Azja jako kontynent kontrastów klimatycznych

Ogromna rozciągłość południkowa Azji powoduje, że leży ona we wszystkich strefach klimatycznych występujących na Ziemi, od polarnej na północy, poprzez subpolarną, umiarkowaną chłodną i ciepłą, podzwrotnikową, zwrotnikową, podrównikową i równikową na południu.
Prócz strefowości podstawowymi czynnikami kształtującymi klimat różnych części Azji są:
- odległość od mórz i oceanów,
- wzniesienie nad poziom morza,
- występowanie wysokich pasm górskich-stanowiących bariery klimatyczne
- oraz typowa dla wschodnich i południowych obszarów cyrkulacja monsunowa.

Wpływ otaczających Azję mórz i oceanów na jej klimaty nie jest jednakowy. Znad Oceanu Atlantyckiego napływają masy powietrza polarno-morskie i zwrotnikowo- morskie, które w miarę przemieszczania się tracą swoje cechy pierwotne i przekształcają się w powietrze kontynentalne. Szczególnie sprzyjające warunki do wytwarzania się takich mas stwarzają równinne obszary pustynno-stepowe w centrum Azji. Masy powietrza , tworzące się nad morzami oblewającymi Azję od północy, są mroźne, czasami wilgotne. W zimie są cieplejsze od kontynentalnego powietrza zalegającego nad Azją, ale nad obszarem Azji Północnej może przebiegać front arktyczny, wzdłuż którego następuje mieszanie się mas powietrza, co przejawia się poprzez długo utrzymujące się mroźne wiatry ze śnieżycami. Wpływ Oceanu Spokojnego jest wyraźnie odczuwany w części wschodniej i południowo-wschodniej lądu azjatyckiego i archipelagów oddzielonych morzami. Dzieje się tak w lecie, kiedy to wilgotne powietrze zwrotnikowe morskie, podlegające cyrkulacji monsunowej, przemieszcza się nad Chinami, docierając nawet do wschodniego Tybetu. Bardziej na północ dopływ pacyficznych mas powietrza utrudniony jest przez długie pasma górskie. Masy powietrza powstałe nad bardzo ciepłymi wodami Oceanu Indyjskiego docierają przede wszystkim do Azji Południowej i Azji Południowo-wschodniej. Te obszary podlegają potężnemu mechanizmowi cyrkulacji monsunowej. Monsun letni którego szybkość wynosi ok. 4m/s naciera od strony północno-zachodniej z łatwością pokonuje wyniesione do ok. 2600m.n.p.m. Ghaty zachodnie i zatrzymuje się dopiero na długich pasmach górskich Himalajów .Trudne jest wyznaczenie granicy między oddziaływaniem powietrza zwrotnikowego morskiego znad Oceanu Indyjskiego i powietrza równikowego w lecie, gdyż każda z tych mas oznacza się wysoką temperaturą i dużą zawartością pary wodnej. Odległe wnętrze lądu azjatyckiego, silne wyziębiane od jesieni, wytwarza najczęściej własne masy powietrza o szczególnych cechach. Jest ono mroźne, suche i ciężkie. Zalega ono nad Azją w postaci wyżu azjatyckiego. Taki układ powietrza w zimie kształtuje cyrkulację powietrza w całej Azji. W jej części południowej i wschodniej, zgodnie z prawami ruchu powietrza, wieją wiatry od lądu w stronę oceanów, określane jako monsun zimowy.

Największe średnie roczne temperatury powietrza (powyżej 28oC) występują na Półwyspie Indyjskim i w południowej części Półwyspu Arabskiego, najwyższe średnie temperatury powietrza, najcieplejszego miesiąca lipca, notowane są w strefie zwrotnikowej (Bagdad 34oC). Absolutnie najwyższa temperatura w Azji ( 53,7oC ) została zmierzona w Tirat Tsvi w Izraelu 21 czerwca 1942 roku, w depresji, w miejscu położonym 217 m.p.p. Morza Śródziemnego. Najniższe temperatury występują w północno – wschodniej Azji – w miejscowości Ojmiakon nad górną Indygirką znajduje się „biegun zimna” półkuli północnej, w którym średnia temperatura powietrza w styczniu wynosi –50,1oC, a najniższa odnotowana temperatura wynosiła –71oC

Najwyższe sumy roczne opadów występują w strefie równikowej oraz klimacie zwrotnikowym monsunowym.. w miejscowości Ćerapundźi we wschodnich Indiach suma rocznego opadu dochodzi do 11400 mm. Najniższe opady ( poniżej 50 mm rocznie) występują na pustyniach strefy zwrotnikowej i w kotlinach śródgórskich