęścia ludzi, których kocha. Kobiety godne podziwu spotykamy także w "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej. Justyna Orzelska to piękna szlachcianka, idealistka, która wybiera życie z Jankiem Bohatyrowiczem, chociaż ten nie dorównuje jej pochodzeniem. Jest dziewczyną dumną ale posiadającą dobre serce, umiejącą prawdziwie kochać. Jej przeciwieństwem jest rozkapryszona histeryczka, hipochondryczka Emilia Korczyńska. Nie budzi ona sympatii. Nie budzi sympatii na pewno obłudna, zakłamana pani Dulska z "Moralności pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej, Jest przykładem kołtuństwa, hipokryzji i egoizmu. Najgorsze jest to, że wobec siebie jest bezkrytyczna. Piękne są kobiece postacie Sienkiewicza. Danusia Jurandówna z "Krzyżaków", Oleńka Billewiczówna z "Potopu" czy Basia Wołodyjowska z "Pana Wołodyjowskiego". Piękne postacie kobiece stworzy! także Stefan Żeromski np. Joasia. Podborska z "Ludzi bezdomnych", czy Stasia Bozowska z "Siłaczki". Literatura dostarcza wielu wizerunków kobiet i to wizerunków różnorodnych.

67.Zaprezentuj znane Ci utwory literatury łagrowej i lagrowej.
(Odpowiedź z pyt. 49, 50, 51)

68.Zaprezentuj najpiękniejsze mity greckie.
Ciekawym mitem jest historia powstania człowieka i jego twórcy Prometeusza. Interesujący wydaje się mit o Syzyfie - symbolizujący zmaganie się człowieka z przeciwnościami losu. Ale dla wielu młodych ludzi najbliższym mitem jest mit ikaryjski.
Mit ikaryjski odzwierciedla dwie postawy wobec świata: szaloną, idealistyczną i rozważną, realistyczną. Postawę zwariowanego Ikara i rozsądnego Dedala.
Ikar to młody człowiek, który dzięki swej szalonej naturze zobaczył to, czego inni nie mają szans dostrzec, gdyż żyją zbyt wolno, zbyt rozważnie. Może to Ikar jest przodkiem wszystkich szaleńców, którzy zrewolucjonizowali świat - Krzysztofa Kolumba, który nie bał się ruszyć na poszukiwanie okrężnej drogi do Indii, pierwszych baloniarzy, lotników, kosmonautów.
Dedal nie wzleciał ku słońcu, nie miał szansy oczarować się jego blaskiem, ale zachował znacznie cenniejszą wartość: życie. Wolał bezpieczeństwo niż ryzyko, ale czy jego postawa jest zła? Wszak on też jest odkrywcą świata - to on wynalazł skrzydła, dzięki którym mógł wyzwolić się wraz z synem. Dlaczego więc wciąż o Ikarach głoszą, choć doleciał Dedal -jak pisze Ernest Bryll w swoim wierszu?
W micie występują obok Dedala i Ikara także król Krety Minos. Ważną postacią jest także Minotaur. To z jego powodu Minos zatrudnił Dedala, który wybudował dla potwornego syna władcy labirynt. Dedal był zbiegiem i okazał się zdolnym budowniczym i poznał wiele tajemnic króla, dlatego Minos nie pozwalał mu opuścić wyspy. Dedal zbudował więc skrzydła z ptasich piór i posklejał je woskiem, postanowił opuścić Minosa i jego państwo drogą powietrzną. Przed lotem wynalazca ostrzegał syna, by nie wznosił się za wysoko, bo słońce roztopi wosk i może się to skończyć upadkiem. Ikar był zachwycony lotem, tym, że jest podobny ptakom. Zaaferowany niezwykłym doznaniem zanadto zbliżył się do słońca. Promirnie słoneczne rozpuściły wosk i... skrzydła rozpadły się, a Ikar runął do morza.
Do mitu ikaryjskiego nawiązuje bardzo wielu artystów (obrazy Piotra Bteughla, Marca Chagalla) poetów i pisarzy (np. wiersz S. Grochowiaka, pt. Ikar, E. Brylla pt. Wciąż o Ikarach głoszą, wiersz Z.Herberta Dedal i Ikar, wiersz Prawa i obowiązki T. Różewicza, opowiadanie J. Iwaszkiewicza pt. Ikar). Zauważyć można, że artyści częściej skupiają uwagę na tragicznym losie Ikara. Widać to nawet po tytułach utworów.

69. Dokonaj recytacji wybranego wiersza.

70. Przedstaw swój sąd na temat przesłań "Tanga" Sławomira Mrożka.
Sławomir Mrozek to prozaik, dramaturg i grafik. Dramat "Tango" napisał w 1964 roku. Przedstawia historie pewnej rodziny . Najstarsi to: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Ekonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala. Rodzina ta jest dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw jakimkolwiek konwencjom: stroju, zachowania, moralności- zachowują się jak anty-rodzice. W całym tym bałaganie Artur chce wprowadzić porządek, ład, przywołać stare formy i tradycję. Pragnie wziąć tradycyjny ślub, nosi garnitur i przestrzega konwenansów. Mamy w dramacie konflikt pokoleń, ale odwrócony, bo rodzice są nowocześni a syn tradycyjny. Na scenę wkracza Edek - typ prymitywny, z innej klasy społecznej, kochanek matki. Artur ze swoim intelektualnym podejściem nie może nic zmienić. Chce dokonać zmian przy pomocy Edka, ale okazuje się, ze Ala zdradziła go z nim. W konflikcie z Edkiem - Artur ginie. Władza przypada tępemu Edkowi , który nad trupem Artura tańczy z Eugeniuszem zwycięskie tango. A zatem o czym jest "Tango", jakie jest jego przesłanie? Jest to dramat o rewolucji -jeśli konflikt rodzinny: starzy-młodzi uogólnimy, to ujrzymy walkę o władzę.
Chaos , jaki wprowadzili swoją rewolucją starsi, chce uporządkować Artur, chce
przywrócić dawne wartości. Zwycięża jednak siła, nie intelekt. Siła - to bezmyślny,
tępy, okrutny, totalitarny Edek.
o rewolucji obyczajowo - artystycznej, nie tylko społecznej. Historia rodziny jest
pogardą sztuki, a właściwie losów awangardy w sztuce (nowatorstwa). Zwycięża Edek
jako symbol byle jakiej, taniej, masowej sztuki. Sztuka wielka zawsze jest z nią
przegrana.
kryzysie i upadku wartości - wartości duchowe, jakie utożsamia Artur, giną w
konfrontacji z prymitywizmem i materializmem Edka. Finał dramatu jest pesymistyczny
- zwyciężyły siła i bezmyślność, kryzys wartości jeszcze się powiększył.