Średniowieczne miasto

Tylko w nielicznych miastach zachował się ich dawny układ urbanistyczny, czyli sieć ulic i placów. W ciągu wieków były one przebudowywane lub ulegały zniszczeniom w wyniku kataklizmów i działań wojennych. Dlatego podczas odtwarzania średniowiecznego wyglądu miast historycy muszą korzystać z różnorodnych źródeł. Podstawowym źródeł wiedzy na temat średniowiecznych miast są dokumenty lokacyjne. Znajdują się w nich nie tylko informacje i czasie powstania danej miejscowości i jej właścicielach, lecz także wzmianki o pierwszych osadnikach. Dzięki dawnym zapisom można się również dowiedzieć, jak przebiegały granice ówczesnych miast i jak podzielone były grunty. Z kolei w księgach miejskich, prowadzonych na zlecenie rady miasta lub wójta, opisywano ważne wydarzenia mające miejsce w mieście, a także zamieszczano dane na temat zajęć mieszczan i wysokości uzyskiwanych przez nich dochodów. W ciągu wieków, w trakcie licznych wojen, powodzi i pożarów, wiele dokumentów miejskich oraz kronik uległo zniszczeniu. Dlatego badacze, chcący dokładniej poznać dzieje danej miejscowości, korzystają też z innych źródeł historycznych. Obok źródeł pisanych znakomitym zbiorem informacji na temat historii miast są wykopaliska. Archeolodzy, po usunięciu kilkumetrowej warstwy ziemi z obszaru zajmowanego przez średniowieczne miasto, odgrywają nawierzchnie dróg, fragmenty studni, fundamenty budynków oraz murów. Na tej podstawie można m.in. określić, gdzie wznosiły się obronne umocnienia, odtworzyć siatkę ulic, a także ustalić, w którym miejscu znajdował się rynek. Dodatkowych wiadomości dostarczają również badania poszczególnych warstw ziemi, które przykrywały średniowieczne miasta. Czynności te pozwalają prześledzić zmiany, które zaszły w zabudowie miejskiej oraz sposobie życia ówczesnych ludzi. Dostarczają również wiedzy o kataklizmach mających miejsce w danej miejscowości. Pożary, powodzie i najazdy zbrojne, pozostawiły po sobie niezatarte ślady, ponieważ dawniej nie usuwano zgliszcz ani starych fundamentów, lecz stawiano na nich nowe budynki. Obecnie tereny, na których w średniowieczu istniały miasta, są miejscem ciekawych archeologicznych odkryć. Odnajdywane są tam liczne pozostałości naczyń, narzędzi oraz ubrań. Znaleziska te stanowią istotne źródło wiedzy o codziennym życiu mieszczan. Dla badaczy, szczególnie interesujące są także latryny, czyli ówczesne ubikacje, i śmietniska. Oprócz uszkodzonych przedmiotów można tam bowiem znaleźć nierzadko cenne rzeczy, prawdopodobnie zgubione przez właścicieli. Z kolei odpadki, takie jak kości, pestki czy ości, dostarczają informacji o tym , czym żywili się dawniej mieszkańcy miast. W wielu miastach do dziś zachowały się średniowieczne nazwy ulic. Nie pochodzą one jednak od nazwisk zasłużonych dowódców, królów czy poetów, lecz odnoszą się do wykorzystywanych w średniowieczu zawodów. Przed wiekami rzemieślnicy trudniący się tym samym zajęciem zazwyczaj mieszkali blisko siebie. Nazwy ulic, taki jak Piekarska czy Chlebnicka, wskazują, że przed wiekami piekarze wyrabiali tam pieczywo. Przy ulicy Rzeźnickiej dokonywano uboju krów i świń, zaś przy Kiełbaśniczej produkowano wędliny. Określenia – Piwna, Składownicza i Browarna –pochodzą od warzenia piwa, a Szewska – od szycia butów. Natomiast ulice Kowalska i Garbarska, gdzie garbowano skóry, znajdowały się najczęściej na obrzeżach miast. Nikt nie chciał bowiem mieszkać obok warsztatu kowala, w którym nieustannie płonął ogień i sypały się iskry, mogące łatwo wywołać pożar drewnianych zabudowań.