Ściąga na maturę: geografia podstawowa

Funkcje lasów:produkcyjna(zdródlo drewna i innych produktów leśnych) pozaprodukcyjna (ochronną-np.zapobieganie erozji i powodziom,łagodzeniu klimatu i zdrowotną,np wpływ na czystosć powietrza,walory rekreacyjne. Obszary o największej powierzchni lasów:Suliman,Papu-Nowa Gwinea,Kongo,Finlandia. Największe pozyskiwanie drewna: USA,Indie, Chiny,Brazylia, Kanada ,Rosja. Strefa głodu: obejmuje większość krajów A. łacińskiej, Indie,Korea Północna, Pakistan,Afganistan,Wietnam Przyczyny niedostatku żwyności: przeludnienie ,zakazy religijne,klęski żywiołowe,zacofanie techniczne rolnictwa. Funkcje ekonomiczne-polegaja na wytwarzaniu środków produkcji i srodków konsumpcji, między innymi przetworzonej żywności,urządzen gospodarstwa domowego,odzieży. Funkcje społeczne- wiąża sie z tworzeniem duzej liczby miejsc pracy,podnoszeniem poziomu zycia ludzi oraz poglebianiem ich wiedzy technicznej. Funkcje przestrzenne- przejawiaj sie w przeksztalcaniu srodwiska przyrodniczego i przyspieszaniu procesow urbanizacyjnych..Dla ludzi pracujacych w przemysle buduje sie domy,sklepy i inne obiekty co wplywa korzystnie na rozwoj miast i osiedli.Podział przemysłu:według standardów miedzynarodowych:górnictwo i kopalnictwo,przetworstwo przemysłowe,wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczna,gaz i wodę.Według głownych gałezi:elektromaszynowy,chemiczny,paliwowo-energetyczny,spozywczy.Najważniejsze okręgi przem : W Europie: Midlans,Lancashire,Zagłębie Ruhry,górnośląski,doniecki,centralny i uralski.W Azji: kuzniecki,Keihin,Honshin. W Ameryce: nadatlantycki, Pensylwanii, kalifornijski, Dolina Krzemowa, Surowce mineralne:różnorodone kopaliny.Dziela sie na energetyczne metaliczne, chemiczne, budowlane i ceramiczne. Energetyczne:wegiel kamienny, brunatny,torf,ropa naftowa i gaz ziemny. Metaliczne: rudy metali:zelaza manganu, chromu, niklu ,woflramu ,glinu,miedzi ,cynku,złota,ołowiu,cyny,srebra.Chemiczne: fosforyty siarka,sól kamienna,soli potasowych. Budowlane: granit,bazal,wapien,piaskowiec ,zwir,glina. Ceramiczne :ił,kaolin. Surowce pochodzenia roslinnego:zboże,drewno,słoma,trzcina,naturalne włókna roslinne,cukier, . Pochodzenia zwierzęcego: mięso,tłuszcz,skóra, ścięgna,wełna Występowanie : ropa naftowa:(Syberia,USA,Wenezuela,Bliski Wschód,Chiny) gaz ziemny(Rosja,Kanada, Kazachstan) węgiel brunatny(Polska,Rosja,USA,Niemcy) węgiel kamienny (Chiny,USa,Australia,RPA) miedź (Chile,USA,Kanada,Polska) ,żelazo (Chiny, Australia Brazylia) boksyty (Australia,Brazylia,Gwinea ) mangan(Chinu,RPA,Australia)sól kamienna (Chiny, USA, Kanada)sól potasowa-Izrael,Kanada,Usa) fosforyty(Rosja,Chiny,USA)Przetwórstwo przemysłowe-obejmuje kilkadziesiat dzialow,miedzy innymi produkcje artykułów spozywczych i napojow, produkcje pojazdow mechanicznych,produkcje chemikaliowi wyrobow chemicznych,produkcje metali,maszyn i urzadzen,sprzetu i aparatury radiowej,telewizyjnej i komunikacyjnej. Papier i tektura- (Chiny,Japonia,USA) cukier (Brazylia,Indie,USA)nawozy azotowe (Chiny,USA,Indie) cement(Chiny,Japonia,Indie)stal surowa (Chiny,USA,Japonia)miedz rafinowana (USA,Japonia, Chiny) aluminium (Rosja, Kanada, USA) odbiorniki tV(chiny,Korea Poł, USa)chlodziarki i zamrazarki (Chiny ,USA,Włochy)samochody osobowe (Japonia,Niemcy,USA,Francja) Elektrownie cieplne-produkuja wiekszosc energi elektrycznej na swiecie(ok,60%).Jako paliwo wykorzystuja mineralne nosniki energii,głownie wegiel kamienny,produklty ropy naftowej i gaz ziemny.W polsce produkuje 94% energi. Elektrownie jądrowe: dostarczaja ok. 17% swiatowej produkcji energii.Do produkcji energii w tego typu elektrowniach wykorzystuje sie uran i tor. Około 30% światowje produkcji energi elektrycznej wytwarzanej w lektroniach jądrowych koncentruje się W Stanach Zjednoczonych , na Litwie e elektrownie te produkuja 76% wytwarzanej energi elektrycznej, we Francji 73%, w Belgii-60%. Elektrownie wodne: dostarczaja ok 25% swiatowej produkcji energi elektrycznej.Najwiecej energi produkowanej w tych elektrowniach wytwarza sie w krajach Skandynawskich,alpejskich a takze w Kanadzie,Nowej Zelandji i Japonii.Elektrownie tego typu korzystaja z odnawialnych zasobow naturalnych,nie emituja zanieczyszczen,latwo w nich wstrzymac i wznowic produkcje, moga dlugo funkcjonowac i zatrudnia sie w nich niewiele osob.Jednak do budowy potrzebne sa rzeki i jeziora a takze odpowiednie uksztaltowanie terenu umozliwiajace wykorzystanie energi plynacej wody.Niektore korzystaja z energi wod morskich i falowania. Budowa to kosztowna inwestycja.Wymaga dodatkowo budowy zapór,sztucznych jezior.Tego rodzaju dzialania powoduja trwale zmiany w krajobrazie,maja duzy wplyw na klimat ,gleby ,roslinosc oraz zwierzęta.Czesto budowa wiaze sie z przesiedleniem ludnosci. Elektrownie i ciepłownie geotermiczne- wykorzystuja zrodla goracej wody i naturalne lub sztucznie udostepnione emisje goracej pary wodnej,najczesciej zwiazane z obszarami wulkanicznymi.Znajduja sie w USA, Meksyku, Japonii,Nowej Zelandii,Islandi, Włoszech i w Polsce. Elektrownie słoneczne Elektrownie wiatrowe-wykorzystuja energie wiatru.Te odnawialne i niewyczerpywalne zrodla energii sotsuje sie w niewielkim stopniu gdyz uzyskiwana z nich energia jest jeszcze znaczniej drosza niz wytwarza w tradycyjny sposob. Światowa produkcja energii elektrycznej: Stany Zjednoczone(26%energi swiatowe). Chiny, Japonia,Rosja,Kanada , Niemcy,Francja i Indie. Typy wsi:okolnica(zwane wsiami placowymi. Charakteryzuja się zabudowa otaczajaca zwykle okrągly plac)w przeszłości mialy charakter obronny. Owalnice-najczesciej zabudowa wsi skupiala się wokół jakiejs przeszkody i miala wydłużony kształt owalu. Wielodrożnica-wynika z rozwoju osady wzdłuż wielu dróg, często o nieregularnym przebiegu.Ulicówka – maja zabudowe po obu stronach drogi. Aglomeracja-skupisko położonych blisko siebie i powiazanych funkcjonalnie i komunikacyjnie miast. Dziela się na monocentryczne(jedno dominuujace miasto otoczne jest mniejszymi miastami) i policentryczne(inaczej konurbacja- to kilka położonych obok siebie miast o podobnej wielkości. Megalopolis-rozwijace się aglomeracje, wschodnie wybrzeże Nowego Jorku., Ippon w Japoni, w krajach Beneluksu Czynniki miastotwórcze-liczba ludności, przemysł, rzemiosło.Funkcje handlowa,turystyczna,uzdrowiskowa,kltu religijnego,nauki i oświaty ,administracyjna, transportowa, kultura, oswiaty ,wypoczynek Podział : urbanizacja demograficzna(polega na przemieszczaniu się ludności ze wsi do miast oraz na wzroście liczby ludności miejskiej. Urbanizacja przestrzenna(wyraża się w powiększaniu powierzchni miast, a także w powstawaniu nowych ośrodków.Urbanizacja ekonomiczna-zwiekszanie się liczby ludności zatrudnionej w zawodach poza rolniczych. Urbanizacja społeczna- polega na przyjmowania miejskiego stylu zycia. Państw o największym wskaźniku urbanizacji(Belgia, Izrael, Wielka Brytania). Przyczyny urbanizacji:rozwoj przemyslu,migracja ludności ze wsi,w miastach atrakcyjniejszy rynek pracy, bogatsza oferta kulturalna i różnorodny system usług , przyrost naturalny,zmiany granic administracyjnych miast i włączaniu ich w obręb terenów wiejskich. Największe miasta świata: NY, Tokio, Londyn Rozwój miast/urbanizacji: odbywa się dzięki postępowi w trzech dziedzinach : 1 .Rewolucja rolnicza(dzieki nadwyżkom zynosci mogą powstawac i rozwijac się miasta), rewolucja przemysłowa,(zapotrzebowanie przemyslu na pracownikow powoduje wzrost zaludnienia miast) Rewolucja transportowa(sprawna siec komunikacyjna nie wiąze miejsca zamieszkania z miejscem pracy) Etapy urbanizacji:wstępna urbanizacja(polega na zwiększaniu się koncentracji ludności w miastach. Suburbanizacja-Rozrastaja się przedmieścia,a wyludnia śródmieście.Dezurbanizacja-to proces stabilizowania się liczby mieszkańców i ich intensywnego odpluwa z zaludnionych centrów.Ludnosc przenosi się do odległych obszarów podmiejskich. Reurbanizacja-ost etap urb. Tereny podmiejskie rozrastaja się tworząc olbrzymie zurbanizowane obszary. Deglomeracja- proces rozpraszania się osadnictwa i przemysłu. Rolnictwo-dział gospodarki obejmujący uprawę roślin i hodowlę zwierząt oraz wstępną obróbkę uzyskiwanych wyrobów.Funkcje: Ekonomiczne(wiaza się z dostarczeniem żywności dla ludzi pasz dla zwirzat oraz surowcow dla przemyslu, a także produktow do handlu wewnętrznego i zagranicznego) Społeczne-(przejawiaja się w stwarzaniu wielu miejsc pracy i oferowaniu innego niż miejski stylu zycia).Przestrzenne(polegaja na kształtowaniu krajobrazu przez jego zmiane z naturalnego na kulturowy) Warunku przyrodnicze rozwoju rolnictwa(warunku klimatyczne, rzezba terenu i w.n.p.m , suma opadów rocznych i rozkad ich wystepowania w ciągu roku. jakosc gleb) Warunku pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa:rozmieszczenie ludności, zapotrzebowanie na rynku, wysokość kosztow produkcji, struktura agrarna,tradycja rolnicza) Podział rolnictwa ze względu na ilość nakładów:rolnictwo intensywne(wieksze nakłady finansowe,nowoczesnymi metodami) rolnictwo ekstensywne(małe nakłady pracy i srodki finansowe ,plony są niskie ,występuja w obszarach biednych ) Podział rolnictwa ze względu na przeznaczenie uzyskiwanych produktow : towarowe i samozaoparzeniowe(na wlasne potrzeby) Podział rolnictwa ze względu na sposób uprawy i hodowli) pierwotne:zarowo odlogowe, pasterstwo koczownicze b)rolnictwo tradycjne c)rolnictwo rynkowe Odmiana europeidalna/ kaukazoidalna (biała)- jasna skóra, od różowego do śniadego, obfite owłosienie, wąski nos, cienkie, wąskie wargi, otwory oczne szerokie, włosy proste/faliste, (Europa, Pn. Afryka, bliski Wschód, Indie, obie Ameryki, Australia) ok 50% ludności odmiana mongoloidalna (żółta)- żółty odcień skóry, proste czarne włosy, płaski nos, ciemne oczy, w okół nich skośny fałd skóry, przedstawiciele niscy, grupa krwi przeważnie B (północna, środkowa, wschodnia Azja, Japonia, Indonezja, Indianie) ok 40% ludności odmiana negroidalna(czarna)- ciemna barwa skóry, ciemne oczy i włosy, włosy silnie skręcone, nos i wargi szerokie, wzrost zróżnicowany (pierwotnie Afryka i Ameryka Pd. Obecnie obie Ameryki)
*odmiana australoidalna- mieszkańcy Australii i Oceanii mulaci- negroidalna + europeidalna metysi- mongoloidalna(Indianie) + europeidalna zambosi- negroidalna + mongoloidalna (Indianie)Język – konwencjonalny system znaków o charakterze symbolicznym Język urzędowy- obecność języka w życiu publicznym i administracji państwowej zostaje uregulowana prawniejęzyki żywe- są współcześnie stosowane w życiu codziennym języki martwe- nie posługuje sie nimi na co dzień żadna grupa etniczna (łacina, starogrecki, sanskryt)dialekt- terytorialna odmiana języka etnolekt- język i dialekt język ponadetniczny- języki będące nośnikami informacji i kultury między narodami (łacina ->francuski -> angielski)języki pidżynowe- połączenie kilku języków ang. + chiński, pełnią rolę języków miedzy plemiennych RODZINY:-języki indoeuropejskie- największa rodzina językowa, wywodzi się z języka praindoeuropejskiego którym posługiwały sie ludy zamieszkujące Eurazję, koczowały na terenach między środkową Azją a Ukrainą.-języki uralskie- ugrofińskie (węgierski, fiński, estoński) posługują się nimi potomkowie ludów zamieszkujących niegdyś środkowy Ural; samodyjskie (nieniecki, enecki) ludność na wschód od Uralu -języki kaukaskie- ludność obszaru Kaukazu, (np.:gruziński, czeczeński,) -języki afrykańskie- obszary Afryki na południe od Sahary, rodzina bardzo liczna i skomplikowana, zachowane pradawne cechy języka, zachodnia Afryka- język fula, wschodnia- suahili, bantu. -języki semito-chamickie (afroazjatyckie)- północna Afryka i Bliski Wschód, semickie- arabski, amharski, hebrajski; chamickie- berberyjski -języki ałtajskie- powstałe na obszarach Tybetu, (turecki, azerski) -języki drawidyjskie- początek u dorzeczach Indusu, obecnie pd.-wsch. Indie, pn. Sri Lanka (tamilski, telugu) -języki japoński i koreański- języki izolowane, formy zapisu rozwinięte pod wpływem starożytnych Chin, japoński jest najlepiej zbadanym językiem -języki chińsko tybetańskie – 1200 mln ludności posługuje się chińskim, który dzieli się na kilka podgrup, (np.: mandaryński, kataloński, szanghajski) -języki austroazjatyckie- (tajski, khmer, wietnamski, ) -języki austronezyjskie- (indonezyjski, filipino, jawajski, malajski) elementy religii: doktryna- zespół poglądów wyjaśniających pochodzenie bóstwa, świata, człowieka, życia i śmierci kult- obejmujący zachowania związane z praktykami religijnymi organizacja- tworzy strukturę wyznawców religie plemienne- wyznawane przez jedno plemię religie uniwersalistyczne- obejmujące wiele grup etnicznych, (judaizm, chrześcijaństwo 33,7%, islam 19,2%, buddyzm 5,7%, hinduizm 13,6% ) ateizm 18%, inne religie 9.8% ekumena- obszary stale zamieszkane i eksploatowane gospodarczo przez człowieka anekumena- obszary nie zamieszkane i niewykorzystywane przez ludzi (Antarktyda, Grenlandia) subekumena- obszary zaludnione okresowo (Sahara, pustynie Półwyspu Arabskiego, obszary tajgi i tundry, Andy, Himalaje) gęstość zaludnienia- wskaźnik przedstawiający stosunek liczby mieszkańców, do jednostki powierzchni duża gęstość zaludnienia:-Europa (zachodnia)-Azja (Nizina Chińska, Nizina Gangesu, Półwysep Indonezyjski, Japonia, Jawa)Afryka (delta Nilu, Zatoka Gwinejska)-Ameryki (wybrzeża) czynniki wpływające na gęstość zaludnienia:-przyrodnicze-gospodarcze-polityczne-historyczne bariery zasiedlenia: (utrudnienie w zasiedleniu danego miejsca) bariera termiczna, bariera świetlna, bariera wodna, bariera wysokości (grawitacyjna). Podrodzina języków: słowiańska: grupa języków – zachodniosłowiańska: polski ,czeski ,słowacki ,łużycki : występowanie: Polska Czechy Słowacja Niemcy (Łużyce) – wschodniosłowiańska: ros,ukrai,białoruski : występowanie : Rosja, Ukraina, Białoruś - Południowosłowiańska: -serbsko-chorwacki,słoweński,macedoński,bułgarski : Jugosławia,Chorwacja, Słow, Mac i Buł Podrodzina Bałtycka: -litewski, łotewski Podrodzina romańska: francuski hiszpański kataloński portugalski rumuński retoromański włoski(Francja i jej kolonie, Belgia, Szwajcaria Hiszpania, Filipiny, Ameryka Pd. oprócz Brazylii Hiszpania Portugalia, Brazylia, Angola, MozambikRumunia Szwajcaria, Włochy Włochy, Szwajcaria, Francja) Migracje- przemieszczanie się ludności prowadzące do zmiany miejsca pobytu Podział migracji- I ze względu na trwałość – stała, okresowa sezonowa. II ze względu na zasięg : -wewn(m-m ,w-m,ww), zewnętrzna (emigracja,reemigracja,imigracja,wysiedlenie,repatriacja c) przyczyny : pozaekonomiczne, rodzinna, naukowa, kulturowa-religokma. Depopulacja- wyludnienie przyrost naturalny- róznica między liczba urodzeń a zgonów w danej jednostce czasu (rok)może być dodatni lub ujemny, przyrost rzeczywisty- zestawienie przyrostu naturalnego ze wsp. migracji. współczynnik przyrostu naturalnego- przyrost naturalny przeliczony na 1000 mieszkańców (promile)ruch naturalny- zjawiska i procesy wpływające na strukturę społeczeństwa (urodzenia, zgony)wyż demograficzny- nagły wzrost wsp. przyrostu naturalnego i udziału młodszej grupy wiekowej w ogólnej l. Ludności niż demograficzny- spadek wsp. przyrostu naturalnego wsp. feminizacji- przedstwia proporcje miedzy l. kobiet i mężczyzn w społeczeństwie, liczbę kobiet dzieli się przez liczbę mężczyzn, a wynik mnożąc przez 100. wynik to liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn.1Faza- wsp. urodzeń maksymalnie wysoki, wsp. zgonów również wysoki (dot niemowląt i ich matek, przyczyna jest brak higieny), przyrost naturalny jest niewielki, faza typowa dla odosobnionych społecznosci (np. Na Borneo) 2Faza- wsp. urodzeń nadal wysoki, spada wskaźnik zgonów, przyrost naturalny bardzo wysoki, jest to spowodowane stosowaniem zasad higieny, opieką lekarską itd. (kraje afrykańskie) 3Faza- liczba urodzeń spada, wiąże sie to z świadomą regulacją liczby urodzeń, maleje również wsp. zgonów w związku z rozwojem medycyny, przyrost jest nadal wysoki, traci jednak swoją dynamikę. (Azja, Ameryka Łacińska, niektóre kraje Afryki) 4Faza- liczba urodzeń niewielka, wynik przyjętego modelu rodziny i aktywności zawodowej kobiet, poziom zgonów również nie jest duży, liczba ludności sie stabilizuje, przyrost naturalny często zerowy, niski, lub ujemny.