"Granica" Zofii Nałkowskiej jako niejednoznaczna i skomplikowana prawda o człowieku.

„Granica” jest niewątpliwie powieścią oryginalną. Naukowska mobilizuje czytelnika do obserwacji zachowań bohaterów, a następnie do analizy postępowania, motywów nimi kierujących. W świetle problematyki psychologicznej utwór jest pytaniem o możliwość poznania samego siebie.
Pisarka zadaje nam pytanie – kim jest człowiek, a swoim utworem przekonuje, że nie da się udzielić na nie jednoznacznej odpowiedzi. Trudno uchwycić jedną, zamkniętą prawdę o ludziach. Człowiek jest bowiem istotą bardzo złożoną, wielopłaszczyznową, o psychice na którą składa się wiele sprzecznych cech. Osobowość nie istnieje w ukształtowanej, gotowej formie. Zmieniamy się w zależności od ludzi, zdarzeń, okoliczności, warunków życiowych, miejsca w którym jesteśmy, sytuacji społecznej, obyczajów. Poglądy i uczucia kształtują się przez określone prawa i obowiązujące w społeczeństwie normy. Naukowska pyta czy człowiek jest schematem ukształtowanym przez zbiorowość, czy regułą, wyjątkiem w świecie kompromisów i układów. Jesteśmy nieustającą niespodzianką, bowiem nigdy nie wiadomo jak pod wpływem określonych czynników się zachowamy. Zenon Ziembiewicz, główna postać powieści mówi: „Jest się takim jak miejsce, w którym się jest”.
Każdy wybiera własną postawę wobec tych warunków. Główny bohater chciał przekształcać rzeczywistość według własnych poglądów, zmieniać świat ucieleśniając swoje idee. Stało się jednak odwrotnie. To rzeczywistość przekształciła jego, sprawiła, że został on jednostką zdegenerowaną moralnie, masą, materią, którą dowolnie można urabiać zapewniając jedynie to czego oczekuje – pozycji społecznej, pieniędzy, zaszczytów i dogodnego życia.

Zofia Naukowska podejmuje też problematykę oceny człowieka. W tym celu zestawia dwa rodzaje opinii o głównym bohaterze: samoocenę Zenona, jego wewnętrzny świat moralny i ocenę jaką tworzy o nim otoczenie, na podstawie znajomości jego czynów. Zenon w swoim przekonaniu jest uczciwy w życiu prywatnym i publicznym, a w oczach społeczeństwa uchodzi za uwodziciela, amoralnego, dwulicowego, politycznego karierowicza. Jego romans staje się zwykłym skandalem, powodem do potępienia. Pisarka twierdzi, że nie wiemy jacy jesteśmy dopóki nie spojrzymy na siebie oczami innych ludzi, mówi, że „ to czym jesteśmy dla ludzi, jest ważniejsze niż to, czym jesteśmy we własnych oczach”. Swoje wnioski przedstawia posługując się sylwetką bohatera, który uświadamia sobie w końcu własne błędy i dochodzi do wniosku, że „ Jest się takim jak myślą o nas ludzie, nie jak myślimy o sobie my”

Człowiek jest egocentrykiem. Na własną korzyść potrafi kłamać, tworzyć całe systemy wyimaginowanych zdarzeń i fikcyjnych teorii. Usprawiedliwienia własnych błędów szuka w innych ludziach, w ustroju, w panującym systemie. Przykładem może tu być Zenon, który cała winę za zmarnowanie życia Justynie i przekreślenie swoich ideałów, młodzieńczych marzeń dla zrobienia kariery spycha na fatalny, jego zdaniem, układ świata i niepomyślny zbieg okoliczności.

O każdym człowieku można wyrazić wiele różnych opinii. Przykładowo Justyna jest kimś innym dla swojej matki, kimś innym w oczach Zenona niż w oczach jego żony Elżbiety.

Czy można więc dociec tej niejednoznacznej, skomplikowanej prawdy o człowieku? Z jednej strony jest on jednostka wolną, odpowiadającą za własne czyny, posiadającą prawo wyboru, z drugiej zaś zdeterminowaną, podporządkowaną schematom, z których nie może się wyzwolić. Tak więc wobec niewspółmierności miedzy mniemaniem jednostki o sobie, a sądem otoczenia o niej, ostatecznym określeniem tożsamości człowieka jest obiektywny sens jego czynów. Uważam, że ponieważ żyjemy pomiędzy innymi ludźmi, ważniejsze od naszych intencji i zamiarów jest to czy swoim działaniem przynosimy im dobro czy też wyrządzamy krzywdę.