Ramzes II Wielki władca starożytnego Egiptu - jego życie i dokonania

Ramzes II
Faraon nazwany później przez historię „Ramzesem Wielkim” wprowadził Egipt w okres niesłychanej prosperity, jakiej ten kraj nie zaznał od czasów Totmesa III. Genialny dowódca, wielki budowniczy, panował przez ponad 67 lat a gdy umierał władze po nim przejął jego 13 syn. Niesłychana długość życia tego człowieka jeszcze wyraźniej niż u innych faraonów świadczyła o jego boskim pochodzeniu, a z jego czynów i władzy, jaką dysponował na ziemi można ulec złudzeniu, że był nim w rzeczywistości.
Kraj, nad którym Ramzes pewnego dnia objął władzę miał długą – trwającą siedemnaście wieków – historię. Zaznał on już dni wielkiej chwały za panowania wojowniczych królów Totmesa I, oraz Totmesa III, był ciemiężony przez wojowniczy lud Hyksosów a nawet rządzony przez kobietę, która bezprawnie przywłaszczyła sobie tytuł faraona. Wciąż jeszcze żywe było wspomnienie Emhotepa, który dokonał rewolucji religijnej. Bogata historia szła w parze z wspaniałym dziedzictwem kulturowym w skład którego wchodziły piramidy, zaliczane do siedmiu cudów świata, bogata mitologia czy wspaniały sfinks.
Ramzes pochodził z rodziny wysoko postawionej, lecz nie królewskiej. Jego dziadek, po którym odziedziczył imię, był wezyrem (najwyższym urzędnikiem państwowym) na dworze króla Horemheba. Horemheb również nie pochodził z rodziny władającej został wyznaczony na króla przez panującego 4 lata dworzanina Ai, który to najprawdopodobniej odkupił tron Egipski w czasach zamętu, jaki powstał po panowaniu heretyckiego faraona Emchotep. Władający Egiptem 29 lat bezdzietny Horemheb czując zbliżającą się śmierć obwołał wezyra swym następcom, kontynuując w ten sposób zwyczaj, zapoczątkowany przez Ai, wybierania na faraona zawodowych administratorów i żołnierzy. Po śmierci Horemheba dziadek Ramzesa wstąpił na tron przyjmując imię Ramzes I. Stał się on pierwszym z faraonów założonej przez niego XIX dynastii. Ustabilizował on sytuację w Egipcie jednak niczego wielkiego nie dokonał. Natomiast jego syn – Seti I, oraz wnuk – Ramzes II dokonali niebywałych rzeczy. Seti I przeprowadził cztery kampanie i przywrócił panowanie Egiptu nad większością Palestyny, nie udało mu się jednak, pomimo wysiłków, odzyskać Syrii opanowanej przez Hetytów. Kontynuował on również budowę świątyni w Karnaku rozpoczętą przez Ramzesa I.
Nie znamy dokładnej daty narodzin Ramzesa Wielkiego. Młody Ramzes, podobnie jak i inni wysoko urodzeni Egipcjanie, uczył się czytać i pisać w niezwykle skomplikowanym hieroglificznym piśmie Egipskim. Zapewne pobierał też nauki w zakresie teologii, literatury i historii. Bez wątpienia przykładano również wielką wagę do jego rozwoju fizycznego kultywując tradycję wysportowanego faraona. Od faraona oczekiwano mistrzostwa w powożeniu rydwanem i w strzelaniu z łuku. Ojciec Ramzesa pamiętając o komplikacjach, jakie w przeszłości wiązały się z sukcesją postanowił wyznaczyć go swym następcom. Krótko po objęci władzy przez Setiego Ramzes, wówczas kilkunastoletni chłopiec, otrzymał tytuł „Najstarszego Syna Króla” i został mianowany – oczywiście tylko nominalnie – głównodowodzącym armii. Miało to na celu zapewnienie ciągłości dynastii w razie gdyby Seti niespodziewanie umarł. Również w trosce o sukcesję zadbano by Ramzes założył rodzinę. Już dziesięć lat przed śmiercią Seti posiadał co najmniej pięciu wnuków i wiele wnuczek ze związku Ramzesa z jego dwiema głównymi małżonkami. Wiadomo również, iż książę miał wiele innych dzieci zrodzonych przez liczne konkubiny. Jako następca tronu Ramzes był stopniowo wprowadzany w tajniki najwyższego urzędu państwowego. A ponieważ jednym z głównych zajęć faraona poza pośredniczeniem między bogami a ludźmi i odprawianiu ceremonii mających zapewnić błogosławieństwo sił nadprzyrodzonych była wojna wprawiał się on w tym zajęciu. W wieku czternastu lub piętnastu lat wyruszył na pierwszą w swoim życiu wyprawę wojenną; towarzyszył on ojcu w czasie tłumienia rewolty w Libii. Rok później wziął udział w kampanii syryjskiej. Celem tej wyprawy było podporządkowanie Amurru i zdobycie Kadesz – miasta o wielkim znaczeniu strategicznym, leżącym nad rzeką Orontes. Kampania powiodła się i Seti zdobył Kadesz. Zwycięstwo to było jednak krótkotrwałe, gdy tylko wojska Egipskie opuściły tereny królestw, Kadesz i Amurru ponownie sprzymierzyli się z Hetytami.
Doświadczenia, jakie zdobył na tej wyprawie, przydały się podczas kampanii przeciw zbuntowanym Nubijczykom, którą odbył mniej więcej w wieku 20 lat. Tym razem już samodzielnie dowodził armią, a nawet osobiście przeprowadził atak oddziału rydwanów. Podczas ekspedycji towarzyszyli mu dwaj jego synowie. Wydarzenie to zostało upamiętnione na ścianach niewielkiej świątyni wykutej w skale na rozkaz Ramzesa. Kolejnym sukcesem księcia była rozprawa z piratami zapuszczającymi się w poszukiwaniu łupu aż do ujścia Nilu. Korsarze zostali pokonani i wcieleni do armii Egipskiej a ich statki zniszczone. Następnym etapem edukacji Ramzesa był nadzór nad wydobyciem granitu, wykorzystywanego do wznoszenia świątyń i posągów – podobnie jak wojna działalność budowlana była ważnym aspektem jego przyszłych obowiązków jako faraona.
Kiedy w 1290 roku p.n.e. umarł Seti I, Ramzes – mający wówczas dwadzieścia kilka lat – był doskonale przygotowany do sprawowania władzy. Nikt również nie śmiał kwestionować jego prawa do tronu. Obejmował on w posiadanie państwo wkraczające w okres dobrobytu. Egipt zdążył się otrząsnąć po „rewolucji kulturalnej”, jaką spowodował Emthotep i zaczął odbudowywać swą dawną, utraconą potęgę. Przed nowym władca i jego państwem rysowała się świetlana przyszłość.
Pierwszym zadanie Ramzesa jako faraona było pochowanie swego ojca, Setiego. Zgodnie z tradycją Seti budował dla siebie grobowiec (od czasów XVIII dynastii grzebano faraonów w zboczach doliny nazwanej później „Doliną Królów”) oraz świątynię grobową, w której miały być odprawianie rytuały zapewniające mu nieśmiertelność. Faraon odbył podróż do Teb, aby wziąć udział w pogrzebie ojca. Pozostał on w Tebach, aby jako faraon – przedstawiciel bogów na ziemi, wypełnić najważniejszy ze swych obowiązków. Poprowadził święto Opet na cześć boga Amona. W asyście kapłanów wraz z posągiem boga w złotej barce popłyną do oddalonej o 3 km. Świątyni w Luksorze. Nominował on również oddanego sobie arcykapłana Amona, jedynego człowieka który mógł rywalizować z faraonem pod względem prestiżu. W drodze powrotnej zatrzymał się w Abydos gdzie miała powstać druga świątynia jago ojca. Jak głosi inskrypcja ujrzał tam straszny widok: „mury były nie ukończone, kolumny nie ustawione na bazach, a posągi leżały na ziemi”. Natychmiast wydał rozkaz dokończenia prac, jak czytamy w dalszej części inskrypcji ”syn powinien troszczyć się o ojca”.
Na co dzień król przekazywał większość swej władzy dwóm wezyrom. Jeden z nich nadzorował Górny Egipt rezydując w mieście Amona – Tebach, drugi władał Dolnym Egiptem przebywając w Memfis – świętym mieście Phata. Jedynie Wezyrowie (poza faraonem) mogli skazywać ludzi na śmierć do ich obowiązku należało także utrzymywanie porządku i ściąganie podatków. Mimo że namiestnicy posiadali ogromna władzę byli podlegli władcy i musieli (czego Ramzes wymagał bezwzględnie) konsultować swoje decyzje z faraonem. Cała administracja Egipska była bardzo rozbudowana. Mogła ona funkcjonować dzięki pracy chłopów, którzy wykorzystywali wylewy nilu użyźniające ich pola. Właściwie cała produkcja rolna królestwa skupiona była wzdłuż wąskiego pasa ziemi ciągnącego się wzdłuż Nilu oraz w jego delcie. Do wzrostu dobrobytu przyczyniły się też kopalnie dostarczające turkus z Synaju oraz z Nubii i spalonych słońcem terenów Wschodniej Pustyni. Skarbiec królewski zasilały także daniny z podległych krajów.
Kiedy kasa państwa ponownie się zapełniała a Egipt odzyskał miano mocarstwa, po szczęśliwym panowaniu swojego ojca, Ramzes zaczął spoglądać na Morze Śródziemne. Planując rozszerzenie granic i wpływów Egiptu młody faraon napotkał na swej drodze przeszkodę w postaci imperium Hetyckiego.
W porównaniu z tysiącletnim Egiptem Hetyci byli nowicjuszami w szeregach wielkich mocarstw. Wywodzili się oni z pnia ludów indoeuropejskich. Około 1700 roku p.n.e. wynurzyli się oni z głębi euroazjatyckiego lądu i osiedli w Anatolii. Zbudowali wśród niegościnnych gór swoją stolicę nazwaną Hattusas, a swój kraj ochrzcili mianem Hatu. To właśnie z powodu nazwy kraju nazwano ich Hetytami. Przez następne 300 lat wojowniczy Hetyci stopniowo narzucali swe panowanie miejscowej ludności. Przewagę na polu walki zapewniał im rydwan bojowy. Wprawdzie rydwany znano już od dawna jednak Hetyci wprowadzili w tym pojeździe wiele zmian. Ciężkie drewniane koła zastąpili oni lżejszymi kołami posiadającymi szprychy. Oś ustawiona z tyłu dawała możliwość wykonywania ostrych zakrętów oraz umożliwiała łatwiejsze kierowanie pojazdem. Rydwan ciągnięty był przez specjalnie trenowane konie. Jeśli dotychczas załogę rydwanu stanowiło dwóch wojowników (woźnica i łucznik) w rydwanie Hetyckim było ich trzech obok woźnicy i łucznika pojawił się wojownik z włócznią. Zmieniło to w sposób znaczący siłę bojową rydwanu, załoga rydwanu mogła teraz związać w bezpośredniej walce większe siły wroga a dzięki włócznikowi była w stanie się skutecznie bronić. Nowocześniejsza broń spowodowała że Hetyckie państwo rozrosło się do rozmiarów imperium. Fundamenty potęgi państwa Hetyckiego położył Suppiluliuma, który w 1366 roku p.n.e. podbił państwo Mitanii, a następnie Syrię i osiem pomniejszych królestw, wśród nich Kadesz. Potęga Hetytów była tak duża, że w 1353 roku p.n.e. władca Hetytów otrzymał list od Egipskiej księżniczki (wdowy po Tutenchamonie), w którym pisała: „Mój mąż umarł i nie mam synów. Powiadają, że ty masz wielu synów. Gdybyś przysłał mi jednego z nich, został by moim mężem”. Egipcjanka pozbawiona politycznego poparcia w swoim kraju pragnęła zapewne wzmocnić swoją pozycje poprzez armię Hetyckiego księcia z którą by przybył. Nim jednak podjęto decyzję o małżeństwie i zanim książę przybył do Egiptu tron ziają dworzanin Ai. Gdy w końcu przybył książę został zamordowany. Królestwo Hetytów nadal jednak rozwijało się pomyślnie i powiększało swe terytorium, w 1334 roku p.n.e. obejmowało 675 tys. kilometrów kwadratowych.
Gdy w 1286 roku p.n.e. Ramzes postanowił się z mierzyć z Hetytami miał za przeciwnika potężne państwo otoczone zewsząd wasalnymi królestwami zobowiązanymi przyjść z pomocą swemu suwerenowi. Faraon dysponował wyćwiczoną i zdyscyplinowaną dwudziestotysięczną armią podzieloną na cztery dywizje przybierające nazwy od patronujących im bogów. Tak więc była dywizja Setha czy Ptaha. W czasie pierwszej kampanii, jaką Ramzes odbył w roli faraona nie zamierzał zmierzyć się z głównymi siłami Hetytów a jedynie odzyskać utracone przed piętnastu laty terytoria i utrwalić egipskie panowanie w Lawencie. Wojska egipskie ruszyły późną wiosną (lub wczesnym latem)1258 roku p.n.e. Ramzes prowadził siły złożone zarówno z egipskich żołnierzy jak i z pojmanych piratów – ogółem 22 tysiące wojowników. Muwatallis (panujący w tym czasie król Hetycki) zawczasu jednak ostrzeżony zdołał wystawić największą armię w historii imperium hetyckiego – według źródeł egipskich liczyła ona 37 tys. ludzi oraz 2500 rydwanów. Konflikt miał się rozstrzygnąć pod Kadesz - mieście od dawna stanowiącym kość niezgody między obydwoma mocarstwami. Nie myśląc o strategicznych konsekwencjach swej decyzji Ramzes na czas przemarszu podzielił swą armię na dwie części. Główne siły poprowadził drogą z Gazy biegnącą w głębi lądu. Siły wsparcia wyruszyły wzdłuż wybrzeża, aby później skręcić na wschód w stroną Kadesz. Ramzes musiał być przekonany o sile swej armii, gdyż podają niewiele środków ostrożności, mimo że jego szpiedzy nie ustalili położenia wrogich sił. Kiedy Ramzes dotarł do rzeki Orontes i znalazł się zaledwie kilka kilometrów od celu, egipska straż przednia pochwyciła dwóch Beduinów – dezerterów z wojska Hetytów. Ludzi tych przyprowadzono przed oblicze faraona, który wypytał ich o ruchy wojsk hetyckich. Ramzes chętnie uwierzył, gdy powiedzieli, że Muwatallis, przerażony potęgą armii egipskiej, ukrył się ze swym wojskiem w okolicach Aleppo, prawie 200 kilometrów na północ, nie chcąc ryzykować bezpośredniego starcia. Był to ze strony Ramzesa błąd taktyczny, jako że Beduini celowo zostali wysłani przez Muwatallisa, aby wprowadzić w błąd egipskiego władcę. W rzeczywistości armia hetycka zastawiła pułapkę na dumnego faraona i rozłożyła się obozem nieopodal Kadesz. Nie wiedząc, że zmierza prosto w pułapkę, Ramzes przeprowadził pierwszą z czterech części swej armii - dywizję Amona - przez Orontes. Reszta armii pozostała wiele kilometrów z tyłu. Faraon postanowił rozbić obóz naprzeciwko miasta, w tym czasie armia hetycka rozwijała swój szyk bojowy. Egipcjanie zajęci rozpakowywaniem juków nie zauważyli tych manewrów. Na szczęście patrol egipski dostrzegł wroga i poinformował o tym Ramzesa, który zwołał naradę wojenną i rozesłał gońców z wezwaniem dla reszty swej armii. Nim jeszcze zebranie dobiegło końca hetyci zaatakowali. Posiadamy dokładny opis – przynajmniej ze strony egipskiej – tego, co się później stało, ponieważ Ramzes ze swej wersji wydarzeń uczynił wielką kampanię propagandową. Polecił artystom wykonać sceny z bitwy rzeźbione potem w całym Egipcie.
Uderzenie hetytów przełamało szeregi drugiej dywizji egipskiej śpieszącej na wezwanie faraona. Następnie rydwany popędziły ku głównym siłom egipskim. Hetyci wdarli się do obozu Egipcjan. Muwatallis zdobył przewagę, a tymczasem większa część armii egipskiej ciągle jeszcze była daleko od pola bitwy. Wydawało się że klęska jest nieuchronna, lecz wtedy nadeszła chwila wielkiej chwały dla Ramzesa. Faraon wskoczył na swój rydwan i okazując niezwykłą odwagę zaatakował wroga. Hetyci zostali odparci jednak losy bitwy wciąż pozostały nierozstrzygnięte. W tym właśnie momencie pojawiły się egipskie siły wsparcia. Na ten widok jazda hetycka uciekła w panice.
Wersja ta opiewa bohaterskie czyny Ramzesa. Zapewne w rzeczywistości armia hetycka zajęta rabowaniem taboru egipskiego dała się zaskoczyć nowym siłom egipskim. Mimo iż Ramzes utrzymywał, że odniósł wielkie zwycięstwo również i strona Hetycka przypisywała sobie wygrana. Naprawdę bitwa ta była jedynie potyczką rydwanów, w której nie wzięły udziału główne siły armii. Gdy po kilku dniach przybył trzon armii egipskiej również hetyci otrzymali posiłki. W kolejnej bitwie żadna ze stron nie mogła uzyskać przewagi. Muwatallis zdecydował się wówczas wysłać poselstwo z propozycją zawieszenia broni, na co Ramzes i jego doradcy przystali. Ramzes wykorzystał fakt że hetyci pierwsi wystąpili z propozycją pokoju i ogłosił swoje wielkie zwycięstwo, mimo że hetyci zachowali kontrole nad Kadesz.
Następnie Ramzes zajął się przywróceniem przywróceniem Egiptowi prestiżu w krajach Lewantu. W 1283 roku p.n.e. udało mu się odzyskać prowincję Upi. Kolejne lata minęły faraonowi na ciągłych wyprawach wojennych. Po raz kolejny wyprawił się na terytorium hetytów, jednak przezornie ominął Kadesz. Oblegał również miasto Dapuru, gdzie jak głosi inskrypcja:”przez dwie godziny atakował wrogie hetyckie miasto, nie mając na sobie pancerza”. Egipcjanie przeprowadzali te kampanie bezkarnie, ponieważ hetyci byli zajęci kłopotami z sukcesją tronu po zmarłym Muwatallisie, który umarł nie zostawiając potomka. Wprawdzie Ramzes zyskał taktyczną przewagę jednak kampanie Syryjskie nie przyniosły wymiernych korzyści. Po kampanii armia egipska wracała do ojczyzny a podbite kraje odnawiały stare sojusze z imperium hetytów. Oba państwa patrzyły na siebie podejrzliwie i z wrogością.
Sytuacja zmieniła się w momencie gdy jeden z pretendentów przybył na dwór faraona z prośbą o pomoc w pokonaniu rywala, który objął tron. W tej sytuacji nowo wybrany król hetytów rozpoczął potajemne negocjacje z faraonem. Traktat został zawarty w 1269 roku p.n.e. Dodatkowym bodźcem do porozumienia byłą wzrastająca potęga państwa Asyryjskiego, które zaczęło zagrażać obu mocarstwom. Pakt był pod każdym względem niezwykły. Chociaż nie został w nim wytyczony przebieg linii granicznej wydaje się, że Ramzes miał zrezygnować z pretensji do Kadesz i Amurru w zamian za co Egipt utrzymywał panowanie nad krajami Śródziemnymi i dostęp do portów aż po Ugarit. Ponadto oba królestwa zawarły pakt o nieagresji i przyrzekły udzielać sobie wsparcia w razie ataku innego państwa. Inny paragraf zapewniał ekstradycje zbiegów. Na światków wezwano bogów. Ramzes rozkazał skopiować traktat i wykuć go między innymi w świątyni w Karnaku.
Przypieczętowaniem umowy miał być ślub Ramzesa z księżniczką hetycką. Wraz z księżniczką Ramzes miał „dostać” wspaniały posag. Jednak ani księżniczka ani posag nie przybyły w wyznaczonym czasie. Wielki król czekał cierpliwie wiele miesięcy i wyraźnie okazywał swe niezadowolenie. W końcu latem 1257 roku przed Chrystusem małżeństwo zostało oficjalnie potwierdzone. Na dwór hetycki przybyli egipscy posłowie by uczestniczyć w zaślubinach. Stwierdzono wtedy: „tego dnia dwa kraje stały się jednym, a wy, dwaj Wielcy Królowie, zostaliście prawdziwymi braćmi”. Wreszcie orszak weselny wyruszył do Egiptu.
Kiedy w końcu narzeczona przybyła przed oblicze faraona oczarowała swego przyszłego męża: „Była piękna w oczach Jego Majestatu i cenił ją bardziej niż cokolwiek innego(....) Umieszczono ją w pałacu i towarzyszyła Władcy każdego dnia...”. Księżniczka otrzymała nowe imię Maathorneferure, co oznacza: „Ta-która-ogląda-Horusa-który-jest-pięknym-Re”. Miesiąc miodowy dokładnie opisany na Stelach Małżeństwa nie trwał jednak całe życie. Królowa szybko znikła z areny dziejów.
Ramzes posiadał wiele żon w swym haremie a księżniczka c hetycka stała się zapewne jedną z poślednich konkubin faraona. Główną żoną, matką pierworodnego syna Ramzesa była Nefretari. Niewątpliwie była bardzo kochana przez swojego męża, gdyż wzniesiono dla niej liczne świątynie a wiele tekstów wysławia jej imię i miłość Ramzesa jaką ja darzył. W inskrypcjach wymienia się wiele tytułów jakie nosiła, znajdują się wśród nich urzędowe takie jak; Wielka Królewska Małżonka, Pani Obydwu Krajów czy określenia mniej oficjalne: Pani Wdzięku, Pani o Pięknym Obliczu.
Pochodzenie Nefretari jest przedmiotem sporów. Uważa się, że poślubiła Ramzesa, gdy był on jeszcze następcą tronu. Być może była jedną z kobiet wybranych przez Setiego. Od samego początku Nefretari była pierwszą z żon faraona, odgrywała ona ważną rolę w politycznym i społecznym życiu państwa. Królowa towarzyszyła Ramzesowi w jego licznych podróżach, przy nominacji kapłanów, uczestniczyła w uroczystościach religijnych. Była to najpotężniejsza kobieta w Egipcie.
Największym wyrazem miłości Ramzesa do żony jest świątynia w Abu Simbel, w Nubii gdzie faraon rozkazał wykuć monumentalną świątynie poświęconą Hathor – bogini miłości i patronce macierzyństwa, oraz swojej żonie.
W spokojnych czasach, jakie nadeszły po pakcie między państwem hetyckim a Egiptem Faraon skierował swoją energię na stawianie wspaniałych świątyń oraz monumentalnych pomników swej chwały. Ramzes rozpoczął realizację ambitnego planu budowlanego.
Doświadczenie zdobył on już w młodzieńczych latach podczas nadzorowania kamieniołomów, oglądał również prace przy wspaniałym grobowcu Setiego. Jako książę rozpoczął również budowę małej świątyni Ozyrysa w Abydos, lecz na podjęcie poważnych inwestycji Ramzes musiał poczekać, aż zasiądzie na tronie.
Pierwszym przedsięwzięciem podjętym przez młodego władcę była rozbudowa Pi - Ramzes - letniej rezydencji Setiego. Przekształcona została ona w wspaniałą stolicę. Zarządził on równocześnie wielkie prace na południu: dokończył budowę świątyni grobowej ojca raz osobiście założył fundamenty własnej ogromnej świątyni grobowej, Ramessum.
Faraon nie mógł się oprzeć pokusie rozbudowy kompleksu świątyń w Karnaku, na wschodnim brzegu Nilu, naprzeciw Doliny Królów. Ojciec Ramzesa polecił wznieść wielki hypostyl, największą salę kolumnową na świecie, o powierzchni 5000 metrów kwadratowych, z lasem 134 kolumn, z których środkowe mają wysokość 24 metrów. Ramzes dokończył budowę sali i zmienił jej nazwę na „Ramzes –jest – skuteczny”. Ściany zapewniono scenami przedstawiającymi zwycięstwa Ramzesa, który przypisał sobie również niektóre sceny przedstawiające Setiego. W głównej świątyni Amona w Karnaku władca zbudował po wschodniej stronie monumentalną bramę, strzeżoną przez dwa kolosalne posągi, przedstawiające jego samego. W Luksorze zbudowano dziedziniec otoczony kolumnami oraz nowy pylon. Następnie dodano dekoracje ścian przedstawiające między innymi zwycięstwo pod Kadesz.
Te spektakularne przedsięwzięcia były tylko częścią wielkiego planu Ramzesa. Wznoszono wiele budowli, jedna nie każda miała być podziwiana, choć wszystkie miały zapewnić faraonowi nieśmiertelność. Grobowiec Ramzesa budowano w największej tajemnicy. Na miejsce wiecznego spoczynku władcy wybrano skalistą dolinę, przez historię nazwaną Doliną Króli. Również w dolinie tej pochowano ojca Ramzesa, Setiego. Pierwszy grobowiec został tam wykuty przez Totmesa I zapewne w obawie przed rabusiami, którzy już w tedy okradali groby wielkich Egipcjan.
Na terenie całego państwa powstawały liczne świątynie i posągi króla. Jedną z najwspanialszych budowli wzniesionych przez Ramzesa była świątynia w Abu Simbel. Tą wspaniałą budowlę wzniesiono w Nubii, której kopalnie były głównym źródłem złota Egiptu. Z pośród wszystkich licznych pomników Ramzesa żaden nie jest tak wymowny jak wykuta w skale świątynia w Abu Simbel. Prawdopodobnie król podjął decyzję o jej budowie w pierwszym dziesięcioleci swego panowania. Zespół świątyń nieustannie przypominał kłopotliwemu, często wzniecającemu bunty ludowi o Egipskim Panowaniu. Główna świątynia, której podstawowym celem było uhonorowanie bogów Egiptu i Nubii, stała się ośrodkiem Kultu Ramzesa II w Nubii. Jej fasadę tworzyły cztery siedzące posągi króla wykute w litej skale każdy o wysokości 20 m. Za nimi znajdowały się pomieszczenia sięgające 50 metrów w głąb skały. Osiem posągów Ramzesa przedstawionego jako Ozyrys strzeże przejścia do wewnętrznego świątyni. Dwa razy do roku promienie słoneczna docierają do sanktuarium i padają dokładnie na oblicze faraona, jak głosi legenda dni te są rocznicami narodzin i koronacja Ramzesa. Sąsiednie wzgórze przekształcono w sanktuarium dedykowane bogini Hator. Jego fasadę stanowią cztery stojące posagi Ramzesa i dwa Nefretarii – najważniejszej z jego małżonek, otoczone przez figury książąt i księżniczek. Samo Abu Simdel nie wystarczyło, Ramzes rozkazał wznieść liczne świątynie w całej Nubii i zadbał o to by sam był czczony w każdym większym mieście. Akcja propagandowa odniosła skutek – Nubia za panowania Ramzesa nie sprawiała już kłopotów.
Budulec na te przedsięwzięcia dostarczały kamieniołomy. W Egipcie wszystkie kamieniołomy były własnością króla, a Ramzes - bardziej niż inni wziął to sobie do serca. Prawdopodobnie dzięki praktyce uzyskanej za młodu w asuańskich kamieniołomach. W pogoni za kolejnymi monumentami król nie darował żadnemu blokowi, który był dostatecznie durzy. Pewnego razu Ramzes dostrzegł ogromny głaz, z którego rozkazał wykonać gigantyczny posąg przedstawiający jego samego. Miał być on postawiony w stolicy. Niestety nie znaleziono po nim śladu. Inne kolosy faraona są lepiej znane. Król postanowił wzbogacić Ramzesseum o wyjątkowy element. Dominującym elementem pierwszego dziedzińca miał być ogromny posąg siedzącego króla, mierzący 20 metrów. Nawet dla egipskich kamieniarzy mających za sobą półtora lat tradycji we wznoszeniu wielkich kamiennych konstrukcji, zadanie to było zatrważające. Posąg ważył 1000 ton i jest największą znaną figurą wykutą z jednego bloku granitu. W czasach Ramzesa głównym źródłem granitu był Asuan. Znajduje się tam jeszcze większy niedokończony obelisk mierzący 42 metry wysokości i mogący warzyć około 1200 ton.
Aby mogły powstać tak wspaniałe monumenty potrzebny był trud wielu osób pracujących na rozkaz faraona. Najpierw kierujący robotami wyznaczał zarys w kamiennym podłożu. Następnie brygady wykuwały wąskie szczeliny, z co najmniej trzech stron bloku za pomocą pięciokilogramowych brył dolerytu (skały twardszej nawet od granitu). Była to syzyfowa praca, każde uderzenie żłobiło jedynie niewielką rysę, ale godzina za godziną, tydzień za tygodniem szczeliny stawały się coraz większe. Tymczasem ich koledzy z czwartej strony przygotowywali drogę przez kamieniołom oraz przystępowali do podcinania bloku, co jest jedną z najtrudniejszych operacji, z jaką mają się zmierzyć budowniczowie. Kucając w szczelinie o grubości nie więcej niż 70 centymetrów musieli oderwać cały blok od litej skały. To zadanie na rozpalonym przez słońce kamieniu, którego temperatura mogła sięgać 60 C. Do dokonania tego zadania wykorzystywano właśnie różnicę temperatur panującą na pustyni. Wahania między dniem a nocą wynoszą 50– 60 gdy temp. Spada z 50 do 0 z nawet temperatur ujemnych. Egipcjanie wkładali kawałki drewna w wykute przez siebie niewielkie rysy pod obeliskiem, polewali je wodą, która w nocy zamarzał zwiększając swoją objętość i rozsadzając granit. Była to najniebezpieczniejsza część wykuwania monumentu, ponieważ wystarczyło, że blok skalny posiadał jedną skazę, a wtedy pęknięcie podążało inna linią niż zamierzona i cała wielomiesięczna praca była zmarnowana.
Praca ta była bardzo ciężka. Robotnicy pracowali w skwarze afrykańskiej pustyni, w wysokich temperaturach, bez skomplikowanych narzędzi, każdą czynność wykonywali ręcznie. Z tego względu kamieniarze stanowili zbieraninę niewolników jeńców wojennych i kryminalistów, którzy popełnili na tyle poważne przestępstwo by zesłać ich „do granitu”. Wieśniacy pracowali w kamieniołomach tylko od czerwca do września. Podczas tych miesięcy coroczny wylew Nilu uniemożliwiał im prace na polach. W kamieniołomach pracowali nie tylko niewykwalifikowani robotnicy, byli tam zatrudnieni najlepsi rzeźbiarze Egiptu. Ramzes osobiście wyszukiwał takich utalentowanych ludzi zwracając się do nich słowami: ”O wyrafinowani robotnicy, mężni ludzie o wypróbowanych talentach, rzemieślnicy obrabiający cenny kamień, pracujący w granicie, znający kwarcyt, dobrzy towarzysze, niestrudzeni w pracy przez cały dzień. Ja jestem ten, który was nieustannie obdarowuje (...) Spichrze są dla was pełne zboża. Żaden z was nie spędzi nocy lamentując nad swoją nędzą”. Dobrze opłacana elita kamieniarzy przystępowała do pracy przy nowym posągu czy obelisku, gdy ten dopiero wyłaniał się ze skały. Często prawie cała rzeźba, poza drobnymi szczegółami, była wykonywana w kamieniołomach, ponieważ im więcej kamienia usunięto – tym łatwiej było transportować posąg. Niestety nie zachował się z tamtych czasów żaden opis jak przemieszczano tak ogromne ciężary.
Z nubijskich kopalń napływały dostawy złota, handel przynosił niezwykłe dochody a sztuka osiągnęła niebywały poziom. Pod koniec niezwykle długiego panowania wielkiego władcy zaczęto go utożsamiać znacznie silniej niż innych faraonów z bogiem, którego był wcieleniem. Bez wątpienia miał na to wpływ sam czas jego panowania – niesłychanie długi. W czasach starożytnych niewiele osób mogło się poszczycić tak długim życiem jak. Władzę sprawował przez 67 lat, co stanowi niebywałe osiągnięcie. Gdy umierał nie niewiele osób, jeśli w ogóle takie były, pamiętałoby na tronie Egiptu zasiadał ktoś inny. Również liczne świątynie ozdobione scenami zwycięstw faraona świadczyły o jego boskim pochodzeniu. Mogłoby się wydawać, że Ramzes będąc bogiem opiekuje się Egiptem zapewniając mu dobrobyt.
Jak jednak wyglądał człowiek, który doprowadził to starożytne państwo do takiego rozkwitu? Na to pytanie po części odpowiedzieli naukowcy przeprowadzając dogłębne badanie mumii legendarnego władcy.
Szczątki Ramzesa przewieziono samolotem (był on pierwszym faraonem lecącym samolotem) do Paryża. Z największą ostrożnością wykonano wiele pomiarów, zdjęć rentgenowskich oraz wiele innych badań. Udało się odsłonić wiele z tajemnic faraona. Między innymi na jednym ze zdjęć klatki piersiowej widać wyraźne skrzywienie kręgosłupa wywołane schorzeniem zwanym artretyzmem kręgosłupa. Atakuje ono połączenia kręgów i miednicy a z czasem może doprowadzić do całkowitego. Unieruchomienia tych części ciała. Jak przypuszczają naukowcy starzejący się Ramzes nie tylko chodził zgarbiony, ale prawdopodobnie nie mógł unieść głowy by spojrzeć prosto w oczy swemu następcy. Zauważono również złamanie kręgosłupa, naukowcy przypuszczają, że nastąpiło ono podczas mumifikacji. Wiemy również, że Faraon cierpiał na ropień szczęki – bolesne schorzenie, które mogło być wywołane próchnicą lub parodontozą.
Z za grobu spogląda na nas człowiek o orlim nosie – Ramzes Wielki.
Po śmierci wspaniałego przywódcy władzę objął jego 13 syn – Merenptah. Wkrótce jednak faraon musiał się zmierzyć z buntem w Kanaanie i Syrii. Po zdławieniu rebelii pojawiło się nowe niebezpieczeństwo. W piątym roku panowania atak Libijczyków i tak zwanych „ludów morza” naruszył zachodnie granice imperium. I to niebezpieczeństwo zostało odparte. Jednak wtedy wybuchło powstanie w Nubii. Reakcja była natychmiastowa. Bunt został krwawo stłumiony. Pozostała część dziesięcioletniego panowania Merenptaha upłynęło w spokoju. Okres, który nastąpił po nim jest pełen zagadek. Najprawdopodobniej legalna sukcesja została zakłócona. Do władzy doszedł niejaki Amenmessu. Jego dojście do władzy najpewniej odzwierciedla rywalizację dwóch obozów walczących o tron. Do pierwszego należeli potomkowie Merenptaha, drugi tworzyli wciąż liczni potomkowie płodnego Ramzesa. W ten oto sposób Egipt znów pogrążył się w chaosie.



Więcej o starożytnym Egipcie:

http://www.egipt.3d.pl/
http://www.republika.pl/joandaniel/nowastr.htm
http://www.narmer.pl/
http://egipt.amra.pl/egipt.php