Morze Bałtyckie

Bałtyk jest morzem śródziemnym północnej Europy. Otoczone Półwyspem Skandynawskim i brzegami środkowej i wschodniej Europy pozostaje w łączności z wodami wszechoceanu poprzez wąskie cieśniny duńskie: Sund, Mały i Wielki Bełt, Kattegat oraz wodami Kattegatu i Skagerraku, w uproszczeniu od Skagen do Marstrand. W instrukcji Międzynarodowego Biura Hydrograficznego w Monaco Obszar Morza Bałtyckiego jest ograniczony do linii przebiegających przez południowe wyloty cieśnin: Sund oraz Wielkiego i Małego Bełtu. Jednak zwykle za granicę zachodnią Bałtyku przyjmuje się progi w cieśninach duńskich: Darsser (głębokość ok. 15 m) w Wielkim Bełcie, oraz Drogen (głębokość ok. 7m) w cieśninie Sund.

Należy do najmłodszych mórz Atlantyku. Jest najmłodszym morzem Europy. Rozwój Morza Bałtyckiego jest związany z wytapianiem się lodowca w czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego oraz z podnoszeniem i obniżaniem się obszaru północnej Europy (proces izostazji czyli równowagi zachodzącej między poszczególnymi wycinkami skorupy ziemskiej.
Około 12 tys. lat temu wody roztopowe, zbierające się przed czołem stojącego lądowca na linii pd. Norwegia, śr. Szwecja i obecne wały morenowe Salpausselka, utworzyły słodkowodne bałtyckie jezioro zaporowe, które w wyniku dalszego ocieplania klimatu i topnienia lądolodu i podnoszenia się lądu (najszybciej w Zat. Botnickiej) uzyskało połączenie z Atlantykiem przez wielkie jeziora szwedzkie. W ten sposób ok. 500 lat później powstało zimne Morze yoldiowe (od mięczaka o nazwie Yoldia arctica). Zanikający przez setki lat lądolód skandynawski powodował dalsze podnoszenie się terenów Skandynawii, czego wynikiem była utrata połączenia morskiego z Atlantykiem i ponowne przeobrażenie się morza (ok. 8 tys. lat temu) w słodkowodne jezioro, zwane ancylusowym od nazwy ślimaka Ancylus fluviata.
Równoczesne obniżanie się południowych wybrzeży jeziora ancylusowego było przyczyną powstania powtórnego połączenia z Atlantykiem przez cieśniny duńskie.
Tak utworzyło się morze litorynowe (od nazwy ślimaka Littorina litorea), które miało większą powierzchnię i bardziej słone wody niż obecny Bałtyk. Jak wynika z przeszłości geologicznej. Bałtyk zmieniał wielokrotnie swoje kształty i powierzchnię. Złoża bursztynów pod Grudziądzem, a nawet na Kurpiach, mogą świadczyć, że sięgał w głąb obecnej Polski, w gór Wisły i na południe od Mazur.
Współczesny Bałtyk, ukształtowany około 2 tys. lat temu, rozciąga się południkowo na długości około 1300 km (54o N – 65o N). Zajmuje powierzchnię 415,3 tys. km łącznie z cieśniną Kattegat).
Basen Morza Bałtyckiego można podzielić na trzy główne baseny: Południowy (Bornholmski) – od Sund do Rozewia położony równoleżnikowo , Środkowy (Gotlandzki) – rozciąga się południkowo od Wysp Alandzkich, na obszarze tego basenu leży Głębia Landsort, Głębia Gotlandzka, i sama wyspa Gotlandia i Północny (Botnicki) – obejmuje wody Zatoki Botnickiej na południu granice stanowią wyspy Alandzkie (wody praktycznie słodkie, prawie ze jezioro, mały ruch wody).
Bałtyk jest morzem płytkim szelfowym. Około 80% jego powierzchni leży na głębokościach miedzy 50 a 100 metrów. Tylko 2% leży poniżej 200 metrów
Na dnie wyróżnić można przegłębienia (głębie) oraz płycizny - ławice (Ławica Słupska, Bornholmska i Odrzańska). Średnia głębokość Morza Bałtyckiego wynosi 52,3 metra, a maksymalna głębokość w Głębi Landsort - 459 m.
Bałtyk należy do mórz chłodnych. Jego temperatura zależy od szerokości geograficznej, a także od zasolenia (słabo zasolona woda łatwiej zamarza). Temperatura wód południowego Bałtyku waha się od 0C w ziemie do 18C w lecie (w zatokach do +22C). Zatoki Botnicka i Fińska zamarzają każdej zimy. Jest wiec morzem chłodnym ponieważ jego północne krańce sięgają niemal koła polarnego (ok. 65o). Bałtyk był w swojej historii cały zamarznięty (1326,1459,1658 r). Jednak w ostatnich latach zamarzają jedynie północne obszary morza np. Zatoka Botnicka. Wiąże się to ze zmianą klimatu, jak i tym że Bałtyk jest morzem ruchliwym, rocznie wpływa na niego 7000 statków, do Bałtyku wpływają ogromne ilości ciepłej wody z wielkich aglomeracji (w obrębie wybrzeża morza bałtyckiego jest 7 milionowych konurbacji), jest zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi, nie pozwalającymi zamarznąć wodzie oraz sam człowiek poprzez użycie lodołamaczy, nie pozwala Bałtykowi zamarznąć. Ze względu na utrudnioną wymianę wody między Bałtykiem a Atlantykiem oraz duży dopływ wód słodkich z obszarów lądowych powierzchniowa warstwa wody charakteryzuje się małym zasoleniem - średnio około 7‰. (wody Bałtyku są najmniej słone ze wszystkich wód wszechoceanu). Zasolenie wody rośnie wraz z głębokością, i to nawet do 15 - 17‰, a wiąże się to z napływem słonych wód z Morza Północnego w strefie przydennej.
Na Bałtyku występują lokalne prądy morskie:
• powierzchniowy prąd wody słodkiej (opadowej), płynący na zachód,
• głębinowy prąd wody słonej przynoszący słone wody z Morza Północnego,
• dryfy powodujące potok rumowiska skalnego, szczególnie piasku i tworzenie
mierzei (przy wybrzeżach południowych).
Brzegi Bałtyku kształtowały się pod wpływem ruchu wody morskiej, zależnie od swojej budowy geologicznej. Brzeg polski dzieli się na dwa główne rodzaje:
• klifowy - w miejscach, gdzie morze podchodzi do wysoczyzny morenowej (z przewagą glin i głazów);
• Wydmowy (niski i piaszczysty) - w miejscach gdzie występują niskie obszary pradolinne, często zabagnione.
Polskie wybrzeże określa się jako mierzejowo - zalewowe.
Bałtyk charakteryzuje się niewielkimi ruchami wody morskiej, a to ze względu , na zanikanie fali pływowej z Morza Północnego w płytkich, bo liczących od 11 do 50 m głębokości, cieśninach duńskich. Wysokość pływów sięga do około 40 cm w Kattegacie, spada poniżej 10 cm w Zatoce Kilońskiej i utrzymuje się w granicach od 5 do 2 cm wzdłuż południowego wybrzeża Bałtyku. Natomiast wysokość fal spowodowanych wiatrem dochodzi do 3 m. Największe zaobserwowane na Bałtyk fale wiatrowe osiągały - podczas najsilniejszych sztormów - wysokość do 9 metrów. Bałtyk zaliczany jest do akwenów burzliwych.

Zlewisko Bałtyku ma około 1,7 mln km powierzchni i jest ponad czterokrotnie większe od powierzchni samego morza. Do Bałtyku wpada około 250 rzek. Wprowadzają one do niego w ciągu roku łącznie 470 km2 wody, spośród nich najwięcej - Newa, Wisła, Dźwina, Niemen i Odra.
Obszar zlewiska Morza Bałtyckiego zamieszkuje ponad 100mln osób. Skupia się tutaj około 20% światowego handlu i około 15% światowej produkcji przemysłowej. Ujemnym skutkiem rozwoju gospodarczego regionu są zanieczyszczenia Bałtyku przenoszone z wodami rzek i przez atmosferę. Najpoważniejszym źródłem zanieczyszczeń są ścieki komunalne i przemysłowe miast nadmorskich, produkty wyrzucane przez statki, wiercenia na dnie morza (poszukiwanie surowców), wydobycie ropy.
Związki chemiczne (np. nawozy mineralne), przedostając się do wód Bałtyku, powodują zjawisko tzw. użyźnianie morza. Konsekwencją tego jest wzrost biomasy. Nadmierna jej ilość opada na dno, powodując zachwianie równowagi przemiany materii i warunków tlenowych. W wyniku tego następuje zanik dennego życia organizmów i powstanie obszarów beztlenowych w rejonie Głębi Bornholmskiej, Gotlandzkiej i Gdańskiej. Pustynie wodne stanowią już ponad 10 %ogólnej powierzchni Morza Bałtyckiego.
Do Bałtyku przedostają się przede wszystkim związki syntetyczne (metale ciężkie), ropopochodne, promieniotwórcze oraz bakterie.
W ciągu roku Bałtyk przyjmuje m.in. około 700 tys. ton azotu i około 620 tys. ton fosforu. Największe zanieczyszczenie pochodzi z obszaru Polski. Skutkiem zanieczyszczenia wód jest poważne naruszenie naturalnej równowagi, głównie biologicznej. W celu zatrzymania degradacji środowiska już w roku 1973 zawarto porozumienie o ochronie zasobów rybnych (Konwencja Gdańska), a w 1974 - o ochronie środowiska morskiego (Konwencja Helsińska).
Znowelizowana Konwencja Helsińska z 1992 roku dotyczy ochrony przyrody strefy brzegowej i podwodnej Bałtyku. Ponadto instytucje i organizacje międzynarodowe prowadzą intensywne prace badawcze związane z ochroną wód, a kraje bałtyckie porządkują swoją gospodarkę wodno - ściekową.
Przywracanie Bałtykowi stanu zbliżonego do naturalnego jest trudne i wymaga wieloletnich działań, związanych jednocześnie z poważnymi nakładami finansowymi wszystkich państw bałtyckich.

Znaczenie Bałtyku:
v Rozwój handlu zagranicznego
v Rozwój rybołówstwa i przemysłu rybnego
v Rozwój przemysłu stoczniowego
v Wydobywanie surowców z dna morskiego – platforma Petrobaltic
v Rozwój turystyki
Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim, mające do niego dostęp :
· Dania
· Estonia
· Finlandia
· Litwa
· Łotwa
· Niemcy
· Polska
· Rosja
· Szwecja
Główne wyspy:
· Bornholm
· Gotlandia
· Hiuma
· Olandia
· Rugia
· Sarema
· Uznam
· Wolin
· Wyspy Alandzkie
Największe zatoki:
· Zatoka Botnicka
· Zatoka Fińska
· Zatoka Gdańska
· Zatoka Pomorska
· Zatoka Ryska
· Zalew Kuroński
Główne rzeki mające ujście do Morza Bałtyckiego:
· Łotwa
· Dźwina
· Estonia
o Narwa
· Rosja
o Newa
o Pregoła
· Litwa
o Niemen
· Polska
o Odra
o Wisła
o Pasłęka
o Radunia
o Reda
o Łeba
o Słupia
o Wieprza
o Parsęta
o Rega
· Niemcy
o Peene
o Warnow
o Trave
Ważniejsze porty nad Morzem Bałtyckim:
· Polska: Gdańsk, Szczecin
· Dania: Kopenhaga
· Szwecja: Sztokholm, Malm
· Finlandia: Helsinki, Turku
· Estonia: Tallinn
· Litwa: Kłajpeda
· Rosja: Kaliningrad, Sankt Peterburg
· Niemcy: Rostock, Lubeka, Kilonia, Flensburg
Ważniejsze półwyspy na Morzu Bałtyckim:
· Mierzeja Helska
· Mierzeja Kurońska
· Mierzeja Wiślana
Fauna Bałtyku jest stosunkowo uboga:
· ryby
o dorsz
o makrela
o śledź
o łosoś
o flądra
o szprot
· ssaki
o foki szare
o morświny

Oprócz tego wystepuja tu jeszcze: bezkręgowce (omuliki, rogowce, sercówki, płaskołązy), skorupiaki (krewetki, podwoje, laskonogi wielkie), jamochłon (chełbia modra), rybitwy, mewy, glony (zieleńce, brunatnice, kransnorosty), trawa morska – tasiemica.